Εν μέσω ανατρεπτικών διεθνών εξελίξεων, η Τουρκία διεκδικεί τη δική της αναλογία ενδιαφέροντος με το γεωτρύπανο «Αμπντούλ Χαμίτ Χαν» στα νερά της Ανατολικής Μεσογείου. Οπως είπε ο γνωστός από τη «Γαλάζια Πατρίδα» απόστρατος ναύαρχος Γιαϊτσί, η Τουρκία πρέπει να κάνει τέτοια κίνηση-σφραγίδα που να την καταστήσει παίκτη στο εξελισσόμενο γεωστρατηγικό παιχνίδι της Μεσογείου.
Θα κινηθεί άραγε σε περιοχές ελληνικού ενδιαφέροντος από τον 26ο μέχρι τον 30ό μεσημβρινό, ήτοι από την παράνομη τουρκολιβυκή οριοθέτηση του 2019 έως εκείνο το σημείο που εξερεύνησε το «Ορούτς Ρέις» το 2020; Η Ελλάδα, όπως πάντα αλληλέγγυα προς την Κυπριακή Δημοκρατία, στρέφει το ενδιαφέρον της και στο ενδεχόμενο να ενεργήσει γεώτρηση η Τουρκία τόσο στην κυπριακή ΑΟΖ όσο και σε διαφιλονικούμενες μη οριοθετημένες περιοχές, από τις οποίες παρατύπως έχει συλλέξει σεισμικά δεδομένα.
Εκ προοιμίου σημειώνεται ότι, ελλείψει οριοθέτησης με συμφωνία, τόσο η εξερεύνηση όσο και η γεώτρηση μονομερώς δεν επιτρέπονται από το Δίκαιο της Θάλασσας. Οι ενέργειες αυτές συνιστούν αποκλειστικό δικαίωμα το οποίο όμως ασκείται σε καθορισμένες περιοχές υφαλοκρηπίδας, τις οποίες τα κράτη πρέπει να έχουν οριοθετήσει με συμφωνία ή με δικαστική απόφαση. Αμφότερες έχουν συστατικό, όχι δηλωτικό, χαρακτήρα, κατοχυρώνουν τα κυριαρχικά δικαιώματα εκάστου κράτους και αποτρέπουν τετελεσμένα.
Στις μη οριοθετημένες περιοχές υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ δεν επιτρέπεται μονομερής ενέργεια, τουναντίον υφίσταται υποχρέωση διαπραγμάτευσης για συμφωνία οριοθέτησης ή για δικαστική διευθέτηση. Η μονομερής εξερεύνηση υδρογονανθράκων δεν επιτρέπεται, αλλά εξ αυτής δεν εγείρεται διεθνής ευθύνη, η οποία όμως εγείρεται με τη μονομερή γεώτρηση, καθόσον η φυσική καταστροφή του θαλάσσιου βυθού προκαλεί ανεπανόρθωτη ζημία.
Τυχόν γεώτρηση σε αιγιαλίτιδα ζώνη καθ’ άπασα την επικράτεια της νήσου συνιστά κατάφωρη παραβίαση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ομοίως συνιστά κατάφωρη παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της γεώτρηση σε οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα. Σύμφωνα με το άρθρο 77 παρ. 2 της UNCLOS ’82, εντός της υφαλοκρηπίδας τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους ασκούνται αποκλειστικά και κανένα κράτος δεν μπορεί να ενεργήσει εντός αυτής της ζώνης χωρίς τη συναίνεσή του.
Επιπλέον ενέργειες γεώτρησης θα είναι παράνομες εάν επιχειρηθούν στην περιοχή που η Τουρκία έχει οριοθετήσει με τα Κατεχόμενα, την αυτοαποκαλούμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου». Τέτοια συμφωνία είναι άκυρη διότι η τουρκοκυπριακή οντότητα είναι ανυπόστατη κατά το διεθνές δίκαιο.
Ελλείψει ανακοίνωσης ή NAVTEX, αναζητώντας πιθανές κινήσεις γεώτρησης της Τουρκίας τώρα ή μεταγενέστερα, είναι χρήσιμο να ληφθεί υπόψη η λογική σειρά των ενεργειών. Η γεώτρηση έπεται της έρευνας και ως εκ τούτου υποψήφιες είναι οι περιοχές εκείνες στις οποίες έχει ολοκληρωθεί η συλλογή σεισμικών δεδομένων.
