Στον ρυθμό των εκλογών προβλέπεται να κινηθεί και η οικονομία φέτος, μια χρονιά βεβαρημένη ούτως ή άλλως από πολλές αβεβαιότητες.
Η εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία, οι τιμές στην ενέργεια, η πορεία του πληθωρισμού γενικότερα, τα επιτόκια συνθέτουν το εισαγόμενο ναρκοπέδιο για την οικονομία. Οι εκλογές στην Ελλάδα, με τις αναμενόμενες προεκλογικές δημοσιονομικές υπερβάσεις και τις ενδεχόμενες δυσκολίες σχηματισμού κυβέρνησης, είναι η εγχώρια συμβολή στο θολό τοπίο του 2023.
Η ανάπτυξη του 2022
Η θετική όψη της εικόνας είναι ότι η κληρονομιά του 2022 δεν είναι κακή. Η ελληνική οικονομία ανέκαμψε αρκετά δυναμικά, επιτυγχάνοντας επιδόσεις πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και το κυριότερο, εκτός από τον τουρισμό, οι επενδύσεις κινήθηκαν ικανοποιητικά, με τους αναλυτές να προβλέπουν νέο ρεκόρ στις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις το 2022.
Συγκεκριμένα, η μεταβολή του ΑΕΠ εκτιμάται –σύμφωνα με τον προϋπολογισμό που ψηφίστηκε τον περασμένο μήνα– ότι διαμορφώθηκε στο 5,6%, παρά την απογοητευτική επίδοση του 3ου τριμήνου, που αναμένεται από το Υπουργείο Οικονομικών και ορισμένους αναλυτές να «διορθωθεί» τελικά το επόμενο τρίμηνο ή αργότερα. Σύμφωνα μάλιστα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις της Κομισιόν, ο ρυθμός ανάπτυξης του 2022 προβλέπεται να διαμορφωθεί στο 6%, έναντι πρόβλεψης για 3,6% στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αποφεύγει την ύφεση η Ελλάδα
Για το 2023, το μεν Υπουργείο Οικονομικών προβλέπει –βάσει του προϋπολογισμού– ανάπτυξη 1,6%, η δε Κομισιόν 1%. Σε κάθε περίπτωση, οι περισσότεροι αναλυτές –πλην κάποιων οίκων– δεν προβλέπουν ύφεση, σε αντίθεση με τις προσδοκίες για άλλα ευρωπαϊκά κράτη, ενώ κατά μέσο όρο στην Ευρωζώνη αναμένεται στασιμότητα (0,3% κατά τις φθινοπωρινές προβλέψεις της Κομισιόν). Μάλιστα, η Κομισιόν προβλέπει το 2024 ανάπτυξη 2% στην Ελλάδα.
Με τα δεδομένα αυτά, η Eurobank σε πρόσφατη ανάλυσή της ανέφερε ότι το πραγματικό ΑΕΠ στην Ελλάδα το 2024 θα είναι αυξημένο κατά 9,1% σε σύγκριση με το 2021 και κατά 7,6% σε σύγκριση με τα προ πανδημίας επίπεδα. Πρόκειται για την τρίτη καλύτερη επίδοση στην Ευρωζώνη –πλην Ιρλανδίας– σημείωνε η ανάλυση, σε όρους προβλεπόμενης σωρευτικής μεγέθυνσης 2022-2024, υπεραποδίδοντας έναντι του μέσου όρου της Ευρωζώνης. Παρ’ όλα αυτά, το πραγματικό ΑΕΠ θα είναι 17,5% χαμηλότερο σε σύγκριση με το 2007. Η κληρονομιά της κρίσης χρέους είναι ακόμη βαριά.
