Κύριε διευθυντά
Επιστρέφω νοερά στην ειρηνική δεκαετία του 1930, στην Καστανιά Αγράφων, δίπλα στη σημερινή Λίμνη Πλαστήρα. Μετά το 1940, τίποτα δεν ήταν το ίδιο. Τη δεκαετία 1940-1950, η Καστανιά την πλήρωσε με πολύ αίμα: πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος.
Οι επόμενες δεκαετίες οδήγησαν στην ερήμωσή της. Το χωριό δεν λειτουργεί πλέον ως οικονομική και κοινωνική μονάδα. Τα χωράφια και τα αμπέλια έχουν προ πολλού εγκαταλειφθεί. Το σχολείο έχει κλείσει πριν από πολλές δεκαετίες επειδή δεν υπάρχουν παιδιά.
Εχει διακοπεί ο φυσικός ρυθμός της ζωής: η διαδοχή των εποχών δεν συμβαδίζει πλέον με τον ρυθμό της ζωής και του θανάτου, αφού τα χαρούμενα συμβάντα –γάμοι, γεννήσεις, βαφτίσια– δεν υπάρχουν ώστε να αντισταθμίζουν τη θλίψη των νεκρώσιμων τελετών.
Είχα την τύχη να ζήσω την ειρηνική δεκαετία 1930 ως μαθητής του δημοτικού σχολείου το οποίο τότε λειτουργούσε με 150 παιδιά.
Οι εικόνες της τρυφερής παιδικής ηλικίας που έχουν αποτυπωθεί κατά την περίοδο αυτή παραμένουν ανεξίτηλες. Εσφυζε, τότε, η Καστανιά από ζωή. Βούιζαν οι λαγκαδιές και τα κορφοβούνια από τα τραγούδια των νέων ανδρών και γυναικών στον τρύγο, στον θέρο, στα πανηγύρια, στους γάμους και στις γιορτές. Οι Καστανιώτες δεν άφηναν ευκαιρία χωρίς τραγούδι και γλέντι. Αποκορύφωμα των εκδηλώσεων αυτών ήταν οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα στην πλατεία του χωριού. Τριπλή σειρά χορευτών: Πρώτη η σειρά των νέων κοριτσιών και γυναικών. Δεύτερη, των νέων ανύπαντρων ανδρών. Τρίτη, των παντρεμένων και ηλικιωμένων ανδρών. Μουσικά όργανα δεν υπήρχαν. Χόρευαν τραγουδώντας. Αρχιζαν οι άνδρες και επαναλάμβαναν οι γυναίκες. Υπήρχε ένα πλούσιο ρεπερτόριο τραγουδιών. Παιδιά, εμείς διασκεδάζαμε τρέχοντας και παίζοντας ανάμεσα στις σειρές των χορευτών. Οι χοροί αυτοί, εκτός από τη διασκέδαση, απέβλεπαν και σε κάτι άλλο: στο ζευγάρωμα που προέκυπτε για πολλούς νέους και νέες ως συνέπεια της μεταξύ τους οπτικής και ακουστικής επαφής. Εικόνες νοσταλγικές και αλησμόνητες, που όμως χάθηκαν για πάντα.
Οι γάμοι διαρκούσαν πολλές μέρες και περνούσαν από διάφορες φάσεις. Κάθε φάση συνοδευόταν από ειδικό τραγούδι. Οι νύφες ήταν συνήθως πολύ νέες κοπέλες και θλίβονταν επειδή θα εγκατέλειπαν την πατρική στέγη. Στις προκαταρκτικές φάσεις του γάμου (επίδειξη προικιών κ.λπ.) γινόταν αναφορά στο παράπονο αυτό των νέων κοριτσιών με τραγούδια που άρχιζαν: «Μια Παρασκευή κι’ ένα Σάββατο βράδυ μάνα μου λέει φεύγα. Φεύγω κλαίοντας, φεύγω παραπονιώντας». Και αφήνει παραγγελιά: «Μάνα μου τα λουλούδια μου συχνά να τα ποτίζεις»…
Πολύ έντονα έχει αποτυπωθεί στη μνήμη η εικόνα του συμπεθεριού που ερχόταν να παραλάβει τη νύφη από το σπίτι της και να την οδηγήσει στο σπίτι του γαμπρού: Καβάλα σε άλογα στολισμένα με πολύχρωμα κιλίμια, κατέφθαναν περήφανα. Μπροστά ο πιο λεβεντόκορμος κρατώντας το φλάμπουρο. Η όλη τους παρουσία έδινε την αίσθηση αποφασιστικότητας και δύναμης. Ομως, αυτοί οι λεβέντες, προκειμένου να κριθούν ικανοί για να τους παραδώσουν τη νύφη, έπρεπε να υποστούν ειδική δοκιμασία: να αποδείξουν την ικανότητά τους στη σκοποβολή. Κρεμούσαν λοιπόν στην κορυφή ενός ψηλού δέντρου ένα μικρό πήλινο δοχείο, τη «λαΐνα», στο οποίο έβαζαν και μερικά κέρματα, καρύδια, κάστανα. Επρεπε να το πετύχουν οι συμπέθεροι με πολεμικό όπλο. Ας σημειωθεί ότι οι περισσότεροι είχαν όπλα από τους πολέμους του 1912-13 και 1919-22. Κάποιος, βέβαια, πετύχαινε τον στόχο και, τότε, τους δινόταν η άδεια να παραλάβουν τη νύφη και να την οδηγήσουν μέχρι το σπίτι του γαμπρού.
