Κύριε διευθυντά
Εξ αφορμής της πρόσφατης εκδημίας του Χένρι Κίσινγκερ αναβίωσε στη σκέψη πολλών το παλαιό ερώτημα ή δίλημμα: Μπορεί να είναι ηθική η πολιτική σ’ έναν κόσμο ανθρώπων (ή και «δαιμόνων») και όχι αγγέλων; Με την απάντηση να δίνεται ευχερώς προς την αποφατική κατεύθυνση: όχι, δεν μπορεί να είναι ηθική η πολιτική σ’ έναν τέτοιο κόσμο, τον κόσμο της πραγματικότητας και όχι των ιδεών.
Καλύτερα, λοιπόν, να διακριθούν και να χωριστούν η πολιτική από την ηθική· άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Η ηθική ας αφεθεί στους ιερείς και τους διανοουμένους και η πολιτική στους υπεύθυνους διαχειριστές των δημοσίων υποθέσεων, που είναι ρεαλιστές και όχι αιθεροβάμονες ιδεαλιστές.
Αυτά περίπου πρέσβευε ο Kίσινγκερ και πίσω από αυτόν ο Μακιαβέλι, αλλά ακόμη βαθύτερα ο σοφιστής Θρασύμαχος της πλατωνικής Πολιτείας, την επιχειρηματολογία του οποίου αντέκρουσε ο Σωκράτης (και ο Πλάτων).
Προκειμένου, ωστόσο, να αχθεί κανείς σε ασφαλέστερα συμπεράσματα και να αποκτήσει πληρέστερη αντίληψη των διακυβεύσεων, θα πρέπει μάλλον να αντιστραφεί το ερώτημα ως εξής: «Είναι ανήθικη η πολιτική;» («Is Politics Immoral?»).
Γίνεται αυτό ανεκτό; Μπορεί το κράτος να είναι άδικο; Ιδίως σε μια δημοκρατία; Γιατί, εκτός από τη «ρεαλιστική πολιτική» (Realpolitik), έχει σημασία και το «κράτος δικαίου» (Rechtsstaat, Rule of Law). Εις τα καθ’ ημάς δε η «αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου» αποτελεί και σαφή συνταγματική επιταγή (μεταξύ άλλων στη διάταξη του άρθρου 25).
Εν τέλει, αν η ουσία της ηθικής είναι η δικαιοσύνη, πώς μπορεί αυτή να μην επηρεάζει και την πολιτική;
*Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ
