Κύριε διευθυντά
Και ενώ η ουρά αυτών, Ελλήνων και (περισσότερων) ξένων, που περιμένουν υπομονετικά να προμηθευτούν ένα εισιτήριο για να ανέβουν στην Ακρόπολη, ολοένα και μεγαλώνει, στον Κεραμεικό λίγο παρακάτω οι επισκέπτες είναι ελάχιστοι. Κι όμως εκεί βρίσκεται το σπουδαιότερο νεκροταφείο του αρχαίου κόσμου.
Ο Κεραμεικός ήταν ένας δήμος της αρχαίας Αθήνας με το μεγαλύτερο μέρος του έξω από τον οχυρωματικό περίβολο της πόλης με λίγα κτίσματα, αρκετά εργαστήρια, ιδίως κεραμικής, και πολυάριθμες ταφές. Ο οικισμός είναι πανάρχαιος από την 3η χιλιετία π.Χ. και διατηρήθηκε μέχρι τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά χρόνια, αλλά το μεγαλείο του έλαμψε στην κλασική περίοδο, κυρίως τον 5ο π.Χ. αιώνα. Η περιοχή που μοιάζει αρκετά εγκαταλελειμμένη και ίσως και κάπως ξεχασμένη σήμερα, αποτελούσε κάποτε έναν από τους πιο σημαντικούς και δοξασμένους τόπους της Αθήνας.
Εκεί, από τη μια έσφυζε από ζωή και δράση με τους επιδέξιους τεχνίτες του πηλού και του μαρμάρου και από την άλλη απλωνόταν το βασίλειο του θανάτου με τις άφθονες ταφές, τις επιτύμβιες στήλες, τα πλούσια μνημεία και πολλά και διάφορα κτερίσματα που τώρα βρίσκονται όμορφα εκτεθειμένα και τακτοποιημένα στο μικρό παρακείμενο μουσείο.
Σήμερα στον ερημωμένο και γαλήνιο Κεραμεικό εντυπωσιάζουν και τον πιο ανυποψίαστο επισκέπτη οι μεγάλες πύλες, που οικοδομήθηκαν από τον Θεμιστοκλή γύρω στο 480 π.Χ., το Δίπυλο που έβγαζε στην Ιερά Οδό και οδηγούσε στην Ελευσίνα και την Ιερά Πύλη, από όπου άρχιζε ο Δρόμος για το Θριάσιο Πεδίο, που ήταν και οι σημαντικότερες αρτηρίες του κάποτε Ιοστεφούς Αστεως και που τώρα είναι χωμένες στο μεγαλύτερο μέρος τους κάτω από σύγχρονα καταστήματα και πολυκατοικίες, το Πομπείον, όπου ετοίμαζαν το ιερό πλοίο με το πέπλο της θεάς Αθηνάς, που το ανέβαζαν με μεγαλοπρέπεια, κάθε χρόνο και καινούργιο, κατά τη γιορτή των Παναθηναίων, η Κρήνη εμπρός από το Δίπυλο, που τα ίχνη της σώζονται ακόμα και που στους μαρμάρινους πάγκους γύρω της κάθονταν για λίγο να ξαποστάσουν, να ξεδιψάσουν και να φρεσκαριστούν οι οδοιπόροι έμποροι, επισκέπτες και στρατιωτικοί πριν να μπουν στην πόλη.
Περπατώ αργά και προσεκτικά με θαυμασμό και δέος πάνω στο νοτισμένο από τη δροσιά της νύχτας χορτάρι στην Ιερά Οδό δίπλα στον πανάρχαιο Ηριδανό, που κυλάει ακόμα με τα λίγα νερά του, πατώντας κάπου κάπου στο αρχαίο πλακόστρωτο, που πάνω του φαίνονται ακόμα τα ίχνη από τα πολεμικά άρματα και τα εμπορικά αμάξια. Δεξιά και αριστερά μνημεία και στήλες επώνυμων και ανώνυμων πολιτών και οικογενειών, Αθηναίων και ξένων, που ετάφησαν εκεί, πριν γίνει το κοιμητήρι αυτό το επώνυμο Δημόσιο Σήμα, όπου άρχισαν να θάβονται μόνο οι πεσόντες στις μάχες, πλην εκείνων που σκοτώθηκαν στον Μαραθώνα και σε ένδειξη μοναδικής τιμής ετάφησαν επιτόπου. Εκεί εκφωνούσαν και τους επίσημους επιτάφιους λόγους σαν αυτόν τον συγκλονιστικό που εκφώνησε τον χειμώνα του 430 π.Χ. ο Περικλής και μας διέσωσε ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του.
Μεγαλοπρεπή μνημεία, όπως του Δεξίλεω, η μαρμάρινη σφίγγα, ο τεράστιος άγριος ταύρος, θαύμα πλαστικής και πλαστικότητας, η ωραία λουτροφόρος του Ηγήτορος και παραδίπλα απλές μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες και κιονίσκοι που έδειχναν το σημείο της ταφής. Στα περισσότερα υπάρχουν ονόματα: ΦΟΡΜΟΣ ΠΡΟΚΛΕΙΔΟΥ ΚΥΔΑΝΤΙΔΗΣ, ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΦΙΛΟΞΕΝΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΟΣ, ΙΠΠΑΡΕΤΗ ΑΛΚΙΒΙΑΔΟΥ ΣΚΑΜΒΩΝΙΔΟΥ, ΛΥΣΙΜΑΧΙΔΗΣ ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ ΑΧΑΡΝΕΥΣ κ.ά. Σε μερικά έχουν χαράξει και σύντομα αποχαιρετιστήρια μηνύματα, όπως ουδείς μόχθος έπαινον επ’ ανδράσι τοις αγαθοίσιν ζητείν ή για κάποιον Διονύσιο που πέθανε νέος και άγαμος: σοις δε φίλοις και μητρί κανιγνήταις τε λέλοιπας πένθος αείμνηστον (=στους φίλους, στη μητέρα και στις αδελφές σου αφήνεις φεύγοντας αλησμόνητο πένθος). Και μέσα στο μουσείο τα κτερίσματα είναι άφθονα. Γυάλινα φιαλίδια, αλαβάστρινα μυροδοχεία, λεπτότατα κεραμικά αγγεία, χρυσά στεφάνια μυρτιάς, κομψές γυναικείες πόρπες, περιδέραια, όπλα ανδρών, πήλινα παιδικά παιχνίδια και πολλά άλλα.
Μια πρωινή βόλτα στον Κεραμεικό, έστω και για μια φορά στη ζωή μας, αξίζει τον κόπο.
