Τα «μανιτάρια» από την έκρηξη των βομβών αέρος-εδάφους γενικής χρήσης που βρίσκονταν αποθηκευμένες σε εξωτερικό χώρο της μονάδας διασποράς, περίπου 7 χιλιόμετρα βόρεια της 111 Πτέρυγα Μάχης στη Νέα Αγχίαλο, έφεραν στην επιφάνεια ένα ευρύτερο ερώτημα και μια συζήτηση από τα παλιά. Αυτά τα δισεκατομμύρια που δαπανώνται για την αγορά οπλικών συστημάτων αιχμής υποστηρίζονται από τις ανάλογες υποδομές; Πρόκειται για μια συζήτηση με πολλές προεκτάσεις, καθώς στην ευρύτερη κατηγορία των υποδομών εντάσσονται και εκείνες οι οποίες, υποτίθεται, υφίστανται για τη φθηνότερη και ταχύτερη υποστήριξη των οπλικών συστημάτων. Με ένα οπλικό σύστημα είναι πάντα συνδεδεμένες τρεις κατηγορίες ερωτημάτων που τίθενται την ημέρα της αγοράς του: Ποιοι θα τα χειρίζονται; Πόσο εύκολη θα είναι η υποστήριξή τους; Και βέβαια, ποιες είναι οι υποδομές που θα τα εξυπηρετούν;
Τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια, έπειτα από μακρά περίοδο αποεπένδυσης, εγκατάλειψης και απαξίωσης σημαντικών όπλων όλων των κλάδων, Στρατού Ξηράς (Σ.Ξ.), Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ν.) και Πολεμικής Αεροπορίας (Π.Α.), ελήφθησαν αποφάσεις –υπό την πίεση μάλιστα του έντονου τουρκικού αναθεωρητισμού– για την προμήθεια κύριων και δευτερευουσών μονάδων και συστημάτων (μαχητικά αεροσκάφη, φρεγάτες, οχήματα υποστήριξης, βλήματα και συστήματα αντιμετώπισης UAV κ.ά.) συνολικής αξίας περίπου 14 δισ. ευρώ. Είναι απολύτως λογικό ότι η αγορά νέων οπλικών συστημάτων, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις βρίσκονται τεχνολογικά μία ή και δύο γενιές μπροστά σε σύγκριση με το οπλοστάσιο που είχαν συνηθίσει να χειρίζονται τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, δημιουργεί μεγάλες ανάγκες υποστήριξης και εκπαίδευσης.
Οι κανόνες ασφαλείας
Τι ακριβώς, όμως, σημαίνει αυτό πρακτικά. Κατ’ αρχάς, ως προς το ζήτημα που προέκυψε με την αποθήκη πυρομαχικών στην 111 ΠΜ, είναι απολύτως σαφές ότι οι κανόνες πυρασφάλειας είναι παρωχημένοι. Τόσο ως προς την περίμετρο και την τοποθεσία των αποθηκών (στα 300 μέτρα βρίσκεται οινοποιείο με εύφλεκτα υλικά) όσο και ως προς τους κανόνες φύλαξης των πυρομαχικών. Κατά την Π.Α., τα πυρομαχικά βρίσκονταν αποθηκευμένα σε εξωτερικούς χώρους κατά τρόπο προβλεπόμενο, μιας και ο κατασκευαστής επιτρέπει κάτι τέτοιο («external storage»). Ωστόσο, εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι η συγκεκριμένη πρόβλεψη είναι προβληματική. Ακόμη μεγαλύτερο ζήτημα είναι η έλλειψη επαρκών μέσων πρόληψης και πυρόσβεσης (αυτοματοποιημένων και μη) σε μονάδες ύψιστης στρατηγικής και επιχειρησιακής σημασίας όπως η 111 ΠΜ. Υπενθυμίζεται πως η 111 ΠΜ είναι βάση περίπου 70 F-16 από τα συνολικά 153 της Π.Α. Επιπλέον, η 111 ΠΜ διαθέτει εγκαταστάσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο για εργασίες συντήρησης αλλά και αναβάθμισης μαχητικών. Δεν είναι τυχαίο ότι η επικείμενη αναβάθμιση των 38 F-16 Block 50 θα γίνει στη Νέα Αγχίαλο.