Άλλη μία αρνητική κληρονομιά της κρίσης, το επενδυτικό κενό, που υπολογίζεται στα 100 δισ. ευρώ, φαίνεται πως ίσως αρχίζει να καλύπτεται, αν και θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να αποκατασταθεί η ζημιά. Το 2022, πάντως, αφήνει θετικό αποτύπωμα, ενώ το 2023, με τη βοήθεια και του Ταμείου Ανάκαμψης, όπως και του ΕΣΠΑ, προβλέπεται να γίνει ένα επενδυτικό άλμα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Υπουργείου Οικονομικών, οι επενδύσεις προβλέπεται να αυξηθούν φέτος κατά 15,5%, έναντι 10% το 2022. Ειδικά οι δημόσιες επενδύσεις προβλέπεται να αγγίξουν τα 12 δισ. ευρώ.
Η επαλήθευση, όμως, της πρόβλεψης αυτής για τις επενδύσεις θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εύρυθμη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης – που δεν αποτελεί παράδοση σε μια εκλογική χρονιά στην Ελλάδα. Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Θόδωρος Σκυλακάκης, συχνά αναφέρεται στις δυσκολίες που τώρα ξεκινούν σε ό,τι αφορά την απορρόφηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, καθώς θα πρέπει να ολοκληρωθούν γρήγορα οι διαγωνισμοί, που συνήθως χρειάζονται τρία και τέσσερα χρόνια για να ωριμάσουν.
Αλλαγή παραγωγικού μοντέλου
Ένα επιπλέον ερώτημα είναι κατά πόσον η ποιότητα των επενδύσεων συνιστά ένα βήμα στην κατεύθυνση της αλλαγής του παραγωγικού προτύπου της χώρας ή όχι. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές, παρατηρείται πράγματι στροφή σε δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας. Άλλοι όμως επισημαίνουν ότι δραστηριότητες όπως το «Εξοικονομώ» για την αντικατάσταση κουφωμάτων στα κτίρια δεν συνιστά επενδυτικό επίτευγμα.
Εξάλλου, πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης του 2022 εξασφαλίστηκε με υψηλό κόστος, καθώς τα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης ήταν από τα δαπανηρότερα στην ΕΕ (καθαρό δημοσιονομικό κόστος πάνω από 2% του ΑΕΠ), παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι η πλέον υπερχρεωμένη χώρα. Το γεγονός ανέδειξε ο επίτροπος Οικονομικών Πάολο Τζεντιλόνι, σχολιάζοντας επιπλέον ότι τα μέτρα δεν ήταν επαρκώς στοχευμένα, όπως θέλει η Κομισιόν.
Από τους εξωγενείς κινδύνους του 2023, η άνοδος των επιτοκίων δεν ανησυχεί ιδιαίτερα τους αναλυτές, καθώς –εκτός της ευνοϊκής διάρθρωσης του χρέους της– η χώρα έχει ταμειακά διαθέσιμα ικανά να καλύψουν τις ανάγκες εξυπηρέτησής του για δύο τουλάχιστον χρόνια. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται, τα υψηλότερα επιτόκια ίσως οδηγήσουν σε επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης και άρα σε επιδείνωση των δημοσιονομικών αποτελεσμάτων, έναντι των προβλέψεων.
Οι απειλές του 2023
Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι προέρχονται από τις τιμές ενέργειας και τον πληθωρισμό γενικότερα, καθώς και από το ενδεχόμενο ύφεσης στην Ευρωζώνη.
Ο πληθωρισμός, εφόσον διαμορφωθεί σε υψηλότερα από τα προβλεπόμενα επίπεδα (5% σύμφωνα με τον προϋπολογισμό), θα πλήξει την κατανάλωση και συνεπώς το ΑΕΠ και θα ασκήσει πιέσεις στην κυβέρνηση για αυξήσεις στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, αλλά και για λήψη μέτρων στήριξης για τους ευάλωτους. Με τον τρόπο αυτόν θα θέσει σε κίνδυνο και τον δημοσιονομικό στόχο επιστροφής σε πρωτογενή πλεονάσματα (0,7% του ΑΕΠ σύμφωνα με τον προϋπολογισμό).
