Ανάμεσα στα επιτεύγματα του Ελευθερίου Βενιζέλου, οφείλουμε να καταγράψουμε την συστηματική πρώτη προσπάθεια στη χώρα για την οργάνωση υπηρεσιών υγείας κατά την περίοδο 1928 έως 1932. Στον απόηχο της Μικρασιατικής καταστροφής, η Ελλάδα βίωνε μία πολυεπίπεδη εθνική κρίση, με κοινωνικές, οικονομικές, αλλά και υγειονομικές προεκτάσεις. Η εξάπλωση της ελονοσίας και της φυματίωσης μάστιζε τον πληθυσμό.
Η ανάπτυξη ενός οργανωμένου υγειονομικού συστήματος κατέστη για πρώτη φορά πολιτική προτεραιότητα, με την πρόσκληση του Βενιζέλου προς την Κοινωνία των Εθνών να στείλει στην Αθήνα μία αντιπροσωπεία του Διεθνούς Οργανισμού Υγείας προκειμένου να εκπονήσει ένα πλάνο υγειονομικής ανοικοδόμησης της χώρας. Τα συμπεράσματα αποκαρδιωτικά. Περίπου 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες ζούσαν σε άθλιες συνθήκες λιμού, χωρίς πόσιμο νερό, αποχέτευση, πρόσβαση σε επαρκή τροφή. Προτάθηκε ένα πρόγραμμα 25 εκατομμυρίων δραχμών σε ορίζοντα πενταετίας, επικεντρωμένο στην κατασκευή έργων κοινής ωφέλειας, αλλά και στην ανάπτυξη και το συντονισμό των δημόσιων υπηρεσιών υγείας. Ακολουθήσε η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση του 1929 και η κήρυξη παύσης πληρωμών το 1932 που θόλωσαν οριστικά το όραμα για τη συγκρότηση ενός συμπαγούς συστήματος υγείας.
Στα επόμενα τριάντα χρόνια, η χώρα παρέμεινε θεατής στις διεθνείς εξελίξεις και τάσεις στον τομέα της υγείας. Το έλλειμμα εθνικής στόχευσης μετατρεπόταν σε κοινωνικό έλλειμμα διόγκωσης και αναπαραγωγής ανισοτήτων. Τα ευρωπαϊκά κράτη ολοκλήρωναν διαδοχικά τις υγειονομικές μεταρρυθμίσεις τους στη δεκαετία του ’70 και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διακήρυσσε στην Άλμα Άτα μία νέα φιλοσοφία για την υγεία, βασισμένη στην πρωτοβάθμια φροντίδα.
Από αυτή τη νέα σχολή εμπνεύστηκε ο αείμνηστος Σπύρος Δοξιάδης και επιχείρησε να θέσει σε εφαρμογή ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για τη δημόσια υγεία, την οργάνωση των υπηρεσιών, τη λειτουργία των νοσοκομείων, και ιδιαίτερα την πρωτοβάθμια περίθαλψη. Το σχετικό σχέδιο νόμου κατατέθηκε δύο φορές στη Βουλή με την έγκριση του Καραμανλή, ωστόσο οι αντιστάσεις αποδείχθηκαν ανυπέρβλητες. Η συνέχεια της ιστορίας είναι γνωστή. Οι ίδιες παθογένειες ώθησαν τον Παρασκευά Αυγερινό σε παραίτησή του το 1983 και το Εθνικό Σύστημα Υγείας ιδρύεται τελικά επί υπουργίας Γεννηματά με το νόμο 1397/1983.
Η ιστορική αυτή αναδρομή δεν αφορά μόνο το παρελθόν. Τα διδάγματά της προεκτείνονται στο παρόν και στο μέλλον του υγειονομικού συστήματος της χώρας. Σήμερα δεν αντιμετωπίζουμε την απειλή της φυματίωσης, αλλά βιώνουμε την πιο σφοδρή πανδημία του τελευταίου αιώνα. Επιμηκύναμε το προσδόκιμο ζωής, αλλά το 2030 ένας στους τέσσερις πολίτες θα είναι άνω των 65 ετών. Σημειώσαμε άλματα στην κλινική έρευνα, αλλά η παγκόσμια φαρμακευτική δαπάνη αυξάνεται με ρυθμό άνω του 5% και πιέζει ασφυκτικά τα υγειονομικά συστήματα. Περιορίσαμε πολλές μεταδοτικές ασθένειες, όμως το ποσοστό των θανάτων από μη μεταδοτικές νόσους όπως ο καρκίνος αναμένεται να αυξηθεί από το 74% στο 86% μέσα στην επόμενη δεκαετία.