Μιας και η ανάπτυξη της αεροπορικής ισχύος είθισται να περιλαμβάνει και τις μεγαλύτερες επενδύσεις, οι υποδομές που απαιτούνται κάθε φορά που η Π.Α. εντάσσει νέα μαχητικά είναι πονοκέφαλος στην εκάστοτε ηγεσία. Αυτόν τον πονοκέφαλο είχαν οι επιτελείς της Π.Α. όταν άρχισαν να παραδίδονται τα πρώτα Rafale. Τον ίδιο έχουν και σήμερα στην Π.Α. ενόψει της μελλοντικής πρόσκτησης των F-35. Στη περίπτωση των Rafale, η λύση βρέθηκε εκ των ενόντων, με προσθήκες και προσαρμογές παλαιότερων υποστέγων (shelters) της 114 ΠΜ στην Τανάγρα, τα οποία είχαν στη συντριπτική πλειονότητά τους κατασκευαστεί τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Οι επιτελείς γνωρίζουν ότι τα 24 Rafale που θα στεγάζονται στην 114 ΠΜ δεν μπορεί να παραμένουν επί μακρόν σε εγκαταστάσεις όπως αυτές, γι’ αυτό και ήδη γίνονται ενέργειες για την ενίσχυση και αναβάθμισή τους. Αν οι λύσεις αυτές είναι επαρκείς για τα Rafale, είναι απολύτως ακατάλληλες για το ενδεχόμενο στέγασης F-35. Τα υπόστεγα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στα αεροδρόμια της Π.Α. στο σύνολό τους είναι ακατάλληλα για να φιλοξενήσουν ένα αεροσκάφος πέμπτης γενιάς. Γι’ αυτόν το λόγο και η συζήτηση για την κατασκευή των κατάλληλων υποδομών έχει ήδη ξεκινήσει, μάλιστα με ένταση που έχει μεταφερθεί και στη δημόσια σφαίρα. Η Π.Α. αποτελεί, πάντως, ίσως τον μοναδικό κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων που εξακολουθεί να κρατάει την ελκυστικότητά του προς τους νέους και νέες, εξασφαλίζοντας έτσι μια σταθερή εισροή ανθρώπινου δυναμικού. Οπως προέκυψε και από τις πρόσφατες Πανελλαδικές Εξετάσεις, η βάση εισαγωγής στη Σχολή Ικάρων παρέμεινε πάνω από το 18 και συγκέντρωσε το ενδιαφέρον πολλών. Στο σκέλος της εκπαίδευσης, η δημιουργία νέου αεροπορικού κέντρου στην Καλαμάτα και η προμήθεια νέων αεριωθούμενων εκπαιδευτικών αεροσκαφών προκειμένου να αντικατασταθούν τα σχεδόν 50 ετών Τ-2 είναι, επίσης, ένα βήμα προς το καλύτερο.
Οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσει το Π.Ν. είναι ακόμη μεγαλύτερες, καθώς αυτή τη στιγμή ναυπηγούνται στο Λοριάν της Γαλλίας τρεις φρεγάτες που θα εκτινάξουν τις εγχώριες ναυτικές δυνατότητες στην ψηφιακή εποχή. Προκειμένου να ενταχθούν στον στόλο τα τρία πλοία της κλάσης «Κίμων», όπως έχουν βαπτιστεί από το Ανώτατο Ναυτικό Συμβούλιο (ΑΝΣ) οι σύγχρονες γαλλικές FDI, απαιτούνται παρεμβάσεις σε δύο επίπεδα: Πρώτον, να εκπαιδευθεί προσωπικό που θα μπορεί να κάνει τη μετάβαση από το αναλογικό περιβάλλον των υφιστάμενων φρεγατών του στόλου (τεχνολογίας δεκαετιών ’70 και ’80). Και δεύτερον, να δημιουργηθούν συνεργεία υποστήριξης αυτού του τύπου των πλοίων. Η ελληνογαλλική συνεργασία είναι αρκετά στενή προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος στο επίπεδο της υποστήριξης. Ωστόσο το μεγάλο πρόβλημα του Π.Ν. στην παρούσα φάση είναι η αιμορραγία σε επίπεδο στελεχών. Με βάση εκτιμήσεις αξιόπιστων πηγών, την τελευταία διετία έχει παραιτηθεί αριθμός αξιωματικών και υπαξιωματικών που ισοδυναμεί μέχρι και με το 10% του στελεχιακού δυναμικού του Π.Ν. Και τούτο παρά το γεγονός ότι αποφασίστηκε να δοθεί επίδομα για τις ημέρες που τα στελέχη του Π.Ν. βρίσκονται εν πλω. Εμπειροι παρατηρητές σημειώνουν, πάντως, ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλες οι ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Εν ολίγοις, δεν υπάρχουν πολλοί πρόθυμοι προκειμένου να υπηρετήσουν σε πλοίο.
