Ο όρος «πολιτοκεντρική» δημόσια διοίκηση μοιάζει στα καθ’ ημάς πολλές φορές με ανέκδοτο. Από την άλλη είναι το ζητούμενο, αφού ο λόγος ύπαρξης της δημόσιας διοίκησης είναι ακριβώς αυτός: να λειτουργεί το κράτος προς εξυπηρέτηση του πολίτη. Χωρίς «ναι μεν αλλά», χωρίς ανάγκη για «γνωστούς», χωρίς ταλαιπωρία. Παρά τις όποιες αλλαγές έχουν γίνει, κυρίως με την εφαρμογή ψηφιακών εργαλείων, το back stage της δημόσιας διοίκησης, οι διαδικασίες με βάση τις οποίες εκτελείται κάθε εργασία, παραμένουν πολλές και εν πολλοίς θολές και αδιευκρίνιστες. Την ίδια στιγμή που η τεχνητή νοημοσύνη μπαίνει στη ζωή μας, μπορεί να χρειαστεί να περιμένουμε μήνες για να τυπωθεί στο γραφείο ενός υπουργείου ένα αναγκαίο χαρτί, για το οποίο χρειάζονταν δυο τρεις υπογραφές αρμοδίων. Στο πλαίσιο του διαλόγου της «Κ» ενόψει των εκλογών της 21ης Μαΐου, τέσσερις ειδικοί στον τομέα μιλούν για την επόμενη ημέρα. Ποιες είναι οι προκλήσεις που η επόμενη κυβέρνηση θα πρέπει να αντιμετωπίσει στη δημόσια διοίκηση; Ποιες είναι οι αλλαγές που χρειάζεται να γίνουν – και κυρίως πώς θα επιτευχθούν;
Ανακατανομή του προσωπικού
Του Βασίλη Κέφη
Η κυριότερη ευθύνη μιας πολιτικής εστιασμένης στον πολίτη, όπως πρέπει να είναι η δημόσια διοίκηση, είναι η εφαρμογή μέτρων και πρακτικών που προάγουν τις ικανότητες και τις συμπεριφορές των εργαζομένων, τις οποίες χρειάζεται ο δημόσιος τομέας για την επίτευξη των στρατηγικών του στόχων:
– Περαιτέρω εξέλιξη του gov.gr με παράλληλη απλοποίηση και απλούστευση των διαδικασιών.
– Εφαρμογή των αρχών της συνέχειας και της συνέπειας. Η παραμονή στελεχών που βρίσκονται σε στρατηγικές θέσεις ευθύνης, ανεξαρτήτως πολιτικών μεταβολών, ώστε να είναι σε θέση να ολοκληρώσουν το έργο τους. Αυτό φυσικά απαιτεί την αντικειμενική και με επιστημονικά εφαρμοσμένα κριτήρια αξιολόγησή τους.
– Ανακατανομή των εργαζομένων με βάση υπάρχουσες και αναγνωρισμένες ανάγκες. Υπάρχουν υπηρεσίες πρώτης γραμμής υποστελεχωμένες, ενώ παράλληλα πλεονάζον προσωπικό σε άλλες.
– Υιοθέτηση σύγχρονων συστημάτων διοίκησης. Προσοχή! Χωρίς αντιγραφή επιτυχημένων πρακτικών από ιδιωτικές επιχειρήσεις ή οργανισμούς του εξωτερικού –βέβαιος τρόπος αποτυχίας–, αλλά με εις βάθος μελέτη αυτών και προσαρμογή στις ανάγκες του ελληνικού δημόσιου τομέα.
– Περαιτέρω εφαρμογή της αξιολόγησης με αυστηρώς επιστημονικά και ανθρωποκεντρικά κριτήρια και με κύριους στόχους τον εντοπισμό των αναγκών επιμόρφωσης, τον σχεδιασμό προγραμμάτων ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού, την ενημέρωση των εργαζομένων για τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους και τις οργανωτικές αλλαγές που απαιτούνται στο σύνολο ενός οργανισμού.
– Αποδυνάμωση ομάδων που πιέζουν τα πράγματα προς τα κάτω, με συνεχή ενημέρωση και πληροφόρηση για την ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των αλλαγών, οι οποίες εμφανίζονται με ταχύτητα γρηγορότερη του φωτός, ειδικά σε θέματα που αφορούν την καινοτομία, την τεχνολογία κ.ά.
Σε κάθε περίπτωση απαιτείται η διοίκηση να δεσμευτεί ότι θα σπάσει αυγά, θα έρθει σε ρήξη για να εφαρμόσει ό,τι πιστεύει. Δεν γίνεται να είναι όλοι ευχαριστημένοι.
Ο κ. Βασίλης Κέφης είναι καθηγητής του Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.
Σταθερή ιεραρχία, προαγωγές με εξετάσεις
Του Θεόδωρου Ν. Τσέκου
Η διοικητική μεταρρύθμιση θα πρέπει να αναπτυχθεί ολοκληρωμένα σε τρία συστημικά συνδεδεμένα επίπεδα:
(α) Τις λειτουργίες, τις διαδικασίες και τις δομές.
(β) Τον ανθρώπινο παράγοντα και τις παραμέτρους που καθορίζουν την απόδοσή του.
(γ) Τις στρατηγικές λειτουργίες, όπως ο σχεδιασμός δημόσιας πολιτικής, η λήψη αποφάσεων, ο προγραμματισμός, ο έλεγχος και η αξιολόγηση.
Ενδεικτικές παρεμβάσεις:
– Ανασχεδιασμός λειτουργιών και διαδικασιών. Πλήρης ψηφιοποίηση και πλήρης διοικητική διαλειτουργικότητα με κοινές βάσεις δεδομένων σε όλη τη διοίκηση.
– Ανασχεδιασμός δομών με περιγραφές θέσεων σε όρους ευθύνης για την επίτευξη αποτελεσμάτων και ποσοτική εκτίμηση των αναγκαίων οργανικών θέσεων ανά φορέα και ειδικότητα.
Επιμέρους μεταρρυθμίσεις, που δεν αλληλοσυμπληρώνονται, αφομοιώνονται από την υφιστάμενη κατάσταση και εξουδετερώνονται.
– Αναδιάταξη του συστήματος διακυβέρνησης και των σημείων διεπαφής του διοικητικού με το πολιτικό υπο-σύστημα με ανακατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ επιπέδων διοίκησης.
– Περιορισμός των νομικών προσώπων και επαναφορά των δραστηριοτήτων τους εντός του κορμού της διοίκησης με πρόβλεψη ειδικών ευελιξιών, όπου αυτό απαιτείται.
– Περιορισμός των μετακλητών γενικών και ειδικών γραμματέων και προσθήκη αντίστοιχων υπηρεσιακών θέσεων ευθύνης, και εξίσου δραστικός περιορισμός των θέσεων ευθύνης μετακλητών σε οργανισμούς.
– Σταθερή υπηρεσιακή ιεραρχία και προαγωγές μέσω εξεταστικής διαδικασίας.
– Αμεση εφαρμογή ενός συστήματος διοίκησης μέσω στόχων και διασφάλιση διοικητικής μετρησιμότητας με ποσοτικοποιημένη στοχοθεσία σε όλα τα υπουργεία και αξιολόγηση βάσει αυτής.
– Ασκηση πολιτικών βάσει τεκμηρίωσης με νομική δέσμευση του επισπεύδοντος υπουργείου να θεμελιώνει κάθε νομοθετική πρόταση με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα.
Η συνδυασμένη παρέμβαση είναι η μόνη στρατηγική με πιθανότητες επιτυχίας. Επιμέρους μεταρρυθμίσεις, που δεν αλληλοσυμπληρώνονται, αφομοιώνονται από την υφιστάμενη κατάσταση και εξουδετερώνονται.
Ο κ. Θεόδωρος Ν. Τσέκος είναι καθηγητής Δημόσιας Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, διευθυντής Ινστιτούτου Πολιτικών Ερευνών ΕΚΚΕ.
Αποπολιτικοποίηση στην πράξη
Του Παναγιώτη Μαΐστρου
Η επόμενη σημαντική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης, περιλαμβανομένης της τοπικής αυτοδιοίκησης, χρειάζεται σύγχρονη «μεταρρυθμιστική τεχνική»:
– «Αποπολιτικοποίηση» της δημόσιας διοίκησης, για την οποία δεσμεύτηκε η χώρα μας με το τρίτο μνημόνιο (ν. 4336/2015) που ψηφίστηκε από 222 βουλευτές. Υπήρξαν νομοθετικές πρωτοβουλίες (ν. 4369/2016 και ν. 4622/2019), αλλά χρειάζεται τολμηρότερο νομικό πλαίσιο και κυρίως η αξιόπιστη εφαρμογή του.
– «Εγγύτητα παροχής των υπηρεσιών στους πολίτες», που προϋποθέτει τη στήριξη των δήμων και των περιφερειών μέσω της επικουρικότητας και της ενίσχυσης των ανθρώπινων και των οικονομικών πόρων τους.
– Προώθηση της ψηφιακής πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, με διασφάλιση της διαλειτουργικότητας υπουργείων – αποκεντρωμένων διοικήσεων – περιφερειών – δήμων και με ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα κατά τομεακή δημόσια πολιτική που θα λειτουργεί και ως MIS της δημόσιας πολιτικής. Εχουν γίνει ορισμένα βήματα στη διαχείριση των περιοχών Natura, της ύδρευσης – αποχέτευσης και των απορριμμάτων, αλλά χρειάζεται η ολοκλήρωσή τους.
Χρειάζεται τολμηρότερο νομικό πλαίσιο και κυρίως αξιόπιστη εφαρμογή του για να υλοποιηθεί η δέσμευση που ανέλαβε η χώρα με το τρίτο μνημόνιο.
– Βελτίωση των πολιτικών προσωπικού και συγκρότηση σώματος ανώτατων διευθυντικών στελεχών. Διεύρυνση του επιτελικού ρόλου συνολικά της δημόσιας διοίκησης και όχι μόνο της προεδρίας της κυβέρνησης, με την ενίσχυση των επιτελικών οργανικών μονάδων των υπουργείων, των εποπτευόμενων φορέων, των περιφερειών και των δήμων και με διασφάλιση αποτελεσματικής δικτύωσης, συστηματικής υποστήριξης και ουσιαστικού συντονισμού τους.
– Ενίσχυση των λειτουργιών διαφάνειας, λογοδοσίας και επικοινωνίας με τους πολίτες και απλούστευση – προτυποποίηση – ψηφιοποίηση των διαδικασιών της δημόσιας διοίκησης, κατ’ αναλογία της πρότασης ΥΠΕΣ – ΕΝΠΕ – ΚΕΔΕ – ΕΕΤΑΑ για τους ΟΤΑ, η οποία πρέπει άμεσα να υιοθετηθεί από το μητρώο «Μίτος».
– Ψήφιση του νόμου που πρότεινε ο Εμμ. Ροΐδης: Κάθε νομοσχέδιο «μείζονος οικονομικής ή κοινωνικής σημασίας» να συνοδεύεται από επιχειρησιακό πρόγραμμα εφαρμογής.
O κ. Παναγιώτης Μαΐστρος είναι πρώην γενικός γραμματέας Δημόσιας Διοίκησης του υπουργείου Εσωτερικών.
Πρωτόκολλα παντού
Του Αθανάσιου Ράπτη
– Διαδικασίες και πρωτόκολλα παντού στον δημόσιο τομέα. Ολη η λειτουργία τόσο στο γκισέ συναλλαγής με τον πολίτη όσο και πίσω από το γκισέ να στηρίζεται σε γραπτές, θεσμοθετημένες, ορατές σε όλους διαδικασίες. Ως λαός δεν έχουμε εξοικειωθεί με διαδικασίες και πρωτόκολλα, η κουλτούρα μας είναι περισσότερο εστιασμένη στο άτομο και λιγότερο στον τρόπο, στο σύστημα. Γι’ αυτό όταν κάτι πάει πολύ άσχημα εστιαζόμαστε στην αντικατάσταση ατόμων, όμως είναι γνωστό ότι το καλύτερο στέλεχος σχεδόν πάντα ηττάται από ένα κακό σύστημα.
– Πολιτοκεντρικός σχεδιασμός, των υπηρεσιών προς τον πολίτη αλλά και των διαδικασιών του δημόσιου τομέα. Ιδανικά, ο πολίτης θα πρέπει να διατυπώνει μία φορά το αίτημά του σε μία επίσκεψη φυσική ή ψηφιακή και να λαμβάνει το ταχύτερο δυνατόν την απάντηση ή το προϊόν το οποίο αιτήθηκε από τη δημόσια υπηρεσία.
– Μεγάλα ψηφιακά έργα: ψηφιοποίηση του κράτους και ειδικότερα υλοποίηση των μεγάλων έργων πληροφορικής.
– Επιτάχυνση της δικαιοσύνης, αρχικά ψηφιοποιώντας τα μέσα, τους πόρους και τις διαδικασίες. Η ελληνική δικαιοσύνη, με όρους ταχύτητας απόδοσης, υπολείπεται σημαντικά των αντίστοιχων ευρωπαϊκών συστημάτων. Εκ των πραγμάτων και της φύσης του αντικειμένου δεν είναι εύκολη η απλούστευση και επιτάχυνση, όμως σε πρώτη φάση με επίμονη προσπάθεια εισαγωγής ψηφιακών λύσεων μπορούν να προκύψουν αρκετές βελτιώσεις.
– Εκπαίδευση και επανεκπαίδευση του προσωπικού του δημόσιου τομέα αλλά και των πολιτών ως χρηστών των ψηφιακών υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης.
– Επέκταση της αξιολόγησης στο Δημόσιο για αξιολόγηση των διαδικασιών των συστημάτων και των θεσμών. Βασική αρχή όμως θα πρέπει να είναι η αξιολόγηση για τη βελτίωση. Οπως λένε οι θεωρητικοί της αξιολόγησης, «evaluation is not to prove, but to improve».
– Ανοικτή και συμμετοχική διακυβέρνηση για τον πολίτη. Χρειάζεται ενίσχυση των διαδικασιών λογοδοσίας του Δημοσίου, των διαδικασιών διαβούλευσης και διαφάνειας, ενίσχυση των πολιτικών για ανοιχτά και διασυνδεδεμένα δεδομένα.
Ο κ. Αθανάσιος Ράπτης είναι διευθυντής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης.
