Τρία ακριβώς χρόνια πριν, τον Αύγουστο του 2019, η ελληνική Βουλή ενέκρινε το νομοσχέδιο για το «επιτελικό κράτος», μία βασική «καινοτομία» της κυβέρνησης που στόχο είχε να λύσει χρόνιες παθογένειες της ελληνικής διοίκησης. Τότε ο πρωθυπουργός, με μία ανάρτηση μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου στα social media, εξηγούσε πως «είναι η ώρα να αποκτήσουμε τον δυναμικό τρόπο διακυβέρνησης που χρειάζεται η χώρα και το σύγχρονο κράτος που αξίζει στους πολίτες. Αυτό είναι το επιτελικό κράτος». Τρία χρονιά μετά και με φόντο την τελευταία κυβερνητική κρίση με τις υποκλοπές, η συζήτηση είναι για το κατά πόσον, εκτός από τους χειρισμούς των προσώπων, για τις ομολογημένες αστοχίες φταίει και το «επιτελικό» μοντέλο διακυβέρνησης, που συγκεντρώνει πολλές και πολύ κρίσιμες αρμοδιότητες σε πολύ λίγα πρόσωπα.
Φταίει, λοιπόν, η συγκέντρωση εξουσίας; Στελέχη με τα οποία συνομίλησε η «Κ» βλέπουν στη δομή της κυβερνητικής διεύθυνσης δύο βασικά μειονεκτήματα. Το πρώτο είναι όντως, όπως εξηγούν, η «υπερσυγκέντρωση εξουσίας» σε λίγα πρόσωπα εντός του Μαξίμου, τα οποία καλούνται να διαχειριστούν πολλαπλές κρίσεις. «Τα λίγα στελέχη, όσο ικανά και αν είναι, δεν μπορούν να λύσουν τόσο πολλά προβλήματα συγχρόνως», είναι το επιχείρημα που χρησιμοποιούν, σημειώνοντας πως αναπόφευκτα αυτό θα οδηγήσει σε αρρυθμίες, όπως αυτά που είδαμε στην υπόθεση των παρακολουθήσεων.
Την άποψη αυτή διατύπωσε προσφάτως δημοσίως και ο Ευάγγελος Βενιζέλος, σημειώνοντας πως «παρακολουθούμε ένα ολόκληρο μοντέλο συγκεντρωτικής άσκησης της εξουσίας να φτάνει με πολύ θόρυβο στα όριά του», ζητώντας να αλλάξει το μοντέλο άμεσα, χαρακτηρίζοντάς το «επιβεβλημένο για την παρούσα και κάθε μελλοντική κυβέρνηση».
Εν προκειμένω, πάντως, ο αντίλογος είναι πως τα λάθη που έγιναν στο θέμα των παρακολουθήσεων δεν συνδέονται με το μοντέλο διακυβέρνησης, αλλά έχουν να κάνουν με τις συμπεριφορές που απέτρεψαν την έγκαιρη και πλήρη ενημέρωση του πρωθυπουργού.
Πέρα από το θέμα των παρακολουθήσεων και τους χειρισμούς των προσώπων, το μοντέλο, λένε, δεν έχει την κατάλληλη υποδομή για να λειτουργήσει όπως έχει σχεδιαστεί. Η πολυδιαφημισμένη «μικρή καγκελαρία» δεν έχει την απαιτούμενη στελέχωση σε μεσαίο και χαμηλό επίπεδο, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλος φόρτος σε λίγα πρόσωπα.
Εκτός από τους προσωπικούς χειρισμούς, για τις ομολογημένες αστοχίες φταίει και η υπερσυγκέντρωση αρμοδιοτήτων σε λίγα πρόσωπα;
Το δεύτερο μειονέκτημα, όπως σημειώνουν οι ίδιες πηγές, είναι πως τα βασικά στελέχη τα οποία βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας του επιτελικού κράτους «δεν είναι εκλεγμένα και δεν έχουν δημοκρατική νομιμοποίηση». Μπορεί να διαθέτουν την τεχνοκρατική επάρκεια, αλλά, σύμφωνα με τους επικριτές του σχήματος, δεν έχουν την πολιτική πείρα για να επωμιστούν το βάρος των αποφάσεων σε συνθήκες κρίσης.
