Είναι ένα θέμα που διχάζει. Σύμφωνα όμως με πληροφορίες της «Κ», ο πρωθυπουργός το έχει πάρει απόφαση. Το νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο είναι ήδη έτοιμο και μέσα στους επόμενους μήνες θα ζητήσει από τους βουλευτές να το ψηφίσουν κατά συνείδηση. Εάν περάσει από τη Βουλή, τα ομόφυλα ζευγάρια θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να παντρεύονται στην Ελλάδα με πολιτικό γάμο. Εχει επίσης αποφασίσει πως θα συμπεριλαμβάνεται και η δυνατότητα να υιοθετήσουν. Και αυτό, μόλις πέντε χρόνια μετά το νομοσχέδιο που είχε περάσει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ (χωρίς τις ψήφους των ΑΝΕΛ) για την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια, με μόνο τέσσερις βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας να το υπερψηφίζουν. Η «Κ» επιχειρεί μια αναδρομή στη δύσκολη ζύμωση αυτής της μεταρρύθμισης – στα πρώτα βήματα, στους δισταγμούς και στις αντιδράσεις προς την ιστορική αυτή εξέλιξη.
Για την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, η συζήτηση ξεκίνησε «επίσημα» τον Μάρτιο του 2021. Με απόφασή του, συστάθηκε τότε μια επιτροπή για να συντάξει την εθνική στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ με επικεφαλής τον καθηγητή και πρώην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Λινό-Αλέξανδρο Σισιλιάνο, δύο ακαδημαϊκούς νομικούς, τρία μέλη της κοινότητας και τρία μέλη της κυβέρνησης. Αφορμή για τη σύσταση της επιτροπής ήταν μια παρουσίαση που είχε κάνει ο Αλέξης Πατέλης ένα μήνα νωρίτερα στο Μέγαρο Μαξίμου για τα θέματα αυτά.
Ο Πατέλης είχε αναλάβει το 2019 οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού και λίγους μήνες αργότερα, σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή», είχε μιλήσει ανοικτά για τον σύζυγό του και τον γάμο τους στην Αγγλία. Τους επομένους μήνες, παράλληλα με τις αρμοδιότητές του σε θέματα οικονομικής πολιτικής, ο Πατέλης επεξεργάστηκε τα αιτήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και τον Φεβρουάριο του 2021 ζήτησε να τα παρουσιάσει στον ίδιο τον πρωθυπουργό και στους στενούς του συνεργάτες. Η επιτροπή που συστάθηκε σύντομα μετά εκείνη την παρουσίαση έθεσε και το θέμα του γάμου. Οταν το καλοκαίρι του ’21 η επιτροπή ολοκλήρωσε το έργο της, ο πρωθυπουργός συναντήθηκε με μέλη της κοινότητας για να συζητήσουν την έκθεση. Στις επίμονες ερωτήσεις τους σχετικά με το χρονοδιάγραμμα για τη νομοθέτηση του γάμου, ήταν η πρώτη φορά που ο πρωθυπουργός μίλησε ανοικτά για τις προθέσεις του. «Θα το κάνω. Απλώς χρειάζομαι λίγο χρόνο για να το χειριστώ πολιτικά», τους είπε εμπιστευτικά.
Το θέμα δεν μπήκε στην προεκλογική ατζέντα. Ολο όμως αυτό το διάστημα, ο Αλέξης Πατέλης μαζί με τον Πρόδρομο Πύρρο (σύμβουλο τότε στο οικονομικό γραφείο και σήμερα γενικό γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας) που είχαν συμμετάσχει στη συγγραφή της έκθεσης, έκαναν επαφές με βουλευτές και στελέχη άλλων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων που είχαν περάσει αυτά τα νομοσχέδια με επιτυχία, παρά τις αντιδράσεις.
Μετά τις εκλογές, ο Μητσοτάκης επανέφερε το θέμα με μια συνέντευξή του στο Bloomberg. «Είναι μέρος της στρατηγικής μας. Η ελληνική κοινωνία είναι πολύ πιο έτοιμη και ώριμη», δήλωσε. Το επιτελείο του είχε διαπιστώσει από διάφορες έρευνες πως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια συνεχώς αυξανόμενη αποδοχή, ή έστω ανοχή, στη διαφορετικότητα και στα ίσα δικαιώματα. Εν μέσω καλοκαιριού, μια ομάδα έμπειρων καθηγητών νομικής ολοκλήρωσε το σχέδιο νόμου.
