Η απόφαση των ΗΠΑ να στρέψουν την προσοχή τους από τον αγωγό φυσικού αερίου East Med στις περιφερειακές διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας είναι μια ευκαιρία για την Ελλάδα. Ο αγωγός υπήρξε πάντοτε δύσκολο εγχείρημα και οι αιτίες για την επιδίωξή του μπορεί να έχουν εκλείψει. Η Ελλάδα έχει τώρα την ευκαιρία να αναδιαμορφώσει τον διάλογο γύρω από την ενέργεια και την κλιματική αλλαγή στην περιοχή – αξίζει να την εκμεταλλευτεί.
Ο αγωγός EastMed υπήρξε πάντα μια σπαζοκεφαλιά. Ο σχεδιαζόμενος αγωγός λειτούργησε ως καταλύτης για την περιφερειακή συνεργασία. Εδραίωσε την εκκολαπτόμενη διαδικασία προσέγγισης μεταξύ της Ελλάδας και του Ισραήλ και έφερε επίσης την Κύπρο και το Ισραήλ πιο κοντά. Τα δίκτυα που αναπτύχθηκαν για την προώθηση του αγωγού συνέβαλαν στη δημιουργία μιας πλατφόρμας, του Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), το οποίο προώθησε περαιτέρω τον περιφερειακό διάλογο. Χωρίς να τοποθετηθεί ούτε ένα μέτρο χάλυβα, ο αγωγός EastMed μεταμόρφωσε τη γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου.
Ωστόσο, οι προοπτικές για την υλοποίηση του αγωγού ήταν πάντα δύσκολες. Ο ίδιος ο αγωγός είναι ακριβός και η αγορά της Νοτιοανατολικής Ευρώπης θα δυσκολευόταν να αντέξει τους όγκους που απαιτούνται για να λειτουργήσει ο αγωγός, ιδίως με δεδομένο τον ανταγωνισμό από άλλους προμηθευτές. Η ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία έχει θέσει περαιτέρω εν αμφιβόλω το έργο, δεδομένου ότι η περίοδος απόσβεσης για τέτοια έργα αγωγών φτάνει τα 15 με 20 χρόνια, ακριβώς τη στιγμή που η Ευρώπη θα έπρεπε να έχει ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα. Εάν ο αγωγός δεν μπορούσε να ευθυγραμμιστεί με την ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης, η δημόσια χρηματοδότηση ήταν απίθανο να υλοποιηθεί. Αυτοί οι αντίξοοι παράγοντες ήταν προφανείς εδώ και χρόνια.
Εν τω μεταξύ, το φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι πλέον δεσμευμένο. Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα του Ισραήλ και της Αιγύπτου έχουν αξιοποιηθεί. Eχει επανεμφανιστεί μια περιφερειακή αγορά, με το Ισραήλ και την Αίγυπτο να πωλούν φυσικό αέριο στην Ιορδανία, ενώ το Ισραήλ μεταφέρει επίσης φυσικό αέριο στην Αίγυπτο. Η θέση της ίδιας της Αιγύπτου έχει ανατραπεί: οι εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) έφτασαν σε ρεκόρ δεκαετίας το 2021. Υπάρχει ακόμη φυσικό αέριο που παραμένει ανεκμετάλλευτο, κυρίως στην Κύπρο και ένα μέρος στο Ισραήλ, αλλά οι πόροι αυτοί είναι διάσπαρτοι σε πολλά κοιτάσματα, πολλά από τα οποία είναι μετρίου μεγέθους. Οι ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη είναι πιο περιορισμένες σε αυτό το σημείο.
