Στις εκλογές της 21ης Μαΐου, λαϊκιστικές αφηγήσεις δεν βρήκαν μεγάλη εκλογική απήχηση, ενώ αντικαθεστωτικά και αντισυστημικά κόμματα άσκησαν περιορισμένη επιρροή στους ψηφοφόρους. Το χαμηλό σκορ που σημείωσαν στην κάλπη των τελευταίων βουλευτικών εκλογών οι αυτοπροσδιοριζόμενες ριζοσπαστικές κομματικές δυνάμεις, δεν αποτελεί μια τυχαία έκφραση αλλά αποτυπώνει συγκεκριμένες διαθέσεις του εκλογικού σώματος, η απόλυτη πλειοψηφία του οποίου ψήφισε με θετικά κριτήρια, ενώ με αρνητικά και τιμωρητικά κριτήρια ψήφισε μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα του (8%). Εντεκα χρόνια πριν, στις εκλογές του Μαΐου 2012, η ψήφος αποδοκιμασίας υιοθετήθηκε σχεδόν από το ήμισυ του εκλογικού σώματος (44,4%) σύμφωνα με το exit poll εκείνης της εκλογικής αναμέτρησης, γεγονός που τροφοδότησε και εν συνεχεία ενίσχυσε τον ριζοσπαστικό κομματικό χώρο και τις πολιτικές δυνάμεις του αντισυστημισμού.
Περισσότερο ισχυρός υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο χώρος της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Δεν ήταν μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ που αποτέλεσε το μεγαλύτερο κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη μεσούσης της οικονομικής κρίσης. Ιδιαίτερα ισχυρός υπήρξε και ένας χώρος κοινωνικού ακτιβισμού, στο πλαίσιο του οποίου αναδείχθηκαν νέα κινήματα και δικτυώσεις («Αγανακτισμένοι», κίνημα «ελεύθερων χώρων», κίνημα πολιτών στην Κερατέα, στις Σκουριές, κ.λπ.) και ο οποίος τροφοδότησε τα αριστερά ριζοσπαστικά κόμματα. Ο αριστερής χροιάς ριζοσπαστισμός υπήρξε αδιαμφισβήτητα ισχυρότερος της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής Δεξιάς που σηματοδοτήθηκε προπάντων με την ίδρυση αντιμεταναστευτικών κομμάτων στη δεκαετία του 2000 και υποστηρίχθηκε με την ανάδειξη αντιμεταναστευτικών δικτυώσεων και κινημάτων. Οι διεργασίες αυτές κορυφώθηκαν με την κινητοποίηση της Χρυσής Αυγής, η οποία κινήθηκε προς μια βίαιη εξτρεμιστική κατεύθυνση. Παρότι τα στρατόπεδα ήταν αντίπαλα και συγκρουόμενα μεταξύ τους, οι ριζοσπαστικότητες στα δύο άκρα του ιδεολογικο-πολιτικού άξονα αλληλοτροφοδοτήθηκαν με κάποιον τρόπο, κυρίως υπό την έννοια ότι η ακραία ρητορική ή και η δράση τους λειτούργησαν σωρευτικά εκφράζοντας την υπάρχουσα ζήτηση για έναν «εχθρό», που ήταν πρωτίστως το πολιτικό σύστημα, τα κόμματα της διακυβέρνησης και εν γένει οι καθιερωμένες πολιτικές δυνάμεις.
Η σημαντική υποχώρηση της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην παρούσα φάση περιορίζει το φάσμα της αντιπαράθεσης, γεγονός που εκτονώνει τη ριζοσπαστική ρητορική και δράση σε ολόκληρο τον πολιτικό χώρο. Ωστόσο, οι λαϊκιστικές αντικαθεστωτικές δυνάμεις από τον χώρο της άκρας Δεξιάς είδαν τα εκλογικά ποσοστά τους να κινούνται ανοδικά. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζεται τόσo στην ελαφρά αύξηση (+0,75%) του εκλογικού ποσοστού της Ελληνικής Λύσης, όσο όμως κυρίως στην εκτόξευση ελάχιστα χαμηλότερα από το εκλογικό σκαλοπάτι του 3% του κόμματος με την επωνυμία «Νίκη», ενός αντικομμουνιστικού, ρωσόφιλου, αντιμεταναστευτικού και αντισημιτικού μορφώματος που ενεργοποιεί παραθρησκευτικά μοτίβα. Υπάρχουν πολλά κοινά σημεία στις θέσεις της Ελληνικής Λύσης και της Νίκης, εκεί όμως που υπάρχει πλήρης ταύτιση είναι η πολεμική εστίαση στη Συμφωνία των Πρεσπών που και τα δύο κόμματα χαρακτηρίζουν «προδοτική», το πρώτο καταγγέλλοντας επιπλέον ανοικτά τη Νέα Δημοκρατία για την υπεράσπιση που προσφέρει σε αυτήν την «επαίσχυντη» Συμφωνία.
