Κύριε διευθυντά
Σε λίγο τελειώνει το έτος, κατά τη διάρκεια του οποίου η Ελευσίνα είχε ανακηρυχθεί Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Εύχομαι και ελπίζω να μην ξαναπέσει στο βαθύ πηγάδι της αδιαφορίας και της λησμονιάς. Γιατί την αρχαία εποχή και για μεγάλο χρονικό διάστημα, γίνονταν εκεί σπουδαία και μυστήρια πράγματα και η πόλη ήταν διάσημη σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο.
Ενας τεράστιος χώρος στις πλαγιές μιας χαμηλής λοφοσειράς στη νοτιοδυτική γωνιά του Θριάσιου Πεδίου παραμένει ακόμα ιερός παρά την τύρβη και τους ρύπους μιας πόλης πνιγμένης από τη δόμηση και τα θορυβώδη εργοστάσια. Το ιερό της Ελευσίνας βρίσκεται στο τέλος της αρχαίας Ιεράς Οδού που άρχιζε από το Δίπυλο στην Αθήνα και κατέληγε εμπρός στη σιδερένια πόρτα του, όπου μπορεί εύκολα να διακρίνει κανείς ακόμα και σήμερα τις τροχιές από τα αρχαία αμάξια. Να και τα ερείπια από τα κάποτε επιβλητικά προπύλαια, το εντυπωσιακό Τελεστήριο, όπου οι υποψήφιοι παρακολουθούσαν τις μυσταγωγίες, το Πλουτώνειο, το ιερό του Πλούτωνα, που κατέληγε στη σπηλιά. Φαίνεται ακόμα το Καλλίχορον Φρέαρ, όπου γίνονταν οι καθαρμοί, η Αγέλαστος Πέτρα με το ιερό της Δήμητρας, το Ανάκτορο όπου έμπαινε μόνο ο ιεροφάντης και άλλα πολλά.
Το ιερό της Ελευσίνας ήταν από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου. Το μεγαλείο του κράτησε από τη μυκηναϊκή εποχή (1350 π.Χ.) μέχρι το τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ., όπου συνεχώς ετελούντο τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Ονομάστηκαν έτσι γιατί εκεί επικρατούσε απόλυτη μυστικότητα στη λατρεία και εκείνοι που υφίσταντο τη μύηση ορκίζονταν επί ποινή θανάτου (γραφή ασεβείας) να κρατήσουν μυστικά τα δρώμενα, κάποια αναπαράσταση ίσως των περιπετειών της Περσεφόνης, τα λεγόμενα, μια σειρά από μυστικές φράσεις και τα δεικνυόμενα, που αποκαλύπτονταν τα ιερά και μυστικά σύμβολα.
Ετσι ελάχιστα γνωρίζουμε σήμερα για τα μυστήρια αυτά από ακριτομυθίες που πέρασαν στα γραπτά τους ο Πλάτων, ο Σοφοκλής, ο Ξενοφών, ο Αριστοφάνης, ο Πλούταρχος, που διετέλεσε και αρχιερέας του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς, ο Αισχύλος που κινδύνεψε μάλιστα, γιατί κατηγορήθηκε ότι απεκάλυψε στις τραγωδίες του ορισμένα μυστικά και μερικοί άλλοι ακόμα. Ετσι κανείς δεν μπορεί να μας πει τι ακριβώς γινόταν εκεί μέσα, παρόλο που ακόμα και σύγχρονοι ερευνητές προσπαθούν να αποκαλύψουν οτιδήποτε, αλλά μάταια.
Ο μύθος στον οποίο στηρίζονταν τα Ελευσίνια Μυστήρια είναι λίγο πολύ γνωστός: ο Πλούτων, ο χθόνιος θεός, απάγει την Περσεφόνη, την κόρη της Δήμητρας (Γης – Μητέρας), θεάς της γεωργίας, της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών, την εγκαθιστά στο υπό την γη βασίλειό του και τελικά συμφωνείται να την κρατάει εκεί κάτω τέσσερις μήνες τον χρόνο. Είναι ο συμβολισμός της νεκρής φύσης του χειμώνα που και η γη νεκρώνεται. Τα μυστήρια τελούνταν δύο φορές τον χρόνο. Τα Μικρά τον Μάρτιο κάπου έξω από την Αθήνα, όπου γίνονταν οι βασικές προετοιμασίες και τα Μεγάλα, τα πιο σημαντικά, που γίνονταν στην Ελευσίνα κατά τον Σεπτέμβριο, για το τελικό στάδιο της μύησης, που διαρκούσε εννέα μέρες με τελετές κάθαρσης, προσευχή και περισυλλογή.
Οι υπό μύηση έπιναν τον κυκεώνα, ένα μείγμα από άκρατον οίνο, σπίρτο από τσίπουρα, φλησκούνι με άγριο μέλι, αφέψημα από ρίζες διαφόρων φυτών και χορταρικών και ίσως λίγο ναρκωτικό της εποχής! Με μακρές και επίπονες διαδικασίες ο ιεροφάντης έδειχνε στους μύστες το μεγαλύτερο μυστήριο του κόσμου: τον στάχυν εν σιωπή τεθερισμένον. Ο στάχυς συμβόλιζε την πολλαπλότητα της ζωής, που αιώνια και ακατάπαυστα διατηρείται από εσωτερική τροφή, που λέγεται συνεκτική τροφή ή κατά τον Ηράκλειτο Αείζωον Πυρ.
Οι δόκιμοι διδάσκονταν και τους εξωτερικούς για το φυσικό σώμα και τους εσωτερικούς καθαρμούς της ψυχής, καθώς και τη μετάβαση, δηλαδή το πέρασμα της ψυχής από μια κατάσταση σε άλλη. Δύσκολα πράγματα, που δεν αρκούσε μόνο ο εσωτερισμός… Συγκλονιστική θα ήταν και η στιγμή που ο αρχιερέας αναφωνούσε το «Ενας είναι ο Λόγος που διευθύνει το σύμπαν και μία η πρόνοια που το κυβερνάει»! Και όλα αυτά δεκατρείς ολόκληρους αιώνες πριν έλθει αυτός που έγραψε το «Εν αρχή ην ο Λόγος»!
Τι σχέση, άραγε, μπορούν να έχουν όλα αυτά με εκείνα που μας δίδασκαν παλιά στο σχολείο για την Ελευσίνα;
