Μπορεί το πρόσφατο σκάνδαλο διαφθοράς να συγκλονίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αλλά, συγκριτικά, δεν είναι κάτι πρωτοφανές. Παρόμοια –ελάχιστα, βεβαίως– σκάνδαλα έχουν συμβεί και σε χώρες με μεγάλη δημοκρατική παράδοση, όπως η Βρετανία και οι ΗΠΑ. Οπου πολιτικοί αξιωματούχοι λαμβάνουν αποφάσεις ή ασκούν επιρροή, πάντα θα υπάρχουν οργανωμένα συμφέροντα που θα επιζητούν την αθέμιτη ή παράνομη συνεργασία τους. Δεδομένης της ανθρώπινης φύσης, κάποιοι αξιωματούχοι πάντα θα ενδίδουν. Ετσι ήταν, έτσι θα είναι.
Το πραγματικό ερώτημα είναι άλλο: Πώς λειτουργεί το κράτος δικαίου όταν πολιτικοί αξιωματούχοι παρανομούν; Αυτό που εντυπωσιάζει, για τα ελληνικά δεδομένα, είναι ο επαγγελματισμός των βελγικών διωκτικών αρχών. Κανείς δεν είναι πάνω από τον νόμο. Ενας εκλεγμένος εκπρόσωπος του λαού οφείλει να σέβεται το αξίωμά του και τη νομιμότητα. Οταν υπάρχουν ενδείξεις ότι παρανομεί, ερευνάται αρμοδίως. (Με την ευκαιρία: όσοι υποστήριξαν την άποψη ότι οι βουλευτές δεν πρέπει, επ’ ουδενί λόγω, να παρακολουθούνται από τις μυστικές υπηρεσίες, θα αναθεωρήσουν τώρα την άποψή τους;).
Η ανακοίνωση της βελγικής εισαγγελίας ήταν λιτή και πραγματολογική· η δράση των διωκτικών αρχών οργανωμένη, μυστική, και ακαριαία. Κατοικίες ύποπτων ευρωβουλευτών ερευνήθηκαν, γραφεία σφραγίστηκαν. Η πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου στέρησε άμεσα την αντιπρόεδρο Καϊλή από τις αρμοδιότητές της – δεν περίμενε να ακούσει και τη δική της εκδοχή! Οταν οι διωκτικές αρχές του κράτους δικαίου σε θέτουν υπό κράτηση, με βάσιμες υποψίες για διαφθορά, έχεις ήδη υπερβεί την κόκκινη γραμμή της θεσμικά οφειλόμενης εμπιστοσύνης. Το πολιτικό αξίωμα δεν προστατεύει μια αξιωματούχο. Αντιθέτως, αυτή καλείται να αποδεικνύει διαρκώς ότι είναι άξια της εμπιστοσύνης μας. Φαντάζεστε, αντιστοίχως, τις ελληνικές διωκτικές αρχές να ερευνούν την κατοικία εν ενεργεία βουλευτών; Ακόμα κι αν εύρισκαν το κουράγιο να το κάνουν, το θέμα θα είχε τάχιστα πολιτικοποιηθεί: θα είχε ενταχθεί στη συνήθη πολωτική κομματική σύγκρουση και η αμιγώς δικαιοδοτική του διάσταση θα είχε υποβαθμιστεί. Το μείζον –η απόδοση δικαιοσύνης– θα είχε χαθεί. Αυτό συνέβη με τα σκάνδαλα της Siemens και της Novartis.
Το σκάνδαλο διαφθοράς λειτουργεί ως προβολέας για τους πρωταγωνιστές του. Πώς έφθασε σε ένα υψηλό πολιτικό αξίωμα η κ. Καϊλή; Πέρα από τη θωριά της και τις διασυνδέσεις της με σταδιοδρομιστές πολιτικούς και επιχειρηματίες, τι άλλα προσόντα διέθετε; Πότε άρθρωσε, και τι είδους, πολιτικό λόγο; Πότε είπε κάτι ενδιαφέρον; Τι ιδέες εκπροσωπούσε;
Τα ερωτήματα είναι ρητορικά. Η κ. Καϊλή είναι ένα χαρακτηριστικό προϊόν της ελληνικής μιντιόσφαιρας. Γνωστή για την (τηλεοπτική) φήμη της, είχε μετεωρική άνοδο στη μιντιοκρατούμενη πολιτική. Ως νεαρή γυναίκα ταίριαζε με την πολιτική ορθότητα της εποχής. Τα ΜΜΕ ήταν γεμάτα κολακευτικές αναφορές στην «ωραία Εύα», την οποία, με αντεστραμμένο σεξισμό, αντιμετώπιζαν περισσότερο ως μοντέλο και λιγότερο ως πολιτικό. Η χειραγωγούμενη κοινή γνώμη αγκάλιασε το κατασκευασμένο είδωλο. Οταν καταφέρεις να ταυτισθείς με το πνεύμα της εποχής (νέα, ωραία, φιλόδοξη, «προοδευτική», από «αδύναμη» χώρα), θα κληθείς, πιθανότατα, να το εκπροσωπήσεις. Υπάρχει, όμως, ένα πρόβλημα: η ηθικοπολιτική κενότητα δεν γεμίζει κατά παραγγελία. Ισως, πρόσκαιρα μόνο, ο αξιωματούχος ξεγελά τον εαυτό του με μαύρα δολάρια για χλιδάτη ζωή.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