Υπάρχουν πολλά κοινά στις θέσεις Ελληνικής Λύσης και Νίκης, εκεί όμως που υπάρχει πλήρης ταύτιση είναι στην πολεμική εστίαση στη Συμφωνία των Πρεσπών που και τα δύο κόμματα χαρακτηρίζουν «προδοτική».
Η διατήρηση και ελαφρά άνοδος των δυνάμεων του δεξιού λαϊκισμού οφείλεται εν πολλοίς στη συντήρηση αυτής της θεματικής και στην κομβική θέση που εξακολουθεί να κατέχει η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών στη ρητορική των κομμάτων του λαϊκιστικού-ριζοσπαστικού δεξιού χώρου. Παρατηρώντας μάλιστα τη γεωγραφική κατανομή των εκλογικών τους δυνάμεων, διαπιστώνεται ένα σημαντικό χάσμα όσον αφορά τη χαμηλότερη από το μέσο εκλογικό ποσοστό τους κατανομή της δύναμής τους στις περισσότερες εκλογικές περιφέρειες, την εμφανώς ενισχυμένη ωστόσο στις περιφέρειες προ πάντων της Κεντρικής Μακεδονίας, εν μέρει επίσης της Ανατολικής και Δυτικής Μακεδονίας, οι οποίες έγιναν το 2019 το θέατρο της αντιπαράθεσης και ο τόπος της διαμαρτυρίας εναντίον της υπογραφής της συγκεκριμένης Συμφωνίας.
Ευρύτερα ο χώρος της άκρας Δεξιάς, παρότι συντήρησε και ελαφρώς αύξησε τις δυνάμεις του συγκριτικά με τις βουλευτικές εκλογές του 2019, εμφανίστηκε στην αναμέτρηση της 21ης Μαΐου ως μια περισσότερο τοπική πολιτική έκφραση. Τόσο η Ελληνική Λύση, όσο και εντονότερα ακόμη η νεοεμφανισθείσα Νίκη έχουν δημιουργήσει εκλογικά κάστρα σε επιμέρους περιφέρειες, παραμένοντας όμως ως πολιτικά κόμματα λιγότερο ορατά σε ένα μεγάλο μέρος της επικράτειας. Αν η Νίκη δεν κερδίσει την είσοδό της στη Βουλή στις εκλογές της 25ης Ιουνίου, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα επιβιώσει και θα καταγραφεί στην εκλογική ιστορία ως ένα ακόμη κόμμα-κομήτης (flash party). Η περίπτωση της Ελληνικής Λύσης είναι διαφορετική, καθώς η κοινοβουλευτική της θέση τής εξασφαλίζει πόρους και δημιουργεί συνθήκες επικρατειακής ορατότητας. Η δυνατότητα επικρατειακής εξακτίνωσης σε επίπεδο ορατότητας, σε συνδυασμό με τις θέσεις της υπέρ της κρατικής παρεμβατικότητας για τους γηγενείς (welfare state chauvinism), δυνητικά θα μπορούσαν να διευρύνουν το εκλογικό της ακροατήριο. Ο κύκλος του δεξιού λαϊκισμού στην Ελλάδα, αν και με περιορισμένες τις πολιτικές ευκαιρίες, δείχνει ωστόσο να είναι ακόμη ανοικτός και να μην έχει ειπωθεί η τελευταία λέξη.
Η κ. Βασιλική Γεωργιάδου είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης, διευθύντρια Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).
