Σύμφωνα με όλες τις πρόσφατες μελέτες, η συντριπτική πλειονότητα των εργοδοτών στη χώρα μας δυσκολεύεται να βρει προσωπικό με τις απαραίτητες δεξιότητες. Πρόκειται για το σημαντικότερο ζήτημα που απασχολεί όλες τις επιχειρήσεις ανεξαρτήτως κλάδου. Την ίδια στιγμή, μάλιστα, παρατηρείται μια δυσκολία και στη διατήρηση του ταλαντούχου ανθρώπινου δυναμικού, με τις επιχειρήσεις να προσπαθούν να περιορίσουν τη διαρροή ταλέντων με συνεχείς εκπαιδεύσεις που αναβαθμίζουν τις δεξιότητες των εργαζομένων (upskilling).
Από την άλλη πλευρά, ο ΟΟΣΑ εμφανίζει την Ελλάδα ως τη χώρα με τους περισσότερους εργαζομένους με υψηλές δεξιότητες. Αλλά και με αρκετούς που δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις ή δεξιότητες να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες. Στην πράξη, ο ΟΟΣΑ δείχνει πως το εργατικό δυναμικό της χώρας έχει πιάσει… τα άκρα.
Μελέτη της ΓΣΕΕ φωτίζει μια άλλη πλευρά του προβλήματος, δείχνοντας τη χώρα μας να παρουσιάζει σημαντική υστέρηση στη δημιουργία υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, καθώς και θέσεων υψηλών προσόντων. Σύμφωνα με το ΙΝΕ ΓΣΕΕ, έως το 2035 θα δημιουργηθούν, κατά κύριο λόγο, ανάγκες για θέσεις όχι ιδιαίτερα υψηλών προσόντων, όπως υπάλληλοι γραφείου, πωλητές, γεωργοί και τεχνίτες, και όχι υψηλού επιπέδου γνώσεων και δεξιοτήτων.
Οι επιχειρήσεις προσπαθούν να περιορίσουν τη διαρροή ταλέντων με συνεχείς εκπαιδεύσεις που αναβαθμίζουν τις δεξιότητες των εργαζομένων.
Η πλειονότητα των νέων θέσεων εργασίας χαρακτηρίζεται από χαμηλούς μισθούς, σε κλάδους οι οποίοι σε όρους απασχόλησης έχουν ανακάμψει, αλλά σε όρους προστιθέμενης αξίας υστερούν. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για εργασία χαμηλής παραγωγικότητας ανά εργαζόμενο, καθώς απασχολούνται περισσότεροι εργαζόμενοι σε σχέση με το 2009 για να παραγάγουν χαμηλότερη συγκριτικά προστιθέμενη αξία.
Είναι δε ενδεικτικό ότι οι κλάδοι όπου ο μέσος ονομαστικός μισθός βρίσκεται υψηλότερα από τα επίπεδα του 2009 είναι η «Βιομηχανία εκτός κατασκευών» και οι «Επαγγελματικές, τεχνικές και επιστημονικές δραστηριότητες», παρότι αύξηση απασχόλησης παρατηρείται σε κλάδους όπως εμπόριο, μεταφορές, καταλύματα και εστίαση, στους οποίους εμφανίζονται επίσης τα υψηλότερα ποσοστά προσωρινής απασχόλησης, αλλά και εργάσιμης εβδομάδας άνω των 48 ωρών. Αντίθετα, οι κλάδοι υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως η «Μεταποίηση» και οι «Επαγγελματικές, τεχνικές και επιστημονικές δραστηριότητες», όπου παρατηρείται μόνιμη απασχόληση, παρουσιάζουν συγκριτικά λιγότερες ώρες εβδομαδιαίας απασχόλησης. Αλλά και όσον αφορά το μέλλον, η ευρεία πλειονότητα των μελλοντικών θέσεων εργασίας στην Ελλάδα αφορά επαγγέλματα μεσαίου επιπέδου δεξιοτήτων, όπως οι «Υπάλληλοι γραφείου», οι «Απασχολούμενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές», οι «Ειδικευμένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόμοι και αλιείς» και οι «Ειδικευμένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή επαγγέλματα», με το ποσοστό να εκτιμάται στο 62,4% έναντι 40,8% στην ΕΕ.