Το Π.Ν. αντιμετωπίζει, επίσης, τον κίνδυνο της μελλοντικής πολυδιάσπασης του στόλου, ως εκ τούτου και της εκτίναξης των λειτουργικών εξόδων του. Ο λειτουργικός προϋπολογισμός του Π.Ν. είναι ούτως ή άλλως εξαιρετικά περιορισμένος για τις ανάγκες που πρέπει να καλύψει. Η αναγκαία και επιβεβλημένη μετάβαση ενός τμήματος του στόλου στη ναυτική βάση της Σούδας, προκειμένου να βρίσκεται πιο κοντά στην Ανατολική Μεσόγειο, προβληματίζει εδώ και χρόνια την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς μέρος των υποδομών του ναυστάθμου της Σαλαμίνας θα πρέπει να μεταφερθεί στην Κρήτη.
Η υποστήριξη συστημάτων
Το τελευταίο και ίσως σοβαρότερο πρόβλημα για το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων αφορά την υποστήριξη των συστημάτων. Τα τελευταία χρόνια, η αβελτηρία των πάλαι ποτέ ισχυρών αμυντικών βιομηχανιών, με κύριο παράδειγμα την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ), έχει οδηγήσει στην απαξίωση συστημάτων. Το παράδειγμα του στόλου των μεταφορικών αεροπλάνων, των C-130, αλλά και των C-27, είναι ίσως το πλέον ενδεικτικό της αδυναμίας της εγχώριας βιομηχανίας να ικανοποιήσει τις ανάγκες της Π.Α. Ακόμη και οι συζητήσεις που γίνονται τους τελευταίους μήνες με τις ΗΠΑ για την προμήθεια νέων C-130 είναι υποθηκευμένες δίχως την ύπαρξη αξιόπιστης ΕΑΒ. Η ΕΑΒ υπενθυμίζεται ότι έχει, ακόμη, αναλάβει να παραδώσει επιπλέον 74 F-16 Viper έως το 2027 από το σύνολο των 84 αεροσκαφών αυτού του τύπου. Μόλις πριν από λίγες ημέρες παραδόθηκε το δέκατο.
Στο πεδίο των αμυντικών βιομηχανιών έχει προφανή σημασία και η κατάσταση των Ελληνικών Αμυντικών Συστημάτων (ΕΑΣ), που διαθέτουν εργοστάσια σε πέντε διαφορετικά σημεία. Αν και προσφάτως τα ΕΑΣ επισκέφθηκε ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τιερί Μπρετόν, στο πλαίσιο της προσπάθειας της Ε.Ε. να αυξήσει την παραγωγική αμυντική ικανότητά της, καθώς οι αποθήκες πυρομαχικών των κρατών-μελών έχουν αδειάσει λόγω της υποστήριξης της Ουκρανίας, η εταιρεία υπολείπεται κατά πολύ προκειμένου να γίνει ανταγωνιστική ακόμη και σε τοπικό επίπεδο.
