Η συμφωνία με την Αίγυπτο ήταν, εκτός των άλλων, προϊόν αναγκαιότητας προκειμένου να διεμβολίσει το τουρκολιβυκό μνημόνιο και να κατοχυρώσει τα κυριαρχικά δικαιώματα των δύο συμβαλλόμενων κρατών, Ελλάδας και Αιγύπτου, στην επίμαχη περιοχή όπου καταπατούνται από την προδήλως αβάσιμη, υπό κάθε έννοια δικαίου θάλασσας, τουρκολιβυκή οριοθέτηση.
Με τη συμφωνία αποκαθίσταται, πρώτον, η έννομη τάξη στην περιοχή, αφού σε αυτήν πρέπει να επικρατήσει η οριοθέτηση των όντως αντικείμενων κρατών και όχι των κρατών χωρίς φυσική γειτνίαση, που είχαν μόνο όπλο την επίπλαστη νομιμοποίηση, όπως είναι το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αυτή η τάξη στις θαλάσσιες ζώνες θα σήμαινε πρώτα από όλα ότι αποκαθίσταται η πρόσβαση των ελληνικών νησιών στην Ανατ. Μεσόγειο με την ανάλογη επήρεια των ανατολικών ακτών τους, που είναι εξίσου αρκετή να εμποδίσει την προβολή των τουρκικών ακτών προκειμένου να συναντήσουν τις πολύ απόμακρες ακτές της Λιβύης. Πρόκειται για τον ουσιαστικό διεμβολισμό της παράνομης οριοθέτησης που η Τουρκία επιχείρησε να χαράξει μέσω της συμφωνίας με την ευάλωτη κυβέρνηση Σαράζ της Τρίπολης.
Δεύτερον, αποκαθιστά κατ’ αρχάς την τάξη στις θαλάσσιες ζώνες διότι οριοθετούν οι χώρες με ακτές που είναι από απόψεως γεωγραφίας και οριοθέτησης αντικείμενες, όπως ακριβώς προβλέπεται στη Σύμβαση Δικαίου Θάλασσας ’82. Τρίτον, οριοθετείται μια περιοχή στην οποία διεκδίκηση προβάλλουν νόμιμα μόνον η Ελλάδα και η Αίγυπτος, χωρίς ανάμεσά τους να παρεμβάλλεται άλλος θεμιτός διεκδικητής. Τι σημαίνει αυτό; Μέχρι το 2018 το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών σταματούσε τις διεκδικήσεις της Τουρκίας στον 28ο μεσημβρινό. Δυτικά η περιοχή δεν εμπλέκει άλλο κράτος, πλην της Λιβύης, αλλά πολύ δυτικότερα. Σε αυτήν την περιοχή η Ελλάδα θα έχει ακτές που παράγουν επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις με τα λοιπά παράκτια κράτη. Η Τουρκία ανέτρεψε τον σχεδιασμό των διεκδικήσεών της για να υλοποιήσει το θεώρημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» που εισηγήθηκε το υπουργείο Αμυνας. Το αποτέλεσμα ήταν μια αυθαίρετη οριοθέτηση με μια επίπλαστης νομιμοποίησης συμφωνία, το τουρκολιβυκό μνημόνιο της 27ης Νοεμβρίου 2019.
Η συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου αφορά σε μερική οριοθέτηση. Εφόσον όμως προβλέπεται με ειδική δήλωση-ρήτρα στη συμφωνία, τα μέρη δεν παραιτούνται των κυριαρχικών δικαιωμάτων τους ανατολικά του ορίου του 28ου μεσημβρινού. Αυτό σημαίνει ότι σε μια επέκεινα του 28ου μεσημβρινού οριοθέτηση, οι ακτές όλων των νησιών θα προκαλούν επικαλύψεις διεκδικήσεων, γεγονός που οδηγεί σε οριοθέτησή τους. Η συμφωνία επίσης είναι ισορροπημένη, με βάση και την αναλογία των ακτών, όχι της Κρήτης. Κάθε συμφωνία είναι ένας συμβιβασμός αμοιβαίου οφέλους.
Επιπλέον κατοχυρώνονται τα κυριαρχικά δικαιώματα, τα οποία θα ασκούνται ακωλύτως στις περιοχές που έχουν καθορισθεί αντιστοίχως για κάθε συμβαλλόμενο κράτος. Η συμφωνία οριοθέτησης, όπως και η δικαστική απόφαση, είναι συστατικό στοιχείο άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων. Δημιουργεί δε τεκμηριωμένη διαφορά που ωθεί όλα τα μέρη από ίση βάση σε επίλυση και την Ελλάδα να αντιμετωπίζει τις τουρκικές αξιώσεις από νομικά ισχυρότερη θέση.
Επίσης, η συμφωνία αφορά και ΑΟΖ, άρα κατοχυρώνονται και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας στην αντίστοιχη ΑΟΖ για την προστασία των αλιέων οι οποίοι υπό το παρόν καθεστώς έξω από τα 6 ν.μ. θα εντοπίζονταν σε τουρκική ΑΟΖ. Η Ελλάδα θα μπορούσε να είχε προβεί σε προηγούμενη επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης πριν από τη συμφωνία. Είναι ένα δίλημμα, αλλά θα ήταν δυνατή η επέκταση και μετά τη συμφωνία. Υπήρχε σπουδή να ολοκληρωθεί πριν από τον Σεπτέμβριο.
* Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
