Κύριε διευθυντά
Εξαιρετικά ενδιαφέρον το κείμενο του εκλεκτού επιστολογράφου σας Γιώργου Α. Κουρμούση, με τίτλο «Ξενάγηση στον γνωστό άγνωστο Κεραμεικό» («Καθημερινή», 12/8/23). Μια θαυμάσια περιήγηση στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, άγνωστο, δυστυχώς, σε πολλούς Αθηναίους, το σπουδαιότερο νεκροταφείο του αρχαίου κόσμου, που αποτελεί και καθρέφτη της ιστορίας του «κλεινοῦ ἄστεως». Ο συντάκτης περιγράφει λεπτομερώς τον Κεραμεικό, που ανήκε στον ∆ήμο Κεραμέων, της Ακαμαντίδος φυλής, με τα μεγαλοπρεπή επιτάφια μνημεία, τους τύμβους και τις επιτύμβιες στήλες και ανάμεσά του να κυλάει ήρεμα, σαν σιγανό ρυάκι, ο Ηριδανός, συνθέτοντας ένα θελκτικό και υποβλητικό τοπίο. Στο πανάρχαιο αυτό νεκροταφείο είχαν εκφωνηθεί οι επίσημοι επιτάφιοι λόγοι από τους Περικλή, Λυσία, ∆ημοσθένη, Υπερείδη, κ.ά. Πρώτιστον μέλημα των φιλολόγων, διδάσκοντας τον Επιτάφιο Λόγο του Θουκυδίδη, κορυφαίο ύμνο της αθηναϊκής δημοκρατίας, να επισκέπτονται με τους μαθητές τους το νεκροταφείο του Κεραμεικού, μοναδικό σε παγκόσμια κλίμακα. Στον σημερινό χώρο στέκονται ακόμη, όπως και στην Αρχαιότητα, σε υψηλά άνδηρα, μαρμάρινα αρχαϊκά επιτύμβια μνημεία και ξαναζωντανεύουν σκηνές με τα αγαπημένα πρόσωπα των νεκρών, που διακριτικά επιζητούν την αιωνιότητα, εκφράζοντας, συγχρόνως, με συγκρατημένο πόνο και νοσταλγική ανάμνηση τον δεσμό τους με τους ζωντανούς και τη ζωή. Τα επιτύμβια ανάγλυφα του ∆εξίλεω, της Ηγησούς, της Ευκολίνης, της Αμφαρέτης, της ∆ημητρίας και Παμφίλης είναι από τα ωραιότερα και οι επιγραφές των επιτύμβιων στηλών συμβάλλουν με τη λιτή τους διατύπωση.
Η ομορφιά των επιτύμβιων μνημείων με την πνευματικότητά τους εμπνέει ποιητές της νεοελληνικής γραμματείας μας, ώστε να γράψουν συνθέματα που αντικατοπτρίζουν συνάμα την προσωπικότητα και τον ψυχικό κόσμο εκάστου. Ο πρώτος από τους Νεοέλληνες ποιητές που εμπνέεται από τη θέα των επιτύμβιων μνημείων, «ανάγλυφα τρισεύγενα των τάφων», είναι ο Κωστής Παλαμάς. Στη σύνθεσή του «Τάφοι του Κεραμεικού» (Τα μάτια της ψυχής μου, 1892) ο ποιητής υμνεί τις ανάγλυφες μορφές στις επιτύμβιες στήλες –αποκορύφωμα ο Δεξίλεως που διδαχθήκαμε ως μαθητές και διδάξαμε αργότερα ως καθηγητές–, που μόλις τότε είχαν έλθει στο φως με τις ανασκαφές, τροφοδοτώντας τη φαντασία του. Ακολουθούν ο Αγγελος Σικελιανός, ο οποίος σ’ ένα από τα ποιήματά του («Αλαφροΐσκιωτος», 1909) αναφέρεται στον Κεραμεικό, που τον χαιρετάει, χωρίς να θρηνολογεί, αλλά ξεπερνώντας τη θλίψη του θανάτου, τραγουδάει τη χαρά της ζωής. Ο ευαίσθητος και μελαγχολικός Λάμπρος Πορφύρας, στο ομώνυμο ποίημά του από τη συλλογή «Σκιές» (1910), εμπνέεται από το αρχαίο κοιμητήριο, σε μια λυρική σύνθεση, με ελεγειακή χροιά, για τη λυτρωτική επίδραση της αρχαίας πλαστικής. Στην ίδια εποχή ανήκει και το σονέτο Ηγησώ του Κύπριου ποιητή Γλαύκου Αλιθέρση («Γαλανά Δακτυλιδάκια», 1912), που εμπνέεται από το επιτύμβιο ανάφλυφο της Ηγησούς, κόρης του Προξένου, από τα ωραιότερα έργα της αττικής τέχνης του 5ου π.Χ. αιώνα, που το πρωτότυπο βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Τέλος, η Τασούλα Καραγεωργίου, ποιήτρια βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών, στην ποιητική της συλλογή «Η χελώνα του Κεραμεικού» (2011), γράφει:
Ισως φανείτε τυχεροί, όπως κι εγώ,
εάν βρεθείτε Απρίλη μήνα στον Κεραμεικό,
ίσως τη δείτε ξαφνικά
να σέρνεται λικνιστικά
μες στα χλωρά τριφύλλια…
στο πείσμα της αδιάφορη να οδεύει
προς τους τάφους.
Στο ποίημα «Η δούλη της Ηγησώς» η ποιήτρια διερωτάται: Ποιος ξέρει τι απέγινε η μικρή θεραπαινίδα, όταν η γη σκέπασε πια την Ηγησώ; Εξαίρετο το επιτύμβιο επίγραμμα στο ταφικό ανάγλυφο της Αμφαρέτης «αὐγὰς ἠελίο ζῶντες ἐδερκόμεθα», όπου μιλάει η νεκρή μάμμη που παριστάνεται στο ανάγλυφο να κρατάει στην αγκαλιά της το επίσης νεκρό εγγόνι της, «τώρα, νεκρή εγώ, νεκρό στην αγκαλιά μου το έχω».
Ο αρχαίος χώρος του Κεραμεικού αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ζωντανό τμήμα της αρχαίας Αθήνας, ο οποίος, ως τόπος περισυλλογής και φιλοσοφικού στοχασμού, υποβάλλει αλλά και εμπνέει κάθε επισκέπτη με την απαράμιλλη γοητεία της τέχνης και της πνευματικότητας, και ορθώς επισημαίνει ο κ. Κουρμούσης: Μια πρωινή βόλτα στον Κεραμεικό, έστω και για μια φορά στη ζωή μου, αξίζει τον κόπο.