Επιπλέον, ο πληθωρισμός και μια ενδεχόμενη ύφεση σε κράτη προέλευσης των τουριστών της Ελλάδας θα οδηγήσουν, πιθανώς, σε μείωση των τουριστικών εισπράξεων του 2023. Η κυβέρνηση έχει βασίσει την πρόβλεψή της για την ανάπτυξη του 2023 σε τουριστικές εισπράξεις ίσες με το 95% των φετινών, αλλά αυτό μπορεί να αποδειχθεί αισιόδοξο.
Νέοι δημοσιονομικοί κανόνες
Όλοι αυτοί οι κίνδυνοι θα ήταν αρκετοί για να κρατούν σε επιφυλακή οποιαδήποτε χώρα, πόσω μάλλον μια υπερχρεωμένη όπως η Ελλάδα, που δεν έχει καν επενδυτική βαθμίδα. Στην Ευρωζώνη ζητούν ήδη αυξημένη επιφυλακή για τις υπερχρεωμένες χώρες, ενώ ετοιμάζονται οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες που σχεδιάζεται να τεθούν σε ισχύ από το 2024 και θα προβλέπουν αυστηρότερες διαδικασίες δημοσιονομκής πειθαρχίας για τη μείωση του χρέους τους.
Προεκλογικές παροχές
Η Ελλάδα, όμως, έχει εκλογές σύντομα και οι υπερβάσεις με τη μορφή έκτακτων παροχών και άλλων ρυθμίσεων είναι δεδομένες. Η ελπίδα είναι ότι αυτές δεν θα ξεπεράσουν ένα μη αναστρέψιμο όριο. Στο οικονομικό επιτελείο υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση και αυτό, άλλωστε, υπαγορεύει η προοπτική εξασφάλισης της επενδυτικής βαθμίδας. Σε περίπτωση που οι αγορές διαπιστώσουν σοβαρή εκτροπή, οι συνέπειες θα είναι τέτοιες που θα τις πληρώσει ακριβά η κυβέρνηση και στο εκλογικό πεδίο.
Οι εκλογές, βέβαια, ανησυχούν και από την άποψη της πιθανής καθυστέρησης στον σχηματισμό κυβέρνησης. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε παράλυση του κρατικού μηχανισμού, υστερήσεις στην είσπραξη εσόδων και καθυστέρηση των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης. Σύμφωνα με υπολογισμό πηγής της αγοράς ομολόγων, οι τρεις μήνες καθυστέρησης μπορεί να κοστίσουν στον προϋπολογισμό 1-1,5 δισ. ευρώ, εκμηδενίζοντας το πρωτογενές πλεόνασμα 0,7% του ΑΕΠ, στο οποίο στοχεύει ο προϋπολογισμός.
Ανησυχίες προκαλεί, επίσης, το ενδεχόμενο ενός κυβερνητικού σχήματος που δεν θα προσφέρει ασφάλεια για συνέχιση του δρόμου της δημοσιονομικής πειθαρχίας και των μεταρρυθμίσεων και θα επιβαρύνει το επιχειρηματικό κλίμα.
Σε τελική ανάλυση, αυτό που απασχολεί τους οίκους αξιολόγησης είναι κατά πόσον το χρέος της χώρας θα μπορεί να εξυπηρετείται μακροπρόθεσμα. Ο πληθωρισμός έχει βοηθήσει στη μείωσή του ως ποσοστού του ΑΕΠ (προβλέπεται στο 168,9% του ΑΕΠ το 2022 και στο 159,3% του ΑΕΠ το 2023). Το ζητούμενο τώρα είναι να επιβεβαιωθεί ότι η χώρα έχει ενταχθεί ανεπιστρεπτί στον δρόμο της δημοσιονομικής πειθαρχίας, αφήνοντας πίσω της το κακό παρελθόν της.