«Πολλά και θετικά»
Κυβερνητικό στέλεχος με το οποίο συνομίλησε η «Κ» και αποτελεί βασικό στέλεχος του επιτελικού κράτους δεν συμμερίζεται τις ενστάσεις περί δομικών δυσλειτουργιών. Αντιθέτως, εστιάζει στα «πολλά και θετικά» που έφερε το επιτελικό κράτος. Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά, το μοντέλο αυτό όχι μόνο έχει αποδώσει όπως αναμενόταν, αλλά έχει κάνει και μία επιπλέον «αόρατη δουλειά» η οποία αποτελεί «δημοκρατική προίκα» για το μέλλον. Η συγκεκριμένη κυβερνητική πηγή εστιάζει σε δύο πυλώνες. Ο πρώτος είναι οι πολλαπλές κρίσεις που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια, τις οποίες η κυβέρνηση έχει χειριστεί κατά κοινή ομολογία με επάρκεια, κάτι που δεν θα γινόταν εάν δεν υπήρχαν τα κανάλια κεντρικής διεύθυνσης της διοικητικής πυραμίδας. «Τι θα γινόταν κατά την έναρξη της πανδημίας εάν δεν είχε αντιδράσει άμεσα το νέο μοντέλο διοίκησης;», διερωτάται χαρακτηριστικά και προσθέτει στο ίδιο μήκος κύματος: «Τι θα είχε συμβεί εάν στη μεγάλη κρίση του Εβρου η κεντρική διοίκηση, κατόπιν άμεσης εισήγησης του Κυριάκου Μητσοτάκη, δεν είχε κινηθεί με τέτοια ταχύτητα;» και οι αποφάσεις χάνονταν μέσα στο πλοκάμια της «πολιτικής πρωτοβουλίας».
Η συγκεκριμένη πηγή υπογραμμίζει πως το μοντέλο διακυβέρνησης δίνει «ευελιξία και ταχύτητα» και ακριβώς επειδή το «τρέχουν» μη πολιτικά στελέχη, τους δίνει και τη δυνατότητα άμεσων κινήσεων χωρίς τον φόβο του πολιτικού κόστους, που έχουν αναπόφευκτα τα πολιτικά στελέχη. Τα παραδείγματα δεν τελειώνουν εδώ.
Το καλοκαίρι του 2021 η Ελλάδα ήρθε αντιμέτωπη με μία πρωτοφανή φυσική καταστροφή, στην οποία ο κρατικός μηχανισμός δεν αντέδρασε με επάρκεια. Η συγγνώμη του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν ήταν θεωρητική, αλλά συνοδεύτηκε με ένα σχέδιο πλήρους αναδιοργάνωσης της Πολιτικής Προστασίας, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται το επιτελικό κράτος, καθώς εκτός των άλλων θα έπρεπε να συνεργαστούν «υπό μία κεντρική διοίκηση» πολλοί διαφορετικοί φορείς και υπουργεία. Εως σήμερα, που το καλοκαίρι φτάνει προς το τέλος του, το στοίχημα κερδήθηκε, «απόδειξη αυτής της ταχύτητας και της ευελιξίας του επιτελικού κράτους», όπως λέει η κυβερνητική πηγή.
Ο δεύτερος άξονας στον οποίο το επιτελικό κράτος έχει, σύμφωνα με τους εμπνευστές του, εκπληρώσει τον σκοπό του είναι η θεσμική συνέχεια του κράτους. Η ίδια κυβερνητική πηγή τονίζει στην «Κ» πως αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης στοχεύει να εγκαθιδρύσει τη διάκριση μεταξύ πολιτικής ηγεσίας και υπηρεσιακής διοίκησης. Κεντρικές πλέον αποφάσεις, όπως είναι η μετάθεση ενός υπαλλήλου, δεν χρειάζονται υπογραφή υπουργού, αλλά υπηρεσιακού γραμματέα. Δεν είναι λίγα, λέει, τα ανώτερα στελέχη της διοίκησης που έχουν παραμείνει στις θέσεις που κατείχαν και πριν από την ανάληψη της εξουσίας από τη Νέα Δημοκρατία, γεγονός «που αποτυπώνει τη θεσμική συνέχεια και το σημαντικό αποτύπωμα του επιτελικού κράτους».
Ο νέος γραμματέας
Ο νέος γενικός γραμματέας του πρωθυπουργού, Γιάννης Μπρατάκος, που θα αναλάβει και τυπικά τα νέα του καθήκοντα στις 10 Σεπτεμβρίου, είναι ένα πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και έχει συνεργαστεί με την ομάδα του πρώην γενικού γραμματέα Γρηγόρη Δημητριάδη. Συνεπώς, πρόκειται όπως λένε καλά γνωρίζοντες για «μια ομαλή μετάβαση», καθώς ο κ. Μπρατάκος και τα θέματα γνωρίζει και ήταν, ούτως ή άλλως, από τη θέση του γενικού διευθυντή της Νέας Δημοκρατίας και του πρόεδρου του ΕΒΕΑ σε ανοιχτή γραμμή με το Μαξίμου. Το τελευταίο διάστημα, ενόψει και της ανάληψης των καθηκόντων του επισήμως, ενημερώνεται αναλυτικά για τα θέματα που θα χειριστεί. Το μοντέλο διοίκησης πάντως δεν πρόκειται να αλλάξει, καθώς στο Μαξίμου θεωρούν πως το επιτελικό κράτος απέδωσε και ήταν ένας βασικός λόγος που η ελληνική κυβέρνηση χειρίστηκε με επιτυχία δύσκολες και πολλαπλές κρίσεις. «Με διαφορετική δομή τα πάντα θα ήταν πιο δύσκολα και ίσως η κατάληξη των κρίσεων να μην ήταν ίδια», καταλήγει η κυβερνητική πηγή.
