Κύριε διευθυντά
Σε όλη την ελληνική επικράτεια, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές, σε λόφους και υψηλότερα μέρη, είναι χτισμένα ταπεινά εκκλησάκια στη μνήμη τού προφήτη Ηλία, που η Εκκλησία μας εορτάζει κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου («Τ’ Αη Λιός γυρίζ’ ο καιρός αλλιώς», φράση για το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης). Ο προφήτης Ηλίας είναι ο πιο αγαπητός από τον λαό, επόπτης της βροχής, των βροντών και των κεραυνών, ο οποίος, κατά τον Ν.Γ. Πολίτη, οφείλει την ορεινή του τιμή, γιατί έχει διαδεχθεί τον θεοποιημένο Ηλιο και τον ∆ία Κώδιο, του υετού και των βροντών.
Πρόκειται για έναν από τους δημοφιλέστερους αγίους του ελληνικού λαϊκού εορτολογίου, με πολλά πανηγύρια αφιερωμένα στη μνήμη του σε ολόκληρο τον ελληνικό πολιτισμικό χώρο, αντιλήψεις που μάλλον έχουν προέλθει από σχετικές αφηγήσεις της Παλαιάς ∆ιαθήκης για την ξηρασία και την ανομβρία και τις λιτανείες που πραγματοποιούνταν για την εξάλειψή τους. Ο καθηγητής μας της Λαογραφίας αείμνηστος Γεώργιος Μέγας, στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, αναφέρει ότι σε χωριά της Θράκης τελούνταν πανηγυρικές και τελετουργικές ζωοθυσίες, οι οποίες απέτρεπαν την εμφάνιση λοιμωδών νόσων και θανατηφόρων επιδημιών σε ανθρώπους και ζώα.
Από τους σημαντικότερους προφήτες της Παλαιάς ∆ιαθήκης έζησε το 850 π.Χ. στο βόρειο τμήμα του Ισραήλ, προερχόμενος από κατώτερη αστική τάξη· ένας προφήτης που εμφανίζεται, στο βιβλικό κείμενο των Βασιλειών (Α-Γ), να ασκεί δριμεία κριτική στον βασιλιά Αχαάβ και τη Σιδωνία ασεβέστατη βασίλισσα Ιεζάβελ με τη διήγηση του όρους Κάρμηλος και στη μονομαχία ανάμεσα στον Ηλία και τους ψευδοπροφήτες του ειδωλολάτρη Βάαλ. Η αντιπαράθεση ανέδειξε τον προφήτη ως ζηλωτή και μαχητή του Θεού, ζηλωτή τής αληθούς πίστεως και φωτεινό παράδειγμα μίμησης, δεύτερο Πρόδρομο της παρουσίας Χριστού.
Ο Ηλίας άφησε συνεχιστή στο έργο του τον μαθητή του Ελισσαίο, ενώ ο ίδιος εκλήθη από τον Θεό και ανελήφθη στον ουρανό με πύρινο άρμα. Από το γεγονός, εξάλλου, ότι οι ναΐσκοι ευρίσκονται, κατά κανόνα, σε υψηλώματα χαρακτηρίσθηκε ένσαρκος άγγελος.
Σε πολλές ελληνικές παραδόσεις, πιστεύεται ότι ο άγιος ήταν ναυτικός και επειδή δεινοπάθησε στη θάλασσα έταξε να πάρει ένα κουπί στον ώμο του, να αρχίσει να ανεβαίνει στο βουνό και να εγκατασταθεί εκεί όπου οι άνθρωποι δεν θα το γνώριζαν και θα νόμιζαν ότι είναι κομμάτι ξύλου. Πρόκειται για διασκευή του αρχαίου μύθου με τη σκηνή του περίφημου Θηβαίου μάντη άνακτος Τειρεσία, στη ραψωδία λ της Οδύσσειας (Νέκυια – Κάθοδος του Οδυσσέα στον Αδη, στίχ. 121 κ.ε.). Ο αλαός (= τυφλός) μάντης, στη μακροσκελή του πρόρρηση, αναφέρεται, κατά σειρά, στις δυσκολίες του αργαλέου γυρισμού του Οδυσσέα και κάνει λόγο για τον εξιλασμό του οργισμένου θεού, με το «εὐῆρες ἐρετμόν, τον ἀθηρηλοιγών» (λιχνιστήρι) και τον εξευμενισμό των αθανάτων με θυσίες. «Οταν, ωστόσο, τους μνηστήρες στο παλάτι / με τον χαλκό που κόβει τους σκοτώσας / τότε πιάσε στο χέρι σου κουπί καλά αρμοσμένο, / και κίνησε να φτάσεις σ’ ανθρώπους που δεν είδαν θάλασσα…/ Και θα σου πω κι άλλο σημάδι πεντακάθαρα – μην το ξεχάσεις / όταν στον δρόμο σου βρεθεί οδοιπόρος / να πει πως λιχνιστήρι φέρνεις στον όμορφό σου ώμο, / τότε κι εσύ μπήξε στο χώμα το καλάρμοστο κουπί, / και πρόσφερε θυσίες καλές στον μέγα Ποσειδώνα…» (μτφρ. ∆.Ν. Μαρωνίτης).
Τέλος, προλέγει τον θάνατο του Οδυσσέα που θα έλθει ήσυχος εξ αλὸς, μακριά από τη θάλασσα. Ετσι στις παραδόσεις του λαού συνδέονται πολλά στοιχεία του αρχαίου πολιτισμού (βλ. Μ. Γ. Βαρβούνης, Ο προφήτης Ηλίας στην ελληνική λαϊκή εθιμοταξία, Εφημερίς, 7 (2014).
Δ.φ. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»
