Κύριε διευθυντά
Διάβασα με πολλή προσοχή και ενδιαφέρον το μικρό αλλά περιεκτικό σημείωμα του σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου στις «Προβολές» (4 Αυγ. 2023). Με θεατρική άδεια μετέφερα τις επισημάνσεις του στην Εκθεση του Γιώργου Ξένου στον χώρο του Καποδιστριακού ορφανοτροφείου –πρώην φυλακές της Αίγινας– που εγκαινιάστηκε πρόσφατα, έχοντας πάντα κατά νου ότι και οι εκθέσεις, κυρίως, είναι θέαμα.
Αυτές πρωτίστως και ύστερα το θέατρο, που είναι και ακρόαμα. «Χώρους θέασης και ακρόασης» χαρακτηρίζει το «Διάζωμα» τα θέατρα. Ωστόσο και οι εκθέσεις είναι δρώμενα (δεν εννοώ performances), που ζητούν αντί-δραση και επικοινωνία με το κοινό των πολιτών. Ετσι είδα και τον ζωγράφο σαν έναν σκηνοθέτη, όχι μόνον των έργων του αλλά και των προσώπων που βρίσκονται σ’ αυτά: των «φωνασκούντων» και των «φυλακισμένων» με αγωνιώδη βλέμματα και υψωμένα χέρια, πρωταγωνιστές και μέλη ενός χορού σε ρόλους εναλλάξ.
Τα «όρια» βέβαια σε μια έκθεση θεσπίζονται στην άκρη των τελάρων, όμως ο θεατής καλείται να τα υπερβεί, ειδικά σε έναν χώρο «ελευθερίας», όπως οι φυλακές.
Με δεδομένο ότι το θέατρο χαρακτηρίζεται ως «παραστατική τέχνη» και μια θεματική έκθεση μπορεί να χαρακτηριστεί τέχνη θεατρική, αφού οι θεατές είναι όρος κοινός και για τα δύο. Συγκεκριμένα εδώ, στην πολλαπλότητα των πινάκων αναπαρίσταται σκηνικά το δράμα των παλιών φυλακισμένων, την ώρα που το κτίριο αποδίδεται σε νέα χρήση μέσα από την «ελευθερία του εγκλεισμού», ζητώντας κάθαρση στην Τέχνη. Ο Β. Παπαβασιλείου στο άρθρο του έκανε λόγο για τον Ηράκλειτο και τους πεσσούς. Και ζάρια θα παίζονταν σ’ αυτόν τον χώρο. Στα απομεινάρια μιας ζωής στη φυλακή, εκτίθεται ένα τάβλι με μαύρα και άσπρα πούλια.
Πεσσεύων και ο καιρός… «παίζει» ποιος θα κερδίσει. Η ελευθερία στην Τέχνη θεωρείται πλέον κεκτημένο, περισσότερο από την ελευθερία στη ζωή, που ζει ακόμη πιο πολύ στις λέξεις της παρά στην κάθε μέρα. Πριν από πολλά χρόνια όποιος επιχειρούσε να «παρενοχλήσει» ένα αρχαιολογικό μουσείο έβρισκε τον μπελά του. Σήμερα τα μουσεία έχουν ανοίξει τις πύλες τους και στη σύγχρονη τέχνη – θαυμάσια εμπειρία εάν, όντως, υπάρχει διάλογος κι αν γίνεται με μέτρο, εκείνο το εξαϋλωμένο «υλικό» των αρχαίων Ελλήνων. Και βέβαια εάν υπάρχει ηθική και εννοείται αισθητική (Αριστοτέλης, Καντ, κ.ά.). Πολύς λόγος και για την ιερότητα τελευταία. Συμπτωματικά, η άλλη έκθεση του Γ. Ξένου στο Μουσείο της Κολώνας έχει τον τελετουργικό τίτλο «Πορευόμενοι στην ιερότητα».
Τι θα πει ιερότητα σήμερα; Η τέχνη πάντα ήταν στην κόψη του ξυραφιού, ακροβατώντας ανάμεσα στο ιερό και το βέβηλο tra sacro e profano. Δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε σε λεξικά, ούτε να την περιορίσουμε. Εκείνη θα βρει τα… βήματά της, εντός ή εκτός μουσείων αλλά, όπως και το πασίγνωστο «it takes two to tango» για να κλείσει η ψαλίδα ανάμεσα σε δρώντες και αντι-δρώντες χρειάζεται παιδεία και ενημέρωση, υπέρβαση, αλλά όχι Υβρις.
