Κύριε διευθυντά
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον διάβασα το άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη στην «Καθημερινή» (25/1/2024) με τίτλο «Εκεί όπου ο χρόνος δεν υπάρχει». Η μακρά θητεία μου στην ειδική περιφερειακή μονάδα του ΥΠΠΟ, την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, αλλά και εκείνη που προηγήθηκε, ως μέλος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (ΕΣΕ), μου έδωσαν μία παραπάνω ευκαιρία να γνωρίσω τον θαυμαστό κόσμο των σπηλαίων, όπου πραγματικά ο χρόνος δεν μετράει, παρά μόνο στη δημιουργία και στην αύξηση του μεγέθους του σταλακτιτικού υλικού. Εχουν γίνει οι σχετικοί υπολογισμοί και μετρήσεις σε σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που όταν συναντηθούν οι άνωθεν με τους κάτω δημιουργούν υπέροχες κολόνες για να «στηρίζουν» την οροφή.
Αξιοθαύμαστη και η τόλμη και προφανώς η εμπειρία της Ισπανίδας αναρριχήτριας Μπ. Φλαμινί, η οποία έζησε 500 ημέρες σε μια σπηλιά, σε ένα ειδικό πείραμα μελέτης της ανθρώπινης φύσης και ψυχολογίας, δοκιμάζοντας την αντοχή της στην υπέρβαση των ορίων. Ωστόσο, ακόμη και αν δεν παραμείνει κανείς ένα τόσο μεγάλο διάστημα στο βάθος ενός σπηλαίου, αμέσως μόλις περάσει το άνοιγμα της εισόδου ο κόσμος και τα εγκόσμια αποκτούν άλλες διαστάσεις, οι επιθυμίες συρρικνώνονται, η προσοχή εστιάζεται στους ενδεχόμενους κινδύνους, μια μεταβατική κατάσταση διαμορφώνεται, όπου ο συμβατικός χρόνος δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο του όπως ξέρει. Το μυστηριακό και φαντασιακό στοιχείο είναι εκείνο που εξουσιάζει εδώ, ενώ ο φακός, προσαρμοσμένος στο κράνος του σπηλαιοερευνητή, σχηματίζει τα δικά του κινούμενα σχέδια, με το φως και τις σκιές. Εδώ, οι παλαιοί μύθοι αναβιώνουν και δημιουργούνται καινούργιοι.
Η πλατωνική σπηλιά είναι η πρώτη σκέψη. Αλλά και η Αλίκη έχει πολλά θαύματα να ζήσει ακόμη… Παντού λαβυρινθώδεις διάδρομοι και η διαδρομή απρόβλεπτη. Ο μίτος έχει πια κοπεί, αλλά ο μύθος δεν σταματάει να προκαλεί τον άνθρωπο. Ολα τα σπήλαια όμοια, αλλά κανένα ίδιο. Γενικά, η «επίπλωση» μπαρόκ – παλιά μεγαλοπρέπεια. «Θρόνοι» και «πολυέλαιοι» με θλίψη εποχής και πέπλα αραχνοΰφαντα, που άφησαν οι Νύμφες. Εξω ακούγεται αυλός, αλλά κανένας ήχος μουσικός δεν φτάνει τέτοια βάθη. «Μόνο ο κασμάς δίνει ζωή σε αρχαίες ιστορίες». Εκεί φαίνεται ο χρόνος και η αρχαία διαδρομή. Το εσωτερικό των σπηλαίων είναι ένα κέλυφος προστατευτικό για την ανθρώπινη δράση σε διαδοχικά παλίμψηστα στρώματα, δημιουργώντας ένα πολύτιμο αρχείο. Για χιλιάδες χρόνια σώζει τα χνάρια των παιδιών στο χώμα (Σπήλαιο Θεόπετρας) και τα αραχνοΰφαντα πέπλα των Νυμφών, όπως τα «είδαν» κάποτε οι σύντροφοι του Οδυσσέα. Οπως τα βλέπουμε ακόμη.
Σε πολλά σπήλαια, τα «δάκρυα» των σταλακτιτών για την απώλεια των θεών σταμάτησαν μόνο με τον ερχομό των πρώτων νομάδων, που ζήτησαν καταφύγιο ή προσωρινή διαμονή τον χειμώνα. Στους ιστορικούς χρόνους, όταν αναπτύσσονται οι οικισμοί, τα σπήλαια αποκτούν λατρευτικό χαρακτήρα, για διάφορες θεότητες, όπως μαρτυρούν τα αναρίθμητα αναθήματα που βρίσκουμε στις ανασκαφές, γιατί εκτός από τα γνωστά και μεγαλοπρεπή τουριστικά σπήλαια, χερσαία ή ενάλια, υπάρχουν και πολλά αρχαιολογικά, που χρειάζονται προσοχή και προστασία.
Ούτως ή άλλως, «τα σπήλαια είναι τα ανοίγματα που αφήνει η Γη, για να βλέπουν οι άνθρωποι στο βάθος της ψυχής της», έγραψε μια μαθήτρια των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων στο σχολικό τετράδιο. Ας μην τα περιφρονούμε.