Στον αντίποδα, η Ελλάδα βρίσκεται σε σαφώς υποδεέστερη θέση ως προς τη δημιουργία θέσεων εργασίας με υψηλές δεξιότητες, όπως αυτές που αφορούν τα «Ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη», τους «Επαγγελματίες» και τους «Τεχνικούς και ασκούντες συναφή επαγγέλματα», με ποσοστό 29,8% έναντι 49,9% στην ΕΕ.
Μάλιστα, από τις μελλοντικές θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων, μόλις το 4,2% συνιστά πραγματικές νέες θέσεις εργασίας, καθώς οι υπόλοιπες αφορούν στην πράξη, όπως επισημαίνουν οι μελετητές της ΓΣΕΕ, θέσεις αντικατάστασης λόγω συνταξιοδότησης. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το ίδιο ποσοστό είναι 18%.
Δουλεύουμε πολλές ώρες, με χαμηλούς μισθούς
Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και επισημαίνουν ότι για την ανάσχεση του φαινομένου απαιτούνται πολλές και πολυεπίπεδες προσπάθειες σε διαφορετικούς τομείς.
Για παράδειγμα, τα στοιχεία δείχνουν πως οι Έλληνες δουλεύουν 41 ώρες την εβδομάδα, περισσότερο από κάθε άλλο Ευρωπαίο, αλλά αμείβονται λιγότερο. Οι μισθοί, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΕΦΚΑ, δεν ξεπερνούν κατά μέσο όρο τα 1.038 ευρώ και παράλληλα ο πληθωρισμός εξακολουθεί να μειώνει τις πραγματικές αμοιβές, ροκανίζοντας την αγοραστική δύναμη των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα.
Αλλά και, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα κατατάσσεται τρίτη από το τέλος σε σύνολο 38 χωρών, αναφορικά με το ύψος του μέσου μισθού. Με μέσο ετήσιο μισθό 25.979 δολάρια ΗΠΑ (23.640 ευρώ), η Ελλάδα το 2022 ήταν πολύ κάτω από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ, που κινήθηκε στα 53.416 δολάρια ΗΠΑ. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί είναι πως η Ελλάδα είναι στις 4 χώρες του ΟΟΣΑ, μαζί με τον Καναδά, την Κόστα Ρίκα και την Κολομβία, στις οποίες η αποζημίωση μισθού ανά ώρα εργασίας μειώθηκε το 2022 αντί να αυξηθεί, και μάλιστα κατά 2%. Ο δείκτης αυτός μαρτυρά εντατικοποίηση της εργασίας και «δείχνει» μισθωτούς που δουλεύουν περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν, με τους ίδιους όμως μισθούς – χωρίς δηλαδή αύξηση μισθών για περισσότερες ώρες εργασίας, πάντα κατά μέσο ετήσιο όρο.
Στο πολυδιάστατο παζλ που συνθέτει την εγχώρια αγορά εργασίας, θα πρέπει να προστεθούν και η υψηλή ανεργία, που, παρότι μειώνεται, εξακολουθεί να είναι σημαντικά πάνω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο, αλλά και η «μαύρη», η υποδηλωμένη και η άτυπη απασχόληση.
Φως σε κάποιες από τις αιτίες του προβλήματος της έλλειψης εργαζομένων σε συγκεκριμένους κλάδους ρίχνει και μια ποιοτικότερη ανάλυση της πορείας του δείκτη της ανεργίας στη χώρα μας, σε συνδυασμό με την απασχόληση και το εργατικό δυναμικό. Και αυτό γιατί δείχνει αφενός ότι η Ελλάδα εξελίσσεται σε μια χώρα που γερνά και συνεχίζει να… αποχαιρετά τα παιδιά της και αφετέρου ότι οι φειδωλές αυξήσεις στους μισθούς δεν συνιστούν ικανό κίνητρο ένταξης στο εργατικό δυναμικό για τους νέους, πολύ περισσότερο τους νέους που επιλέγουν να φύγουν στο εξωτερικό.
Η χώρα μας παρουσιάζει σημαντική υστέρηση στη δημιουργία υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, καθώς και θέσεων υψηλών προσόντων.
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει στην ανάλυσή του ο εργατολόγος Γιάννης Καρούζος, τον Οκτώβριο η ανεργία έπεσε για πρώτη φορά μετά από 14 χρόνια κάτω από το φράγμα του 10% σε μηνιαία βάση. Ιδιαίτερα σημαντική είδηση, που δείχνει αν μη τι άλλο μια επιστροφή κανονικότητας στην αγορά εργασίας, μετά από πολλά χρόνια.
Υπάρχουν, ωστόσο, «ψιλά γράμματα» στην ανάγνωση των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ, που δεν επιτρέπουν πανηγυρισμούς.
Το κοντέρ της ανεργίας έγραψε 9,6% τον Οκτώβριο του 2023. Ο αμέσως προηγούμενος μήνας με μικρότερο ποσοστό ανεργίας ήταν ο Ιούνιος του 2009, όταν η ανεργία μετρήθηκε τότε στο 9,5%. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς (2009), η ανεργία είχε ήδη σκαρφαλώσει στο 10,2%. Το ράλι, που έφτασε έως το 28% το 2013, είχε μόλις ξεκινήσει.
Τότε όμως –όταν ακόμη δεν είχε ξεκινήσει η υπερδεκαετής οικονομική κρίση– το εργατικό δυναμικό της χώρας (εργαζόμενοι + άνεργοι) υπερέβαινε τα 5 εκατομμύρια. Ειδικότερα, τον Οκτώβριο του 2009 το εργατικό δυναμικό ήταν 5 εκατ. 24 χιλιάδες άτομα.
Τον Οκτώβριο του 2023, το ποσοστό ανεργίας είναι ίδιο μεν με το 2009, ωστόσο το εργατικό δυναμικό αριθμεί πλέον 4 εκατ. 711 χιλιάδες άτομα. Δηλαδή «λείπουν» 313.000 άτομα από το εργατικό δυναμικό (εργαζόμενοι ή άνεργοι). Μήπως μεταπήδησαν στους οικονομικά μη ενεργούς και μπορεί να επιστρέψουν; Μάλλον όχι. Άλλωστε δεν υπάρχουν πια οι συνθήκες που θα ευνοούσαν κάτι τέτοιο: η ανεργία έχει μειωθεί και οι μισθοί είναι κάπως καλύτεροι. Ο πληθυσμός των οικονομικά μη ενεργών μειώθηκε, επίσης, αντί να αυξηθεί. Το 2009, οι οικονομικά μη ενεργοί ήταν 3,4 εκατ., ενώ φέτος είναι 3,08 εκατ., δηλαδή 314.000 λιγότερα άτομα.
Με άλλα λόγια, η ανεργία ως ποσοστό μπορεί να επέστρεψε στα επίπεδα του 2009 μετά από 14 ολόκληρα χρόνια, ωστόσο αυτό δεν έγινε χωρίς «απώλειες». Πάνω από 600.000 άτομα από το εργατικό δυναμικό ή τον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό της χώρας βγήκαν από το κάδρο, είτε λόγω φυσικής κίνησης πληθυσμού και υπογεννητικότητας είτε λόγω brain drain. Ο πληθυσμός της χώρας άλλωστε μειώθηκε, μας το είπε η ΕΛΣΤΑΤ στην τελευταία απογραφή.
Έλλειψη «εργατικών χεριών» και μετανάστες
Αν και η λύση δεν είναι καινούργια, συζητείται άλλωστε στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ) προτείνει μεταξύ άλλων, ως μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος της έλλειψης «εργατικών χεριών» σε σημαντικούς τομείς της εγχώριας οικονομίας, την παράταση του χρόνου διαμονής στη χώρα μας των αλλοδαπών που μετά από έγκριση των ελληνικών αρχών έρχονται στην Ελλάδα από τρίτες χώρες, αλλά και την ενσωμάτωση των προσφύγων που διαμένουν στα κέντρα μεταναστών, μετά από εξειδικευμένα προγράμματα κατάρτισης.
Σε ειδική μελέτη της ΟΚΕ, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι τόσο των εργοδοτικών οργανώσεων όσο και των εργαζομένων αλλά και της πολιτείας, καταγράφεται το φαινόμενο των κενών θέσεων εργασίας και των πιεστικών αιτημάτων από πολλούς κλάδους της οικονομίας για «εισαγωγή» μεταναστών, το οποίο επιτείνεται χρόνο με τον χρόνο.
Με στόχο να θεραπευτεί μέρος του παραπάνω προβλήματος των εκτεταμένων κενών ειδικά σε κλάδους όπως οι κατασκευές, ο τουρισμός αλλά και ο πρωτογενής τομέας με αλλοδαπούς εργαζομένους, η ΟΚΕ προτείνει μεταξύ άλλων τον εκσυγχρονισμό του πλαισίου μετάκλησης εργαζομένων από τρίτες χώρες, τη διεύρυνση των κλάδων που συμμετέχουν σε αυτή τη διαδικασία, σε συνδυασμό, παράλληλα, με τη σύναψη ειδικών συμφωνιών με τρίτες χώρες για την οργανωμένη αξιοποίηση εργατικού δυναμικού στην ελληνική επικράτεια. Μάλιστα οι εταίροι δεν διστάζουν να κάνουν λόγο για την ενσωμάτωση προσφύγων και μεταναστών που διαμένουν ήδη σε μονάδες φιλοξενίας, ζητώντας παράλληλα την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου σχετικά με τον επιτρεπόμενο χρόνο διαμονής τους στη χώρα μας.
Η ΕΕ και η «δεξαμενή ταλέντων» εκτός Ευρώπης
Με στόχο την κάλυψη των ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Κομισιόν προχώρησε πρόσφατα στην πρόταση για δημιουργία μιας ευρωπαϊκής δεξαμενής ταλέντων, ώστε να διευκολυνθεί η πρόσληψη ατόμων από τρίτες χώρες που αναζητούν εργασία σε επαγγέλματα στα οποία διαπιστώνονται κενά, επί ευρωπαϊκού εδάφους. Πρόκειται για ένα καινοτόμο μέτρο, για την πρώτη πλατφόρμα αυτού του είδους στην ΕΕ, που διευκολύνει και επιταχύνει τις διεθνείς προσλήψεις, με σκοπό να εξασφαλίσει στους εργοδότες πρόσβαση σε μια ευρύτερη δεξαμενή δεξιοτήτων και ταλέντων. Η συμμετοχή θα είναι προαιρετική για τα κράτη-μέλη, τα οποία θα στηρίξουν τη διαχείριση της πλατφόρμας, μέσω της οποίας θα παρέχονται επίσης πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες πρόσληψης και μετανάστευσης στα κράτη-μέλη και θα περιλαμβάνει ισχυρές διασφαλίσεις που θα εγγυώνται δίκαιες συνθήκες πρόσληψης και εργασίας.
Η δεξαμενή ταλέντων της ΕΕ θα στηρίξει επίσης τη δημιουργία εταιρικών σχέσεων για την προσέλκυση ταλέντων. Πρόκειται για εξατομικευμένες εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες, οι οποίες εξασφαλίζουν κινητικότητα για εργασία ή κατάρτιση. Οι αιτούντες εργασία που έχουν αναπτύξει τις δεξιότητές τους στο πλαίσιο μιας τέτοιας εταιρικής σχέσης θα λαμβάνουν μια «κάρτα εταιρικής σχέσης», ορατή στους συμμετέχοντες εργοδότες, η οποία θα πιστοποιεί τα προσόντα τους.
Εκτιμάται, δε, ότι οι δυνατότητες για νόμιμη μετανάστευση θα αποθαρρύνουν την παράτυπη μετανάστευση. Κάτι που θα πρέπει, όμως, να συνδυαστεί με την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της επανεισδοχής.