Εξι είναι λοιπόν τα πιθανά σενάρια βάσει των οποίων μπορεί η Τουρκία να ξεκινήσει γεώτρηση:
• Πρώτο είναι η πιθανότητα γεώτρησης στην περιοχή βορείως των Κατεχομένων βάσει υποτιθέμενης άδειας του καθεστώτος τους, όπως δήλωσε ο Ιμπραήμ Καλίν.
Εξι είναι τα πιθανά σενάρια βάσει των οποίων η Τουρκία μπορεί να ξεκινήσει γεώτρηση.
• Δεύτερο είναι εντός της αιγιαλίτιδας ζώνης της Καρπασίας και της Αμμοχώστου, ενδεχόμενο που θα παραβιάσει την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
• Τρίτο είναι το ενδεχόμενο γεώτρησης εντός της νοτιοανατολικής κυπριακής ΑΟΖ, που έχει οριοθετηθεί σε συμφωνία με Ισραήλ και Λίβανο (που δεν έχει επικυρώσει) και έχει αδειοδοτηθεί. Εντός αυτής η Τουρκία, όπως είπε ο Καλίν, ενεργεί με άδεια των Κατεχομένων.
• Τέταρτο είναι το ενδεχόμενο γεώτρησης εντός της οριοθετημένης σε συμφωνία με την Αίγυπτο ΑΟΖ, της οποίας τμήμα αδειοδοτημένων θαλασσοτεμαχίων η Τουρκία αμφισβητεί από το 2011 (όπως τα τεμάχια 5, 6, 7). Η αμφισβήτηση βασίζεται σε μια υποθετική χάραξη μέσης γραμμής της Τουρκίας με την Αίγυπτο εξαιρώντας την Κύπρο. Η Τουρκία το 2012 προσπάθησε, προσφέροντας μεγαλύτερης έκτασης υφαλοκρηπίδα, να προσεταιριστεί την Αίγυπτο προκειμένου να ακυρωθεί η συμφωνία της με την Κύπρο. Ομως κατέστη σαφές ότι ούτε με τους αδελφούς μουσουλμάνους καταργείται η συμφωνία.
• Πέμπτο θα μπορούσε να είναι η γεώτρηση στις περιοχές μεταξύ 28ου και 30ού μεσημβρινού, εκεί όπου εξερευνούσε το «Ορούτς Ρέις» το 2020.
• Εκτο σενάριο –απόμακρο προς το παρόν– αφορά την τουρκολιβυκή οριοθέτηση την οποία διεμβόλισε η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία ΑΟΖ. Εάν η Τουρκία κινηθεί ορθολογικά, δεν θα την επιλέξει για γεώτρηση ελλείψει σεισμικών δεδομένων.
Κατ’ εκτίμηση η Τουρκία θα συνεχίσει τη γεώτρηση στα πέριξ της Κύπρου. Θα επιδιώξει να ακυρώσει εν τοις πράγμασι την κυπριακή ΑΟΖ. Με παρενοχλήσεις ή παράλληλες δραστηριότητες θα προκαλέσει τις εταιρείες να αποσυρθούν ή να ματαιώσουν τις εργασίες τους μέχρι τη λύση του Κυπριακού ή στο μεσοδιάστημα θα επιδιώξει συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων επί των υδρογονανθράκων.
Η Τουρκία θα επιμείνει στην αμφισβήτηση της οριοθετημένης κυπριακής ΑΟΖ, διότι αποτελεί ανυπέρβλητη νομική πραγματικότητα που εμποδίζει τα σχέδιά της. Ισως διότι θεωρεί ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο της διασφαλίζει σημαντικό βήμα να διεκδικεί αποκλειστικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελλάδα, εκτός από ετοιμότητα, πρέπει να κινηθεί θετικά με πυξίδα το Δίκαιο της Θάλασσας για τις οριοθετήσεις στην περιοχή.
* Ο κ. Πέτρος Λιάκουρας είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, διευθυντής μεταπτυχιακού προγράμματος «Διεθνείςκαι Ευρωπαϊκές Σπουδές» στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
