Μία από τις πιο ελπιδοφόρες πτυχές της ιστορίας του αναδυόμενου οικοσυστήματος των start-ups στην Ελλάδα είναι ότι δίνουν τη δυνατότητα σε σπουδαία μυαλά που έφυγαν στα χρόνια της κρίσης να γυρίσουν πίσω. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο Μιχάλης Ρικάκης, που επέστρεψε προ ολίγων μηνών από τη Σουηδία και την Google στην Αθήνα. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε εξηγεί γιατί – και τι πρέπει να γίνει για να τον ακολουθήσουν κι άλλοι.
Πότε και γιατί αποφασίσατε να φύγετε από την Ελλάδα;
Την απόφαση να φύγω από την Ελλάδα την πήρα στις αρχές του 2012. Η οικονομική κρίση είχε πλέον μπει για τα καλά στις ζωές μας και ήταν εμφανές ότι δεν επρόκειτο να τελειώσει σύντομα. Παρόλο που είχα καλή δουλειά τότε (δούλευα στη Nokia Ελλάδος ως product manager), η ανασφάλεια για τις μελλοντικές επαγγελματικές προοπτικές στην Ελλάδα ήταν μεγάλη. Για τον λόγο αυτόν θεώρησα ότι ήταν η κατάλληλη εποχή να δοκιμάσω την τύχη μου στο εξωτερικό, και ειδικά σε χώρα που φαινόταν να μην επηρεάζεται από την κρίση στην Ευρώπη. Έτσι βρέθηκα στη Σουηδία.
Γιατί αποφασίσατε να επιστρέψετε; Ήταν πάντα ο σκοπός σας αυτός;
Στη Σουηδία έζησα επτά χρόνια. Εκεί εξελίχθηκα επαγγελματικά και εκεί απέκτησα και τα δύο μου παιδιά. Η Σουηδία έχει ένα αξιοζήλευτο κράτος πρόνοιας, που προωθεί πολύ την ισορροπία επαγγελματικής ζωής και προσωπικού-οικογενειακού χρόνου, ενώ ταυτόχρονα παραμένει ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι μια χώρα που μπορεί να σου προσφέρει μια σίγουρη ζωή, χωρίς άγχος και ανασφάλειες για το μέλλον σου. Από την άλλη πλευρά, προσωπικά, θεωρώ ότι υστερεί σε πολλούς τομείς όπου η Ελλάδα είναι μοναδική, όπως το κλίμα, η ποικιλία και η ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος, το φαγητό και η διασκέδαση, η κοινωνικότητα, η ιστορική και πολιτισμική κληρονομιά. Στην Ελλάδα ήταν και η οικογένειά μου και οι φίλοι μου, γεγονός που από μόνο του έκανε την προοπτική να μείνω μόνιμα στη Σουηδία αμφίβολη. Την απόφαση να επιστρέψουμε την πήραμε οικογενειακώς προς το τέλος του 2018. Ο μεγάλος μου γιος έφτανε κοντά στην ηλικία να ξεκινήσει σχολείο, και η μετεγκατάσταση μέσα στα σχολικά χρόνια θα ήταν αρκετά δύσκολη. Εκείνη την εποχή ήρθα και σε επαφή με τον Νίκο και τον Σπύρο, τους ιδρυτές της Workable. Είχα ήδη ακούσει και διαβάσει πολύ καλά λόγια για την εταιρεία αυτή και, από τις συζητήσεις που είχαμε και την επίσκεψή μου στα γραφεία στην Αθήνα, είδα ότι η φήμη της είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Έχουν δημιουργήσει μια εταιρική κουλτούρα βασισμένη σε παγκόσμια πρότυπα, γεγονός που είναι πολύ σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα. Δεν είναι τυχαίο ότι η Workable είναι μια ελληνική εταιρεία που όχι μόνο κατάφερε να αναπτυχθεί εν μέσω της κρίσης, αλλά επιπλέον θεωρείται από τις πιο δυνατές στην αγορά όπου δραστηριοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ έχει διακριθεί και ως κορυφαίος εργασιακός χώρος στην Ελλάδα. Ήταν ίσως η μόνη εταιρεία για την οποία θα άφηνα τη θέση που είχα στη Σουηδία (ήμουν product manager στην Google) για να επιστρέψω στην Ελλάδα.
Ποιος είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας που θα επιτρέψει σε άλλα άτομα σαν εσάς να γυρίσουν πίσω; Τι πρέπει να κάνει το ελληνικό κράτος γι’ αυτό;
Θεωρώ ότι όλοι οι Έλληνες που έφυγαν στο εξωτερικό –ιδιαίτερα μέσα στην κρίση– θα σκέφτονταν σοβαρά την επιστροφή στην Ελλάδα, με τις κατάλληλες προϋποθέσεις: εργασιακή σταθερότητα και ασφάλεια, σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον, που σέβεται τον εργαζόμενο και την προσωπική του ζωή, ενδιαφέρον εργασιακό αντικείμενο και αξιοπρεπείς παροχές. Υπήρξαν πολλές ευκαιρίες τα τελευταία χρόνια για το ελληνικό κράτος να αλλάξει τον τρόπο που προσεγγίζει την επιχειρηματικότητα, αλλά δυστυχώς κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει μια χώρα με ελάχιστη γραφειοκρατία και γρήγορες διαδικασίες για την ίδρυση νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups), σε συνδυασμό με φορολογικά και οικονομικά κίνητρα που να βοηθήσουν την ανάπτυξη αυτών των επιχειρήσεων. Η χώρα επενδύει πολλά σε δωρεάν παιδεία υψηλού επιπέδου, ώστε είναι κρίμα να μην προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες στους νέους αυτούς να αναπτυχθούν και να προσφέρουν στην Ελλάδα. Πιστεύω πως μια τέτοια αλλαγή νοοτροπίας του κράτους θα μπορούσε να δράσει σαν καταλύτης να αντιστραφεί το brain drain και να επιστρέψουν πολλοί μορφωμένοι και ικανοί Έλληνες που ζουν και δουλεύουν σε χώρες του εξωτερικού.
