Με αφορμή τον δεύτερο γύρο της προεδρικής εκλογής στη Γαλλία, αλλά και τα συνέδρια των τριών βασικών ελληνικών κομμάτων που διεξάγονται αυτή την εποχή, το ένα μετά το άλλο, έχει σημασία να επισημάνει κανείς τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο που παίζει η διάρθρωση των κομματικών συστημάτων, όπως και ο χαρακτήρας αλληλεπίδρασης που υπάρχει μεταξύ των κομμάτων.
Πρώτα απ’ όλα, το σίγουρο είναι ότι τα κόμματα δεν πέφτουν από τα δέντρα. Την ύπαρξή τους καθορίζουν οι σημαντικές διαιρέσεις που υπάρχουν σε μια κοινωνία, ενώ η σταθερή παρουσία τους εξαρτάται φυσικά από την απήχησή τους και πάλι στην κοινωνία. Στην πολιτική επιστήμη πάντως είναι κοινός τόπος ότι κόμματα, με την κυριολεξία του όρου, δημιουργούν μόνο οι κοινωνικές συνθήκες με βάση τις υπάρχουσες ιστορικές σε μια χώρα σημαντικές διαιρετικές τομές. Οτιδήποτε άλλο δεν είναι παρά «εκλογικοί σχηματισμοί» που μετέχουν σε κάποιες εκλογές, μέχρι να εξαφανιστούν.
Το τελευταίο όμως ακούγεται κάπως αφοριστικό και πρέπει να εξηγηθεί. Οπως τονίστηκε προηγουμένως, η σταθερή παρουσία των κομμάτων είναι πάντοτε υπό τη δοκιμασία της απήχησής τους σε όρια που βεβαιώνουν οι εκλογές και σίγουρα τα κομματικά συστήματα δεν είναι «παγωμένα». Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει δηλαδή έκτακτες συνθήκες ή και ιδιαίτερες συγκυρίες, μην ξεχνάμε επίσης ότι η ηγεσία παίζει πάντα μεγάλο ρόλο, με τις οποίες προϋπάρχοντα κόμματα μπορεί να υποκατασταθούν. Αυτό είναι πάντοτε πιθανό, αλλά δεν είναι όμως καθόλου πιθανό να υπάρχει στον ίδιο πολιτικό χώρο που ορίζουν οι διαιρετικές τομές παραπάνω από ένα κόμμα. Το παράδειγμα του ΠΑΣΟΚ σε σχέση με την πάλαι ποτέ «Ενωση Κέντρου» στις εκλογές της περιόδου 1977-1981 είναι χαρακτηριστικό, όπως χαρακτηριστικά είναι επίσης και τα πολλά παραδείγματα διαφόρων σχηματισμών που περιδιαβαίνουν προσωρινά μόνο εκλέγοντας βουλευτές (για να μην πάμε πιο πίσω στον χρόνο, ας θυμηθούμε τις πέντε πιο πρόσφατες περιπτώσεις των ΑΝΕΛ, Χ.Α., ΔΗΜΑΡ, Ποτάμι, Ενωση Κεντρώων).
Με δεδομένο λοιπόν ότι τα κομματικά συστήματα θεμελιώνονται στην κοινωνική δομή, με κατά βάση έναν εκπρόσωπο στους χώρους που ορίζουν οι διαιρετικές τομές ή όποια άλλα νεότερα θέματα που δικαιολογούν την παρουσία κομμάτων, η ιστορική εμπειρία και η διαμορφωμένη πολιτική κουλτούρα αποτελούν επίσης βασικές μεταβλητές που διαφέρουν μεν από χώρα σε χώρα, αλλά καθορίζουν παντού τον τύπο του πολιτικού πλουραλισμού μιας κοινωνίας.
Με αυτή την έννοια, η Γαλλία, που απασχολεί δικαιολογημένα την τρέχουσα επικαιρότητα, διαθέτει από πολλά χρόνια ένα πολυκομματικό-διασπασμένο σύστημα, στο οποίο όμως τα διάφορα μέρη συζητούν και συνεργάζονται. Οχι μόνο από παράδοση, αλλά και λόγω του εκλογικού συστήματος των δύο γύρων που καθιερώθηκε μετά το 1958 στη λεγόμενη Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία με σκοπό να αντιμετωπιστεί ριζικά η απίστευτη αστάθεια που υπήρχε με εφαρμογή αναλογικής στις προηγούμενες περιόδους.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία απολύτως ουσιαστική παράδοση και κουλτούρα συνεργασιών, ενώ και το κομματικό μας σύστημα κάθε άλλο παρά πολυάριθμο μπορεί να θεωρηθεί.
Ο τρόπος εκλογής του Προέδρου δηλαδή ισχύει ουσιαστικά για κάθε βουλευτή, που θα εκλεγεί με απόλυτη πλειοψηφία σε μονοεδρικές περιφέρειες. Υπάρχει επομένως πολιτική κουλτούρα συνεργασιών, παρότι το εκλογικό σύστημα είναι εντέλει πλειοψηφικό. Ενα σύστημα, δηλαδή, που αναγκάζει να γίνουν συμμαχίες, αλλά αποδίδει στο τέλος καθαρές πλειοψηφίες. Αρκεί να αναφερθεί ότι στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2017 οι υποψήφιοι του νέου κόμματος που ίδρυσε ο Εμανουέλ Μακρόν μαζί με τους υποψηφίους του συνεργαζόμενου Φρανσουά Μπαϊρού συγκέντρωσαν συνολικά στον πρώτο γύρο 32,3% των ψήφων, έφτασαν στο 49,1% στον δεύτερο γύρο και τελικά αντιπροσώπευσαν το 60,6% των εδρών.
Στην Ελλάδα, αντίθετα, δεν υπάρχει καμία απολύτως ουσιαστική παράδοση και κουλτούρα συνεργασιών, ενώ και το κομματικό μας σύστημα κάθε άλλο παρά πολυάριθμο μπορεί να θεωρηθεί. Είναι στην ουσία ένα σταθερά στον χρόνο σύστημα τριών κομμάτων, το οποίο έχει εύστοχα χαρακτηριστεί στην ελληνική πολιτική επιστήμη «πολωμένος αλλά και περιορισμένος πολυκομματισμός», είτε «πολωμένος και ασύμμετρος τρικομματισμός».
Εννοείται όμως ότι στην ορολογία αυτή (που οφείλουμε στον Γιώργο Μαυρογορδάτο και τον Ηλία Νικολακόπουλο, διατυπωμένη εδώ και πάνω από 30 χρόνια) το φως πέφτει στην έννοια της πόλωσης. Στη μεγάλη δηλαδή «πολιτική απόσταση» που υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει ανάμεσα στα κόμματα, χωρίς καθόλου γέφυρες και με έντονη αντιπαλότητα.
Ομολογουμένως, όταν σκέφτεται κανείς ότι ένα τέτοιο κομματικό σύστημα θα εκπροσωπηθεί στις επόμενες εκλογές σε συνθήκες απόλυτης αναλογικής, αντιλαμβάνεται, αν μη τι άλλο, πόσο αναγκαία είναι για το πολιτικό μας σύστημα τα λιγότερα στερεότυπα και στη συμπεριφορά και στον σχεδιασμό. Ειδικά σε εποχές κρίσιμες και μεταβατικές όπως είναι η σημερινή.
* Ο κ. Πάνος Σταθόπουλος είναι δρ Πολιτικών Επιστημών, διευθυντής Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής.