Τι έγινε στην 111 Πτέρυγα Μάχης
Το πόρισμα της Ενορκης Διοικητικής Εξέτασης (ΕΔΕ) για τα αίτια της εξάπλωσης της πυρκαγιάς στην αποθήκη πυρομαχικών της 111 Π.Μ. δεν οδήγησε σε ευρήματα που ήταν καινοφανή. Κατ’ αρχάς επιβεβαιώνεται η αρχική εκτίμηση ότι ο άνεμος οδήγησε με ταχύτητα τη φωτιά προς τον χώρο των πυρομαχικών όπου και αναπτύχθηκε υψηλό θερμικό φορτίο. Η κατάσταση που διαμορφώθηκε οδήγησε σε διαταγή εκκένωσης της περιοχής από τις δυνάμεις της Πυροσβεστικής και της Π.Α. που βρέθηκαν εκεί. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η διαταγή εκκένωσης δόθηκε μόλις 8 λεπτά πριν από την πρώτη έκρηξη, οπότε πρακτικά οι δυνάμεις προστασίας δεν έφυγαν παρά την τελευταία στιγμή. Στις επίσημες διαρροές του υπουργείου Εθνικής Αμυνας για το πόρισμα της ΕΔΕ σημειώνεται ότι «διαπιστώθηκε πλημμελής καθαρισμός στο επικλινές και δύσβατο βόρειο μέρος του, από όπου έφτασε η φωτιά και προσέγγισε στον χώρο των αποθηκών ανοικτού και κλειστού τύπου». Κρίθηκε, ακόμα, ότι η αντιπυρική ζώνη γύρω από τις αποθήκες «δεν ήταν αρκετή» να εμποδίσει την έκρηξη των βομβών των κλινών του βορείου τομέα των αποθηκών. Οπως αναφέρει το πόρισμα –και είχε αναφερθεί και πρόσφατα στην «Κ» λεπτομερώς– «οι εν λόγω κλίνες είναι σύμφωνες με τα διεθνή πρότυπα και περιείχαν αποκλειστικά Βόμβες Γενικής Χρήσης, όπως προβλέπεται από τα εγχειρίδια και τις προδιαγραφές του κατασκευαστή».
Πότε παραδίδονται νέα πλοία και αεροσκάφη
Πολεμική Αεροπορία
84 F-16 Viper
Eχουν παραδοθεί 10. Μέχρι και το 2027 πρέπει να παραδοθούν ακόμα 74.
24 Rafale
Eχουν παραδοθεί 17. Πριν από το τέλος του έτους θα παραδοθεί ένα ακόμα. Η τελευταία εξάδα της δεύτερης παραγγελίας θα αρχίσει να παραδίδεται στην Π.Α. εντός του 2024.
20+20 F-35
Επί της ουσίας ακόμα δεν υπάρχει κάποιο χρονοδιάγραμμα παράδοσης, καθώς πρέπει να προηγηθεί η επιστολή αποδοχής του ελληνικού ενδιαφέροντος από την αμερικανική πλευρά (Letter of Acceptance). Σε περίπτωση που η επιστολή φθάσει στην Αθήνα πριν από το τέλος του έτους, τότε είναι ρεαλιστική η άφιξη του πρώτου πέμπτης γενιάς μαχητικού το 2028.
Πολεμικό Ναυτικό
Η πρώτη γαλλικής τεχνολογίας φρεγάτα τύπου FDI, της κλάσης «Κίμων» έχει προγραμματιστεί να παραδοθεί στο Π.Ν. το πρώτο εξάμηνο του 2025, αν και η ταχύτητα των εργασιών καλλιεργεί αισιοδοξία ότι αυτό μπορεί να γίνει και προς τα τέλη του 2024. Η δεύτερη φρεγάτα, ο «Νέαρχος», θα παραδοθεί προς το τέλος του 2025 και η τρίτη («Φορμίων») το 2026. Ενδιάμεσα θα πρέπει το Π.Ν. να αρχίσει να αποσύρει για αναβάθμιση και κάποιες από τις 4 παλαιότερες φρεγάτες τύπου ΜΕΚΟ. Ενώ νέα δεδομένα θα προστεθούν στην εξίσωση εάν προχωρήσει το πρόγραμμα ναυπήγησης νέων κορβετών.