Οι προκλήσεις υγείας μεταβάλλονται σε κάθε εποχή, ωστόσο η ένταση των επιπτώσεών τους παραμένει διαχρονικά άρρηκτα συνδεδεμένη με τα αντανακλαστικά των υγειονομικών συστημάτων και την ευχέρεια προσαρμογής στις νέες συνθήκες και αναδυόμενες ανάγκες. Και αν ιστορικά το Εθνικό Σύστημα Υγείας της Ελλάδας αποτέλεσε ουραγό των διεθνών εξελίξεων, οφείλουμε να κεφαλαιοποιήσουμε τα διδάγματα αυτά καθιστώντας τη χώρα μία διεθνή βέλτιστη πρακτική ως προς την επανίδρυση του Ε.Σ.Υ. μέσα από τον ολιστικό ψηφιακό μετασχηματισμό του.
Η κυβέρνηση επιδεικνύει πράγματι ισχυρή πολιτική βούληση προς αυτή την κατεύθυνση. Η άυλη συνταγογράφηση, η επέκταση του Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας, η δημιουργία Μητρώων Ασθενών για ορισμένες θεραπευτικές κατηγορίες, η λειτουργία του emvolio.gov.gr, η έστω και περιορισμένη αξιοποίηση λύσεων τηλεϊατρικής για απομακρυσμένες περιοχές συνθέτουν ένα συμπαγές μείγμα μέτρων το οποίο αν και σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε στις ασφυκτικές συνθήκες της πανδημίας, αποτελεί μία ισχυρή παρακαταθήκη για την επόμενη ημέρα.
Το ευρωπαϊκό πλαίσιο είναι περισσότερο ευνοϊκό από ποτέ καθώς η πανδημία επιτάχυνε τις διαδικασίες ενιαίας απόκρισης της Ένωσης σε πολλούς τομείς της υγείας που αποτελούσαν εθνική δικαιοδοσία μέχρι πρόσφατα. Το πρόγραμμα «EU4Health» που ψηφίστηκε πρόσφατα, αποτυπώνει ακριβώς αυτή τη νέα κατεύθυνση με στόχο την περαιτέρω θωράκιση των υγειονομικών συστημάτων. Πάνω από 5 δις ευρώ θα διατεθούν σε ένα στρατηγικό σχεδιασμό που θέτει την ψηφιακή υγεία και την καινοτομία στην υπηρεσία της καθολικής υγειονομικής κάλυψης, της ανθεκτικότητας των συστημάτων υγείας και της πρόσβασης σε φαρμακευτικά προϊόντα.
Παράλληλα, στον κατάλογο των 170 έργων του Εθνικού Σχεδίου που υποβλήθηκε στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης, περιλαμβάνονται δομικές μεταρρυθμίσεις όπως η αναδιάρθρωση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ο περιορισμός της υπέρβασης της φαρμακευτικής δαπάνης, η υλοποίηση του εθνικού προγράμματος δημόσιας υγείας, η διασφάλιση της πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, αποκατάστασης και παρηγορητικής φροντίδας, η ψηφιακή διασύνδεση των νοσοκομείων και η διασφάλιση ποιότητας των υπηρεσιών.
Οι παραπάνω μεταρρυθμίσεις συνθέτουν την επόμενη ημέρα του υγειονομικού συστήματος, με όρους βιωσιμότητας, καθολικής πρόσβασης και ποιότητας. Όσο κοινότοπη και αν ακούγεται η φράση «να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία», τόσο ακριβέστερα περιγράφει την τρέχουσα συγκυρία. Η ψηφιακή επανίδρυση του Ε.Σ.Υ. είναι το άλμα που οφείλουμε ως κράτος στον εαυτό μας για να διορθώσουμε την υγειονομική ιστορία του προηγούμενου αιώνα και να αντισταθμίσουμε τα σφάλματα που τη συνόδευσαν, χωρίς να υποκύψουμε αυτή τη φορά σε συντεχνιακές πιέσεις, γραφειοκρατικά εμπόδια ή μικρο-διαχειριστικές πρακτικές. Το χρωστάμε στο όραμα του Σπύρου Δοξιάδη, το οφείλουμε στο όνομα του κάθε πολίτη.
*Ο κ. Γιώργος Τσιακαλάκης είναι Υπ. Διδάκτωε Πολιτικής Υγείας, Διευθυντήε στην Ένωση Ασθενών Ελλάδας.
