Aν ορίσουμε την πολιτική ως μια αναπόδραστη και εξουσιαστική ρύθμιση επίμαχων θεμάτων που αφορούν και δεσμεύουν το σύνολο της κοινωνίας υπό συνθήκες αβεβαιότητας, ανταγωνισμού και επισφαλούς ισορροπίας, τότε τόσο ο τρόπος της πολιτικής (=η απόφαση) όσο και τα διακυβεύματά της (=τα επίμαχα θέματα) δεν μπορούν παρά να έχουν έναν αδήριτα γλωσσικό χαρακτήρα. Και τούτο διότι η λήψη αποφάσεων και ο ορισμός της πολιτικής θεματολογίας προϋποθέτουν τη λεκτική και εξωλεκτική επικοινωνία σε διαπροσωπικό και συλλογικό – μαζικό επίπεδο.
Διεκδικώντας την κυβερνητική εξουσία, στις εκλογές τα κόμματα εκπροσωπούν, οργανώνουν και συναθροίζουν κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα. Αυτό όμως δεν μπορεί παρά να γίνεται διαμέσου της γλώσσας. Ο ανταγωνισμός, άρα, του κομματικού πεδίου έχει συμβολικό και ρηματικό χαρακτήρα, υπό την έννοια ότι η ισχύς κάθε κόμματος δεν εξαντλείται στο εκλογικό ποσοστό του, αλλά θεμελιώνεται σε μια διαδραστική σχέση εντός της οποίας και διά της οποίας συγκροτείται η διάκριση «εμείς – αυτοί». Στη σχέση αυτή ο πολιτικός λόγος είναι πρωταγωνιστικός και απολύτως ουσιώδης. Υπό την έποψη αυτή, στην πολιτική ζωή η πολιτική γλώσσα είναι και φέρει την πολιτική πραγματικότητα.
Η προεκλογική περίοδος είναι εξ ορισμού η κορυφαία διαδικασία ενεργοποίησης του πολιτικού και κομματικού πεδίου. Η ενεργοποίηση αυτή γίνεται (και) με τη διαπλοκή ισχύος και γλώσσας. Φυσικά, στις προεκλογικές εκστρατείες η διαπλοκή πολιτικής ισχύος και γλώσσας βρίσκει την προνομιακή της έκφραση στα κύρια (αλλά και δευτερεύοντα) συνθήματα των κομμάτων που διακινούνται με όλα τα διαθέσιμα μέσα επικοινωνίας: αφίσες, τηλεοπτικά σποτ, τηλεμαχίες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνεντεύξεις κ.ά. Τα προεκλογικά συνθήματα είναι συμβολικές συμπυκνώσεις ιδεολογιών, προγραμμάτων, αξιών και νοοτροπιών, που κάθε φορά οριοθετούν και ταξινομούν τις επιμέρους πολιτικές και κομματικές ταυτότητες (εμείς και οι άλλοι). Κομματικές ταυτότητες που κατά κανόνα διαμορφώνονται βάσει κοινωνικοπολιτικών διαιρετικών τομών, πολιτικών διαιρέσεων και πολιτικών διακρίσεων (έννοιες που στην πολιτική κοινωνιολογία δεν ταυτίζονται). Συνάμα ωστόσο οι ταυτότητες αυτές διαμορφώνονται, αναπαράγονται ή αλλάζουν εντός του ευρύτερου πλαισίου της «μεσοποίησης» της πολιτικής, συστατικά στοιχεία της οποίας είναι η προσωποποίηση και η ενημερω-διασκέδαση υπό την αιγίδα βεβαίως της soft ιδεολογίας της εικόνας.
Nα περιοριστεί η εντυπωσιοθηρία υπέρ της διαβούλευσης γύρω από επίδικα πολιτικά ζητήματα και όχι γύρω από ναρκισσευόμενα πολιτικά πρόσωπα.
