Κύριε διευθυντά
Την 22/6/2024 δημοσιεύθηκε στην «Κ» επιστολή μου με τίτλο «Από τον αρχαίο μας εμφύλιο έως τον Ναπολέοντα» σχετική με τον συγγραφέα ιστορικών βιογραφιών Εμίλ Λούντβιχ και τον ομώνυμο εγγονό του και φίλο μου. Κατά το διαρρεύσαν μικρό χρονικό διάστημα, έλαβα αρκετά τηλεφωνήματα, φίλων κυρίως, οι οποίοι με ρωτούσαν πώς ο Λούντβιχ ενώ ήταν Γερμανός πήρε στη σχετική έξοχη μονογραφία του το μέρος του Ναπολέοντα εναντίον της δυναστείας των Αψβούργων και των άλλων Γερμανών ηγεμόνων. Υπενθυμίζω ότι στην Ιστορία εμφανίστηκαν προσωπικότητες οι οποίες είχαν ξεφύγει από τα στενά όρια της ιδιαίτερης πατρίδας τους και έβλεπαν ευρύτερα τον πολιτισμικό χώρο τον οποίον εκτός από την πατρίδα τους εξέφραζαν και άλλοι τόποι ώστε να θεωρούν ότι η ένωση αυτών των χωρών αποτελεί ιστορική πανάκεια. Ο Λούντβιχ ήταν Ευρωπαίος πολύ περισσότερο από ό,τι ήταν Γερμανός. Ηθελε την Ευρωπαϊκή Ενωση περισσότερο από την πολιτική επικράτηση της Γερμανίας στη σύγχρονη τότε Ευρώπη. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1792, ο Γκαίτε παρακολούθησε τη μάχη του Βαλμί που απετέλεσε την πρώτη στρατιωτική νίκη της επαναστάσεως και ενθουσιάστηκε πιστεύοντας ότι αρχίζει νέα περίοδος της ευρωπαϊκής ιστορίας, διότι είχε τις ίδιες πανευρωπαϊκές απόψεις. Οταν ο Ναπολέων επέστρεφε από τη Ρωσία, μετά την ήττα, συνοδευόμενος μόνο από ένα σύνταγμα Ουσάρων για να προλάβει τυχόν πραξικόπημα εναντίον του στο Παρίσι, μία νύχτα η συνοδεία σταμάτησε σε μία γερμανική πόλη για να ποτίσουν και να ξεκουράσουν κάπως τα άλογα.
«Ποια πόλις είναι αυτή;» ρώτησε ο αυτοκράτορας. «Η Βαϊμάρη», του απάντησαν, «αύριο το πρωί να πείτε στον Γκαίτε ότι τη νύχτα βρισκόταν εδώ ο Ναπολέων». Ηξερε ότι θα συγκινούσε τον Γκαίτε η παρουσία του αυτοκράτορα, του ομόδοξου και φιλοευρωπαίου αυτοκράτορα που ήταν και αυτός τόσο φιλοευρωπαίος όσο και εκείνος. Το ευρωπαϊκό αίσθημα κυριαρχούσε στον έναν περισσότερο από το γαλλικό όσο κυριαρχούσε και στον άλλον περισσότερο από το γερμανικό. Αυτές οι μεγάλες προοπτικές που άνοιγε για την Ευρώπη η πολεμική εποποιία του Ναπολέοντα δυστυχώς καταλύθηκαν στο Βατερλώ. Αναφέρω το εξής συγκινητικό περιστατικό του οποίου υπήρξα μάρτυς. Το 1972 έλαβα μέρος σε ένα δείπνο στη Βουλιαγμένη στο οποίο παρίσταντο ο στρατηγός Κράιπε, Γερμανός διοικητής της Κρήτης στην Κατοχή, που τον απήγαγαν οι Αγγλοι και ο περίφημος συνταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ. Μετά το φαγητό ο Κράιπε είπε ότι «όταν μετά την απαγωγή μου οι σύμμαχοι με μετέφεραν στη Λιβύη που βρισκόταν η στρατιά του στρατάρχου Μοντγκόμερι, καθόμουν ένα απόγευμα σε έναν καταπράσινο λοφίσκο με θέα προς τη Μεσόγειο και δίπλα μου καθόταν ο φίλος μου κύριος Κρις (που ήταν παρών στο δείπνο). Ξαφνικά με κατέλαβε ένα δυνατό ευρωπαϊκό αίσθημα από το οποίο ξεχείλισε η ψυχή μου και άρχισα να “σφυρίζω” την “Ωδή στη χαρά” από την 9η Συμφωνία. Μετά τις πρώτες νότες συνέχισε να σφυρίζει την ίδια ωδή ο κύριος Κρις, ο Αγγλος και εχθρός μου, υποτίθεται, ώστε συνεχίσαμε και οι δύο μαζί να σφυρίζουμε το αριστούργημα αυτό του Μπετόβεν που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και εθνικός ύμνος της Ευρώπης. Οταν τελείωσε η απόδοση εκ μέρους μας της ευρωπαϊκής αυτής ωδής, τα μάτια και των δυο μας έτρεχαν δάκρυα. Και να σκεφτεί κανείς ότι ο πόλεμος ήθελε πολύ ακόμα για να τελειώσει». Εκείνη τη στιγμή σηκώθηκαν οι δύο άνδρες ενώπιον ημών των υπολοίπων, αγκαλιάστηκαν και φιλήθηκαν συγκινημένοι. Ηταν η ιδεολογία η οποία εμφανίστηκε και στην Αγγλία και στη Γερμανία, κατά τη διάρκεια του πολέμου, υλοποιήθηκε όμως αργότερα με την ίδρυση της ΕΟΚ (Ε.Ε.). Ηταν η ιδεολογία που διέτρεξε το πνεύμα του Ντε Γκωλ, του Σουμάν, του Ντε Γκάσπερι, του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του Αντενάουερ, του Σπάακ, του Κουβ ντε Μιρβίλ και άλλων μεγάλων Ευρωπαίων που ανέδειξε ο πόλεμος.
Υπήρξαν στην ιστορία πνεύματα τα οποία ξεπέρασαν εγκαίρως τους τοπικισμούς και αγκάλιασαν τις ευρύτερες πολιτισμικές ενότητες που εκπροσωπούσαν οι ιδιαίτερες πατρίδες τους. Ο φιλόσοφος Σπεύσιππος, διάδοχος του Πλάτωνα στη διεύθυνση της Ακαδημίας, είχε συλλάβει εγκαίρως την πανελλήνια αποστολή των Μακεδόνων και έγραψε την περίφημη «επιστολή Σπευσίππου προς τον βασιλέα Φίλιππο», κριτική έκδοση της οποίας έκαμε ο Συκουτρής. Ουδείς όμως σκέφθηκε να κατηγορήσει τον Σπεύσιππο ως φιλομακεδόνα και εχθρό της Αθήνας.
