Κύριε διευθυντά
Συνάφεια ή αιτιώδης συνάφεια; Για παράδειγμα, υπάρχει συνάφεια (συσχέτιση) ή αιτιώδης συνάφεια (σχέση αιτίου – αιτιατού) ανάμεσα στη μη εκτέλεση της σύμβασης 717 και στο δυστύχημα των Τεμπών; Οι επιστήμονες και οι δικαστικές αρχές θα αποφανθούν. Πατώντας σε αυτό το τραγικό παράδειγμα, που αποτελεί ωστόσο μέρος της δημόσιας συζήτησης, αναρωτιέμαι εάν κατανοούμε αυτούς τους δύο όρους και τις διαφορές τους. Η απάντηση είναι αρνητική. Αυτό έχει να κάνει με την ανθρώπινη φύση και με την εκπαίδευσή μας.
Ολοι λειτουργούμε –είναι χρήσιμο εξελικτικά– ως «αφελείς επιστήμονες»: μας ενδιαφέρει όχι το τι κάνουν οι άλλοι, αλλά γιατί το κάνουν. Αναρωτηθείτε πόσες φορές μέσα στην ημέρα αναζητάτε αίτια πίσω από συμπεριφορές. Σκεφτείτε επίσης πόσο σημαντική είναι αυτή η ψυχολογική διαδικασία απόδοσης αιτιών στην πολιτική διαδικασία. Ο τάδε πολιτικός έκανε κάτι. Γιατί το έκανε; Και ξεκινά η διαμάχη.
Συγγράμματα που μελετούν τον λαϊκισμό τονίζουν βασικά χαρακτηριστικά του (π.χ., αντι-ελιτισμός και αντι-πλουραλισμός – μετρά μονάχα η γνώμη των «πραγματικών» ανθρώπων τους οποίους και εκπροσωπεί ο λαϊκιστής προστάτης τους – οι διαφωνούντες δεν «υπάρχουν») αλλά δεν αναφέρουν ακόμη ένα: την τάση μας να βλέπουμε αιτιώδη συνάφεια εκεί που υπάρχει μονάχα συνάφεια. Οι λαϊκιστές πολιτικοί φαίνεται ότι είναι ικανοί στο να εκμεταλλεύονται αυτή μας την τάση: δίνουν δεδομένα για το ότι το Β «επηρεάζει» το Α, αλλά τα δεδομένα αυτά μονάχα συνάφεια δείχνουν και όχι αιτιώδη συνάφεια.
Δύσκολο πράγμα η Δημοκρατία. Απαιτεί συνεχή προσπάθεια και μελέτη – και όπως καταλάβατε ότι ισχυρίζομαι, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι συνάφεια δεν σημαίνει και αιτιότητα. Για να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα αιτίου – αιτιατού χρειαζόμαστε πειραματική διαδικασία (τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές). Αυτή στοιχίζει. Αλλά και οι λάθος πολιτικές στοιχίζουν, σίγουρα περισσότερο.
Θα μου πείτε τώρα, κάθε φορά που θα πρέπει να αποδώσω μια αιτία σε μια συμπεριφορά θα πρέπει να κάνω κλινικές μελέτες; Ασφαλώς και όχι. Αλλά για να αντιμετωπίσουμε τον λαϊκισμό και τα fake news πρέπει να είμαστε καχύποπτοι όταν κάποιος αναφέρεται σε μια «μελέτη» που δείχνει ότι το Β επηρεάζει το Α (αλήθεια τι μελέτη/έρευνα είναι αυτή;).
Η φιλελεύθερη Δημοκρατία (θα) πλήττεται από πολιτικούς και οικονομικούς ισχυρισμούς ψευδοσχέσεων. Η ανθρώπινη φύση επιζητά το εύκολο και το γρήγορο – και η επιστημονική μεθοδολογία είναι δύσκολη και απαιτεί χρόνο. Πρέπει να βρούμε τρόπο να γίνει η δεύτερη μέρος της πρώτης. Δεν μπορώ να φανταστώ καλύτερο μέρος από το να αρχίσουμε από τα σχολεία μας – αλλά μην είμαστε και σίγουροι ότι στα πανεπιστήμιά μας, οι φοιτητές μας αντιλαμβάνονται (ως τελειόφοιτοι ή και ως μεταπτυχιακοί φοιτητές) τη σημασία της διαφοράς ανάμεσα στη συνάφεια και την αιτιώδη συνάφεια.
*Κάτοχος της Επώνυμης Ακαδημαϊκής Εδρας Βιωσιμότητας «Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος» – Καθηγητής Μάρκετινγκ, Alba Graduate Business School – Aμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος
