Η επερχόμενη τουρκική γεώτρηση 50 ν.μ. δυτικά της Πάφου σε σημείο εντός της ακαθόριστης Κυπριακής ΑΟΖ αποτελεί τη σοβαρότερη πρόκληση κατά της ανεξαρτησίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά ίσως από την ανακήρυξη του Ψευδοκράτους το 1983.
Οι δηλώσεις του κ. Κατρούγκαλου που επιχείρησαν να υποβαθμίσουν τη σοβαρότητα των τουρκικών προκλήσεων επειδή κάποιοι του είπαν ότι το γεωτρύπανο δεν μπορεί να τρυπήσει στα συγκεκριμένα βάθη, βρίσκονται εκτός τόπου και χρόνου και έρχονται σε ευθεία αντιδιαστολή με τις δηλώσεις του ίδιου του κ. Τσίπρα, ο οποίος στις 5 Μαΐου δήλωσε από την Κρήτη ότι η Ελλάδα έχει τη δύναμη και τη βούληση να αντιμετωπίσει τις τουρκικές απειλές.
Η επερχόμενη γεώτρηση του Φετίχ αποτελεί πρόκληση σοβαρότερη της ένοπλης παρεμπόδισης της γεώτρησης της ΕΝΙ στο στόχο «Σουπιά» τον Φεβρουάριο του 2018, καθώς πλέον η Άγκυρα, θορυβημένη από την ανακάλυψη του «Γλαύκου» και τη δυνητική υποστήριξη των ΗΠΑ και του Ισραήλ προς τον αγωγό East Med, επιχειρεί να επιβάλλει επιθετικά τετελεσμένα στο σύνολο της κυπριακής ΑΟΖ.
Η γεώτρηση του Φατίχ, η παρεμπόδιση της γεώτρησης της ΕΝΙ στη Σουπιά το 2018, οι παράνομες σεισμογραφικές έρευνες του Μπαρμπαρόσσα εντός της Κυπριακής ΑΟΖ που ξεκίνησαν το 2014, και η παράνομη συμφωνία οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας Τουρκίας-Ψευδοκράτους το 2011, αποτελούν αλληλένδετες φάσεις μιας κλιμακούμενης στρατηγικής που δοκιμάζει σε κάθε της βήμα τα αποτρεπτικά αντανακλαστικά της Λευκωσίας.
Σε περίπτωση που η επιθετικότητα του Φατίχ μείνει αναπάντητη και δεν επιβληθεί ουσιαστικό κόστος στην Άγκυρα, η τελική ενέργεια της Τουρκίας θα είναι να προχωρήσει σε γεωτρήσεις εντός της οριοθετημένης κυπριακής ΑΟΖ, ακόμη και σε τεμάχια που έχουν αδειοδοτηθεί σε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρίες.
Αυτό άλλωστε έχει ανακοινώσει ότι θα κάνει η Άγκυρα μέσα στους αμέσως επόμενους μήνες, προωθώντας επιστολή του Ψευδοκράτους προς το Γενικό Γραμματέα του Ο.Η.Ε. στις 21 Απριλίου.[1] Η περιοχή της οριοθετημένης κυπριακής ΑΟΖ εντός της οποίας η Τουρκία απειλεί ότι θα κάνει γεωτρήσεις εφάπτεται των τεμαχίων 1, 2, 3, 8, 9, 12, και 13 της κυπριακής ΑΟΖ. Η ΕΝΙ διαθέτει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των τεμαχίων 2,3,8, και 9, αλλά η ιταλική κυβέρνηση μετά τη «Σουπιά» ουδέν αναμένεται να πράξει για την προάσπιση των δικαιωμάτων της ΕΝΙ και της Λευκωσίας έναντι της Τουρκίας.
Για αυτό ακριβώς η πρώτη βασική προϋπόθεση για την αποτροπή του τελικού σχεδίου της Τουρκίας είναι να επεκταθεί μέσω της συμμετοχής της ΤΟΤΑΛ στα ανωτέρω τεμάχια της Κυπριακής ΑΟΖ και η προστασία του γαλλικού πολεμικού ναυτικού. Αυτή η αποτρεπτική ασπίδα απονεύρωσε την τουρκική επιθετικότητα τον Ιανουάριο του 2018 αφήνοντας ανεπηρέαστη τη γεώτρηση της ΤΟΤΑΛ στο τεμάχιο 6 (στόχος Καλυψώ). Ας ελπίσουμε ότι οι αυριανές συζητήσεις του Κύπριου ΥΠΕΞ κ.Χριστοδουλίδη το Παρίσι θα επισπεύσουν την επιτυχή κατάληξη των διαπραγματεύσεων.
Η δεύτερη προϋπόθεση για μια επιτυχημένη κυπριακή αποτρεπτική στρατηγική σχετίζεται με την επιβολή πολλαπλού κόστους στην Τουρκία λόγω της γεώτρησης του Φατίχ και την αναστροφή της αυτοκαταστροφικής πολιτικής κατευνασμού που ακολουθείται μετά το 2011. Η διαδικασία αυτή δεν είναι εύκολη αλλά είναι απαραίτητη καθώς η Τουρκία θεωρεί την παρούσα κυπριακή κυβέρνηση ανίκανη να παρεμποδίσει τα σχέδια της.
Πιστεύει ότι η Λευκωσία θα περιορισθεί -όπως έχει κάνει στο παρελθόν- στην επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης, αποφεύγοντας να της επιφέρει κόστος στις σχέσεις της με την Ε.Ε. γιατί ελπίζει ότι με αυτόν τον τρόπο θα πείσει την Τουρκία να μην προχωρήσει σε επιθετικότερες ενέργειες.
Τα συμπεράσματα που έχει αποκομίσει η Άγκυρα από την αντίδραση της Λευκωσίας είναι εξαιρετικώς ενθαρρυντικά για την ίδια. Η γεώτρηση του Φατίχ επιχειρείται σε μια περιοχή όπου η Λευκωσία δεν έχει καν οριοθετήσει τα εξωτερικά όρια της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας που νομίμως διεκδικεί, καθώς δεν έχει καταθέσει τις σχετικές συντεταγμένες όπως όφειλε να είχε κάνει από το 2011. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι έχει απολέσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας καθώς αυτά υπάρχουν εξ’ υπαρχής (ab initio) και αυτοδικαίως (ipso facto), αλλά όταν αυτά δεν ασκούνται και βρίσκονται υπό συνεχή αμφισβήτηση μετά το 2011-2012 τότε ατονούν με κίνδυνο να απονευρωθούν.
Η κατάθεση των συντεταγμένων δεν συνεπάγεται φυσικά την αυτόματη οριοθέτηση της ΑΟΖ, αλλά η μη κατάθεση τους ενθαρρύνει τις τουρκικές διεκδικήσεις και δημιουργεί «γκρίζες» ασάφειες υπέρ της επιτιθέμενης αναθεωρητικής δύναμης, εν προκειμένω της Τουρκίας. Η Λευκωσία θα έπρεπε να έχει καταθέσει τις συντεταγμένες της διεκδικούμενης από την ίδια ΑΟΖ της από το 2011, καλώντας την Τουρκία σε διμερή διαπραγμάτευση για την οριοθέτησή της ή έστω καλώντας την να προσφύγουν από κοινού στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Η κάθετη άρνηση της Άγκυρας να αποδεχθεί την οποιαδήποτε διαπραγμάτευση ή επιδιαιτησία θα αναδείξει τη γύμνια της επιθετικότητας της, νομιμοποιώντας και ενισχύοντας την προσπάθεια της Λευκωσίας να αντεπιτεθεί στην τουρκική προκλητικότητα σε ευρωπαϊκό πρωτίστως επίπεδο, όπου ορθά επικεντρώνει της προσπάθειες της η κυβέρνηση Αναστασιάδη. Για να ξεκινήσει ωστόσο μια τέτοια προσπάθεια θα πρέπει να κατατεθούν άμεσα οι εν λόγω συντεταγμένες στη Γ.Γ. του Ο.Η.Ε. Αυτό κατά δήλωση του κ.Χριστοδουλίδη έγινε στις 4 Μαΐου αν και μέχρι τη δημοσίευση τους είναι ασαφές το κατά πόσο οι εν λόγω συντεταγμένες αφορούν το σύνολο της παράκτιας ζώνης μεταξύ της Τουρκίας και της Κύπρου.
Αν η ίδια η Λευκωσία δεν διευκρινίσει επακριβώς την περιοχή που η ίδια θεωρεί ότι της «ανήκει» πώς ακριβώς θα την υπερασπισθεί όταν αυτή δέχεται την «εισβολή του Φατίχ»? Παρεμπιπτόντως το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την Ελλάδα στην περίπτωση της θαλάσσιας περιοχής μεταξύ Ρόδου-Καρπάθου-Μεγίστης όπου δεν έχουν ακόμη διευκρινισθεί έναντι της Τουρκίας και έναντι της διεθνούς κοινότητας τα όρια των νόμιμων ελληνικών αξιώσεων λόγω του φόβου ότι έτσι θα προκληθεί η Τουρκία.
Αφού λοιπόν καταθέσει αυτές τις συντεταγμένες, η Λευκωσία θα πρέπει να αρχίσει να εφαρμόζει τους ίδιους της τους νόμους που προβλέπουν από το 2007 και ιδίως από το 2014 βαρύτατες ποινές εναντίον εκείνων που προβαίνουν σε παράνομες ενέργειες εξερεύνησης ή/και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων σε οποιοδήποτε σημείο της ΑΟΖ της.
H πρόθεση της Λευκωσίας να ζητήσει την έκδοση διεθνών ενταλμάτων σύλληψης για το σύνολο των φυσικών προσώπων που αυτή τη στιγμή διενεργούν ή υποβοηθούν τη γεώτρηση του Φατίχ πρέπει να επεκταθούν στο προσωπικό που διενεργεί ταυτοχρόνως με το Φατίχ παράνομες σεισμογραφικές έρευνες σε άλλα σημεία της καθορισμένης κυπριακής ΑΟΖ, γιατί έτσι προετοιμάζει τις επόμενες γεωτρήσεις που η Άγκυρα θα επιδιώξει νοτιότερα. Η πλειοψηφία του προσωπικού πάνω στο Φατίχ αποτελείται άλλωστε από μη τούρκους πολίτες, οπότε το μέτρο ενδέχεται να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα εφόσον βεβαίως εφαρμοσθεί.
Εάν φυσικά η Λευκωσία είχε προχωρήσει σε αντίστοιχες νομικές ενέργειες από το 2014 όταν πρωτοεμφανίσθηκε το Μπαρμπαρόσσα στην ΑΟΖ της, κάτι που είχα προτείνει από το Νοέμβριο του 2014,[2] θα είχε τουλάχιστον δυσκολέψει τις τουρκικές ενέργειες που έκτοτε κλιμακώνονται ουσιαστικά ανεμπόδιστα. Οι ενέργειες αυτές ωστόσο δεν θα επαρκέσουν για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της τουρκικής επιθετικότητας λόγω των σωρευτικών ζημιών που προκαλεί η ακολουθούμενη κατευναστική πολιτική.
Μόνο το πλήρες πάγωμα των προενταξιακών κονδυλίων της Τουρκίας για το 2019 και 2020, το πάγωμα των χρηματοδοτήσεων της ΕΙΒ στην Τουρκία, η άσκηση βέτο της Λευκωσίας αναφορικά με την έναρξη των διαπραγματεύσεων για τη νέα τελωνειακή ένωση Τουρκίας-Ε.Ε., και η επιδίωξη επιβολής στοχευμένων κυρώσεων από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εναντίον π.χ. του τούρκου υπουργού ενέργειας και της ηγεσίας της ΤΡΑΟ[3], θα αρχίσουν να επιφέρουν πρακτικό κόστος στην Τουρκία.
Για την επιβολή κυρώσεων από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απαιτείται βέβαια ομοφωνία, αλλά βεβαίως απαιτείται ομοφωνία σε μια στιγμή που η Βρετανία αποχωρεί από την Ένωση και τα δύο μεγαλύτερα κόμματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπως και ο υποψήφιος του ΕΛΚ για πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβάλλουν την ανάγκη αναστολής ή οριστικού τερματισμού της τουρκικής ενταξιακής διαδικασίας.
Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η απαίτηση ομοφωνίας δεν θα ισχύσει μόνο σε περίπτωση που κατατεθεί σχετικό κυπριακό αίτημα για την επιβολή κυρώσεων κατά της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η απαίτηση ομοφωνίας ισχύει και θα ισχύει και κάθε φορά που έρχονται ενώπιον του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου -σε εξαμηνιαία ή ετήσια βάση- οι ανανεώσεις των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί μετά το 2014 κατά της Ρωσίας λόγω της ενσωμάτωσης της Κριμαϊκής.
Ωστόσο, εάν οι ανωτέρω συνδυαστικές ενέργειες δεν αποτρέψουν μια δεύτερη τουρκική γεώτρηση νοτιότερα ή εάν επιχειρηθεί από την Άγκυρα να αναπτυχθεί το κοίτασμα που τυχόν ανακαλυφθεί ως αποτέλεσμα της γεώτρησης του Φατίχ, τότε η Λευκωσία δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να απαιτήσει την αναστολή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, απόφαση που λαμβάνεται μέσω ειδικής αυξημένες πλειοψηφίας και χωρίς την προϋπόθεση ομοφωνίας.
Σε διαφορετική περίπτωση οι γεωτρήσεις της Τουρκίας θα συνεχισθούν νοτιότερα και νοτιότερα ενώ η Άγκυρα θα αποθρασυνθεί εντελώς αυξάνοντας το ενδεχόμενο μιας δομικής και γενικευμένης κρίσης που θα συμπαρασύρει και την Ελλάδα. Σε περίπτωση δε που η Ελλάδα επιλέξει να παραμείνει θεατής των εξελίξεων, αν και εν προκειμένω η πρωτοβουλία των κινήσεων ανήκει στη Λευκωσία, η Τουρκία θα επιχειρήσει εκτενείς σεισμικές έρευνες με το Μπαρμπαρόσσα αρχικά στην ακαθόριστη ελλαδική υφαλοκρηπίδα μεταξύ Ρόδου-Καρπάθου-Μεγίστης μέσα στο ερχόμενο καλοκαίρι και εάν δεν εμποδισθεί αποτελεσματικά, τότε θα επιχειρήσει μέσα στο 2020 γεώτρηση στην ίδια περιοχή.
[3] Κρατική εταιρία πετρελαίων της Τουρκίας στην οποία ανήκουν το «Φατίχ» και το «Μπαρμπαρόσσα».
*Επίκουρος Καθηγητής Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Ερευνητή ΕΛΙΑΜΕΠ
