Η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε ισχυρά τη σημασία των εφοδιαστικών αλυσίδων στην απρόσκοπτη και αποδοτική λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας. Την αρχική στρέβλωσή τους με το κλείσιμο εργοστασίων και τις μετατοπίσεις της ζήτησης, ακολούθησαν αλλαγές των σημείων παραγωγής και φόρτωσης προϊόντων. Με την αποδυνάμωση της πανδημίας, οι οικονομίες ανέκαμψαν ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση στις εφοδιαστικές αλυσίδες, των οποίων το μήκος άρχισε να μειώνεται με τη μεταφορά της παραγωγής πλησιέστερα σ’ αυτήν (on shoring). Παράλληλα, αυξήθηκε η αποθεματοποίηση υλικών, εμπορευμάτων και ενδιάμεσων προϊόντων για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων λόγω της επιμήκυνσης των ταξιδιών και της συμφόρησης στα λιμάνια παράδοσης.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έδωσε μια άλλη διάσταση στο φαινόμενο. Οι ροές σιτηρών, καλαμποκιού, βρώμης, λιπασμάτων, μετάλλων και ενδιάμεσων προϊόντων από τις χώρες αυτές προς τον υπόλοιπο κόσμο μειώθηκαν ταχύτατα λόγω περιορισμών στην παραγωγή και στη διακίνησή τους. Οι τιμές εξερράγησαν λόγω αβεβαιότητας, μείωσης των διαθέσιμων ποσοτήτων και αύξησης του κόστους μεταφοράς και παραλαβής. Ακόμη και η εθελουσία απομάκρυνση δυτικών αγοραστών από το ρωσικό πετρέλαιο αμέσως αντανακλάστηκε σε υψηλότερες τιμές.
Οι περιστασιακοί περιορισμοί στον εφοδιασμό οδηγούν σε βραχυπρόθεσμες ανισορροπίες προσφοράς και ζήτησης, οι οποίες στην περίπτωση των μετάλλων και της ενέργειας προεξοφλούμενες ώθησαν τις τιμές στα υψηλότερα της δεκαετίας. Η εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης από την Ουκρανία και τη Ρωσία είναι μεγάλη, καθώς εισάγει περίπου 20% των αναγκών της σε σιτηρά, 50% σε ηλιέλαιο, 35% σε λιπάσματα, αλλά και 37% σε νικέλιο και 40% σε παλλάδιο, που χρησιμοποιούνται εκτεταμένα στην αυτοκινητοβιομηχανία. Επιπλέον, περίπου το 20% της κατανάλωσης αργού και προϊόντων πετρελαίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης και το 45% του φυσικού αερίου προέρχονται από τη Ρωσία, με τα ποσοστά εξάρτησης των πρώην ανατολικών χωρών να ξεπερνούν το 90%. Η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης θα οδηγήσει σε πραγματικές απώλειες παραγωγής και μείωση των δυνατοτήτων διακίνησης εμπορευμάτων και ενέργειας προς την Ευρώπη, επιτείνοντας τις δυσκολίες.
Μετά το τέλος της σύρραξης, ο κόσμος θα είναι μικρότερος και ακριβότερος, και η παγκοσμιοποίηση θα έχει υποστεί πλήγμα.
Σε κάθε περίπτωση οι στρεβλώσεις στις αλυσίδες τροφοδοσίας πρέπει να αποκατασταθούν στον μεγαλύτερο βαθμό δυνατόν, γιατί αυξάνουν το συνολικό κόστος των προϊόντων, απαιτούν επενδύσεις για την αντιμετώπισή τους και έχουν αρνητικές βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στο ΑΕΠ. Δεδομένου ότι δεν εμφανίζονται μακροπρόθεσμες ανισορροπίες προσφοράς και ζήτησης σε παγκόσμια κλίμακα, το κρίσιμο ερώτημα είναι πόσο γρήγορα εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας μπορούν να ενταχθούν στο διεθνές εμπόριο και πόσο γρήγορα θα επαναβελτιστοποιηθούν οι θαλάσσιες και επίγειες μεταφορές.
Η εξάρτηση της Ελλάδας από εισαγωγές από την Ουκρανία και τη Ρωσία βιομηχανικών μετάλλων είναι μικρή, αγροτικών προϊόντων, λιπασμάτων και πετρελαίου μέτρια (12,5%) αλλά φυσικού αερίου μεγάλη (>55%). Παρατεταμένη μείωση ή διακοπή της ροής φυσικού αερίου προς τη χώρα μπορεί να αντιμετωπισθεί με καθυστέρηση της απολιγνιτοποίησης, αλλαγή του ενεργειακού μείγματος και ισχυρότερες ηλεκτρικές διασυνδέσεις με την κεντρική Ευρώπη. Θα χρειαστεί όμως και αποθήκευση φυσικού αερίου στον Πρίνο και πρόσθετη δυναμικότητα παραλαβής και αεριοποίησης LNG. Αν αυτό συμβεί, η Ελλάδα θα μπει σε περίοδο υψηλού κόστους, μεγάλων αναγκών χρηματοδότησης υποδομών και νοικοκυριών και μέτριας οικονομικής μεγέθυνσης.
Η κρισιμότητα της οικονομικής γεωγραφίας την περίοδο αυτή είναι τεράστια και οι επιπτώσεις της διττές. Από τη μία πλευρά, η συνέχιση και κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία θα επηρεάσει βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα δυσμενώς την Ευρώπη και την Ελλάδα, κυρίως στην ενέργεια και δευτερογενώς σε αλλά εμπορεύματα. Από την άλλη πλευρά, θα «συρρικνώσει» οικονομικά τη Ρωσία, περιορίζοντας το εμπορικό της αποτύπωμα και «πνίγοντας» μέρος των εσόδων της από εξαγωγές. Μετά το τέλος της σύρραξης, ο κόσμος μας θα είναι μικρότερος και ακριβότερος, η αντιμετώπιση της κλιματικής απειλής θα καθυστερήσει πολύ και η παγκοσμιοποίηση θα έχει υποστεί πλήγμα. Αν δεν αντιμετωπισθούν συλλογικά και αποτελεσματικά, οι γεωγραφικοί περιορισμοί που εμφανίστηκαν εξαιτίας των πρόσφατων γεγονότων θα κοστίσουν ακριβά στην παγκόσμια οικονομία και θα υπονομεύσουν την ενοποιημένη διαχείριση προβλημάτων.
* Ο κ. Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.