Η αλλαγή στη στάση των ΗΠΑ
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανακοίνωση των ΗΠΑ ότι εστιάζουν στις διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας δεν αποτελεί έκπληξη. Η Ουάσιγκτον πάντα υποστήριζε τον αγωγό, αλλά ποτέ δεν μοιράστηκε τον ενθουσιασμό που έδειχναν ορισμένοι περιφερειακοί παράγοντες. Επιπλέον, ο αγωγός επέφερε επιπλοκές, ιδίως έναντι της Τουρκίας. Το πώς θα μπορούσε να ενισχυθεί η περιφερειακή συνεργασία με ταυτόχρονη διαχείριση της διαρκώς επιδεινούμενης σχέσης με την Τουρκία, ήταν μια ατέρμονη επιδίωξη της αμερικανικής διπλωματίας.
Η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί έναν ισχυρό αγωγό για τη διοχέτευση του ενδιαφέροντος της περιοχής.
Η αλλαγή στη στάση των ΗΠΑ, επομένως, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι επιβεβαιώνει αυτό που οι περισσότεροι αναλυτές γνωρίζουν εδώ και χρόνια: ο αγωγός αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια και είναι απίθανο να κατασκευαστεί. Η αμερικανική διπλωματία επιδιώκει επίσης να υποστηρίξει έργα που συνάδουν με τη μακροπρόθεσμη ανάγκη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στην ερμηνεία της νέας αμερικανικής προσέγγισης.
Εδώ παρουσιάζεται μια ευκαιρία για την Ελλάδα. Με την πάροδο του χρόνου, το EMGF θα πρέπει να εξελιχθεί σε ένα φόρουμ για την ενέργεια και το κλίμα. Οι περιφερειακοί ηγέτες έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι το φόρουμ θα μπορούσε να ακολουθήσει τα βήματα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα, η οποία οδήγησε στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση. Η πραγματοποίηση του επόμενου βήματος αποτελεί λογική εξέλιξη και όχι ένδειξη αποτυχίας.
Η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί έναν ισχυρό αγωγό για τη διοχέτευση του ενδιαφέροντος της περιοχής. Οι διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας είναι συχνά ευκολότερο να κατασκευαστούν από τους αγωγούς φυσικού αερίου, ακόμη κι αν η σύνδεση των δικτύων της Αιγύπτου, της Κύπρου και της Ελλάδας είναι ένα σοβαρό και δύσκολο εγχείρημα. Το πιο σημαντικό είναι ότι υπάρχουν νέες τεχνολογίες στις οποίες οι χώρες μπορούν να συνεργαστούν: υπεράκτια αιολική ενέργεια, υδρογόνο, δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, βιώσιμη κινητικότητα, έξυπνες πόλεις και πολλές άλλες.
Πρόκειται επίσης για μια ευκαιρία να μιλήσουμε περισσότερο για την κλιματική αλλαγή. Η περιοχή θα αντιμετωπίσει μερικές από τις πιο απότομες μειώσεις των βροχοπτώσεων από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον κόσμο. Οι καύσωνες θα είναι πιο συχνοί. Αυτοί οι επιβαρυντικοί παράγοντες ενδέχεται να πιέσουν τα καθεστώτα και να δημιουργήσουν ένα νέο κύμα μετανάστευσης. Θα είναι ευκολότερο να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα από κοινού, παρά μόνοι μας.
Το άνοιγμα της Ελλάδας προς τον EastMed υπήρξε μια από τις πιο επιτυχημένες διπλωματικές πρωτοβουλίες που ανέλαβε ποτέ η χώρα. Αλλά η συνεχής επιτυχία απαιτεί εξέλιξη. Υπάρχει μια τεράστια ατζέντα που πρέπει να ακολουθηθεί πέρα από τον αγωγό φυσικού αερίου EastMed. Η Ελλάδα θα πρέπει να πιέσει για έναν επαναπροσδιορισμό του τι θα μπορούσε να κάνει η περιοχή από κοινού για την ενέργεια και το κλίμα ευρύτερα. Η ευκαιρία είναι πολύ καλή για να χαθεί.
* Ο κ. Νίκος Τσάφος είναι κάτοχος της έδρας James R. Schlesinger για την Ενέργεια και τη Γεωπολιτική στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS).
