Κύριε διευθυντά
Η επιστολή της κ. Μάρως Καρδαμίτση Αδάμη για τον Ερνέστο Τσίλλερ, μου δίνει την αφορμή να παραθέσω την είδηση του θανάτου του, όπως αυτή καταχωρίσθηκε στην αθηναϊκή εφημερίδα «Η ΧΩΡΑ» της εποχής εκείνης:
Η ΧΩΡΑ, 25.11.1923: Απέθανε προ τινων ημερών και ετάφη όλως αθορύβως και χωρίς ν’ αναγραφή ουδέ μία λέξις περί αυτού εν τω αθηναϊκώ τύπω εις διαπρεπής καλλιτέχνης και πρύτανις των εν Ελλάδι επί τριακονταετίαν και πλέον αρχιτεκτόνων, ο Ερνέστος Τσίλλερ.
Ο μεταστάς κατήγετο εκ Δρέσδης, παρέμεινε όμως καθ’ όλην την νεότητά του εν Βιέννη, […] όπου συνεδέθη μετά των δύο διασήμων αρχιτεκτόνων αδελφών Χάνσεν, ότε δ’ ούτοι εκλήθησαν εις Αθήνας προς ανέγερσιν της Σιναίας Ακαδημίας, του Πανεπιστημίου και των λοιπών καλλιμαρμάρων εθνικών καθιδρυμάτων, παρέλαβον μεθ’ εαυτών και τον νεαρόν Ερνέστον Τσίλλερ, […] εντός δε βραχυτάτου χρόνου ο Ερνέστος Τσίλλερ κατέστη ο δημοφιλέστατος των αρχιτεκτόνων της πόλεώς μας, δύναται δε τις να είπη, άνευ υπερβολής, ότι ούτος υπήρξεν ο κατ’ εξοχήν διακοσμητής και εξωραϊστής των Αθηνών. […] Απαριθμούμεν ενταύθα τα μάλλον περίβλεπτα και γνωστά, οίον: το νέον Ανάκτορον, το «Ιλίου Μέλαθρον» (Σλήμαν), το Βασιλικόν Θέατρον, το Δημοτικόν Θέατρον, το ανάκτορον του Πρίγκηπος Νικολάου, τα μέγαρα: Οθ. Σταθάτου, Εμπειρίκου, Π. Καλλιγά, Πεσματζόγλου, Δεληγεώργη, Κοντοσταύλου, Κορδέλλα, το Ταχυδρομείον, το Χρηματιστήριον, την Τράπεζα Αθηνών και πλείστα ακόμα μέγαρα επί της οδού Πατησίων και αλλαχού. […] Εκτός δε τούτων, αισθανόμενος ο Τσίλλερ το μυστικόν θέλγητρον του βυζαντινού ρυθμού, ανήγειρε τον μικρόν ναόν του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα, εν αληθές καλλιτέχνημα, την εκκλησίαν του Οσίου Λουκά, κλπ.
Εκτός δε των Αθηνών ωκοδόμησε και το θέατρον των Πατρών και το θέατρον της Ζακύνθου ως και πολλάς εκκλησίας αλλαχού της Ελλάδος. Εν δε τη Κερκύρα, εντολή του Κάιζερ, ανήγειρε θαυμάσιον παράρτημα του Αχιλλείου. […] Αλλ’ ο Ερνέστος Τσίλλερ διαμένων εν Ελλάδι επολιτογραφήθη Ελλην και εξελληνίσθη τελείως, ιδίως αφού ενυμφεύθη Ελληνίδα περικαλλή και φιλομουσοτάτην την θυγατέρα του εν Βιέννη εγκατεστημένου ομογενούς κ. Δούδου, ήτις κατέστη, συν τω χρόνω, μία των διαπρεπεστέρων μουσουργών της Ευρώπης. […]
Ως αρχαιολόγος δε δεν δύναμαι να παρασιωπήσω οποίας υπηρεσίας αληθείς και πολυτίμους ο αείμνηστος ανήρ προσήνεγκεν εις τον ημέτερον κλάδον, διά της ανασκαφής του Σταδίου και του Διονυσιακού θεάτρου και δι’ άλλων αυτού εργασιών. Δικαίως δ’ η πόλις ημών δέον να ευγνωμονή προς τον δαφνοστρεφή καλλιτέχνην […].
*Για την αντιγραφή, Αντώνης Ν. Βενέτης