Ιδίως σε συνθήκες προγραμματικής σύγκλισης, τα επικοινωνιακά επιτελεία των κομμάτων εξουσίας (και όχι μόνον) επιλέγουν τον τονισμό των στυλιστικών διαφορών σε επίπεδο ρητορικής. Εδώ ακριβώς υπεισέρχεται η αισθητικοποίηση της πολιτικής υπό την έννοια ότι στην κοινωνία του θεάματος τα εξουσιαστικά στρατηγήματα δεν μπορούν να επινοηθούν και να ασκηθούν δίχως τη μεταστοιχείωσή τους σε αισθητικές και ρηματικές κατασκευές. Ετσι, η θεαματική/θεατρική μεταλλαγή της εκλογικής αντιπαράθεσης απλώνεται ακάθεκτη για τον επαναπατρισμό παλαιότερων και την προσέλκυση νέων ψηφοφόρων από τη δεξαμενή των αναποφάσιστων ακόμη και σε περιόδους που χαρακτηρίζονται από λιγότερη προγραμματική σύγκλιση, όπως αυτή που διανύουμε. Επί δεκαετίες, λοιπόν, η δημόσια διαβούλευση επί των προβλημάτων κατά τη διάρκεια των προεκλογικών εκστρατειών υποκαθίσταται ολοένα και περισσότερο από την «πολιτική του προσώπου», κι αυτό αντανακλάται στο περιεχόμενο και στο ύφος των πολιτικών μηνυμάτων τα οποία συγκλίνουν –και αναλόγως πλαισιώνονται από την ειδησεογραφία– στην αντιπαράθεση των πρωταγωνιστών της πολιτικής σκηνής: Παπανδρέου – Μητσοτάκης παλαιότερα, Καραμανλής – Παπανδρέου λίγο μετά, Μητσοτάκης – Τσίπρας τώρα κ.ο.κ.
Λογογράφοι, στελέχη διαφημιστικών εταιρειών και πολιτικού μάρκετινγκ επιδίδονται «δημιουργικά» στην επινόηση των καταλληλότερων σλόγκαν αναλόγως της τοποθέτησης του κάθε κόμματος στην «πολιτική αγορά». Φυσικά δεν μπορούν να αποφευχθούν επαναλήψεις χωρικών και χρονικών γραμματικών τύπων και ομιλιακά ενεργήματα παλαιότερων εκστρατειών, ακόμη κι αν έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν από αντίπαλους κομματικούς οργανισμούς. Και επειδή ο πολιτικός λόγος επιδεικνύει μιαν ιδιάζουσα «αδιαφορία στην αντίφαση», τα συνθήματα έχουν συχνά ασαφείς αποδέκτες και ασαφείς στόχους. Ετσι, π.χ. το «πρώτα», το «μαζί», το «εμπρός» και το «πίσω», η «διέξοδος», το «μέλλον» και η «ελπίδα» –που είτε είναι ήδη εδώ είτε έρχονται–, το «νέο», το «καλύτερο», η «αλήθεια», η «αξιοπιστία», το «αύριο» και το «χθες», τα «πειράματα», δεσμεύσεις, υποσχέσεις, εγγυήσεις, διαβεβαιώσεις και συμβόλαια με τον λαό ανακυκλώνονται σε θετικές και αρνητικές πολιτικές διαφημίσεις με την επινόηση ρητορικών και στυλιστικών λύσεων που αναγκαστικά κινούνται ανάμεσα στην ομοιομορφία και στη διάκριση.
Ακριβώς το ίδιο θα συμβεί και στις επικείμενες εκλογές. Επειδή πολιτική δεν υπάρχει χωρίς επικοινωνία, ευχής έργον θα ήταν, στην προεκλογική περίοδο που επισήμως ξεκίνησε, οι ψηφοφόροι να έχουν την ευκαιρία να κρίνουν επί πολιτικών και όχι επί παραπολιτικών θεμάτων, να περιοριστεί η εντυπωσιοθηρία υπέρ της διαβούλευσης γύρω από επίδικα πολιτικά ζητήματα και όχι γύρω από ναρκισσευόμενα πολιτικά πρόσωπα. Απέναντι στη συχνά τεχνητή συναισθηματική πόλωση και στον κομματικό φυλετισμό, η επιστροφή της πολιτικής και η επιστροφή στην πολιτική είναι το μεγάλο στοίχημα των ημερών μας.
Ο κ. Νίκος Δεμερτζής είναι καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας και Επικοινωνίας στο ΕΚΠΑ.