Το νομοσχέδιο ορίζει πως πολιτικός γάμος νοείται ανάμεσα σε άτομα του ιδίου ή διαφορετικού φύλου· όλα τα υπόλοιπα δικαιώματα που απορρέουν από τη βασική σχέση, θα ισχύουν σιωπηρά και για τα ομόφυλα ζευγάρια.
Με λίγα άρθρα
Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες της «Κ», το νομοσχέδιο είναι σύντομο, με το βασικό άρθρο να ορίζει πως γάμος νοείται ανάμεσα σε άτομα του ιδίου ή διαφορετικού φύλου. Ολα τα υπόλοιπα δικαιώματα, που απορρέουν από τη βασική σχέση, θα ισχύουν σιωπηρά και για τα ομόφυλα ζευγάρια, μόνο με τη διεύρυνση του ορισμού του γάμου. «Οποιαδήποτε σκέψη για ένα δεύτερο άρθρο, που θα εξαιρούσε τα άτομα του ιδίου φύλου από την τεκνοθεσία, απορρίφθηκε», σχολιάζει άνθρωπος με γνώση του νομοσχεδίου. Τέτοια διάκριση, σύμφωνα με γνωμοδοτήσεις έμπειρων νομικών προς την κυβέρνηση, θα ήταν αντισυνταγματική και θα κατέπιπτε σε ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια. Η ίδια πηγή σημειώνει ότι «το ζήτημα δεν είναι αν θα επιτρέψουμε ως κοινωνία στους ΛΟΑΤΚΙ+ να έχουν παιδιά, αφού όσοι θέλουν έχουν ήδη αποκτήσει. Το ζήτημα είναι καθαρά να αναγνωριστούν τα δικαιώματα των παιδιών αυτών αλλά και οι υποχρεώσεις των γονιών τους» (έχει επίσης αποφασιστεί να μην αναγράφονται στα επίσημα έγγραφα «γονέας 1 και 2», αλλά «πατέρας – πατέρας» ή «μητέρα – μητέρα» ανάλογα).
Εκτός από τη βασική προσθήκη στο άρθρο περί γάμου, το νομοσχέδιο θα περιλαμβάνει και μεταβατικές διατάξεις για τους γάμους που έχουν τελεστεί στο εξωτερικό, για τα ζευγάρια που έχουν ήδη σύμφωνο συμβίωσης και θέλουν να μετατραπεί σε γάμο κ.ο.κ. Παρότι η αρμοδιότητα για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει μεταφερθεί από το υπουργείο Δικαιοσύνης στο υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, κρίθηκε πως το θέμα απαιτεί και κεντρική πολιτική διαχείριση, γι’ αυτό ο χειρισμός έχει ανατεθεί στον υπουργό Επικρατείας Ακη Σκέρτσο. Πάντως, ήδη η υπουργός Σοφία Ζαχαράκη έκανε έναν πρώτο κύκλο επαφών με μητροπολίτες και τους ενημέρωσε για τα σχέδια της κυβέρνησης. «Υπήρξε αντίδραση», μετέφεραν στην «Κ» άνθρωποι της Εκκλησίας με γνώση όσων ειπώθηκαν στις συναντήσεις αυτές. Το βασικό επιχείρημα (κυρίως ως προς την τεκνοθεσία) είναι πως «κακώς βιάζεται η κυβέρνηση να πάρει θέση σε ένα θέμα που η επιστήμη δεν έχει καταλήξει». Η αίσθηση βέβαια που αποκόμισε το Μέγαρο Μαξίμου είναι ότι, ενώ δεν πρόκειται να έχουν την αποδοχή της Εκκλησίας, δεν υπάρχει πρόθεση να βγουν στους δρόμους για το θέμα αυτό.
Οσο για τους βουλευτές της Ν.Δ. που στο παρελθόν έχουν στην πλειοψηφία τους καταψηφίσει νομοσχέδια λιγότερο τολμηρά, έχουν ήδη ξεκινήσει εσωτερικές διεργασίες. Ζήτημα κομματικής πειθαρχίας δεν θα τεθεί. Το Μαξίμου, όμως, θα ήθελε να ψηφιστεί από όσο το δυνατόν περισσότερους βουλευτές της συμπολίτευσης, καθώς εκτιμάται ότι θα εξασφαλίσει τη στήριξη του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ. Οι συζητήσεις με τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ν.Δ. έχουν δείξει ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες.
Αρχικά, εκείνοι που έχουν ήδη δηλώσει την πρόθεσή τους να ψηφίσουν υπέρ. Στη δεύτερη κατηγορία είναι οι βουλευτές που αντιμετωπίζουν το θέμα επικαλούμενοι τις πολιτικές παρενέργειες, χωρίς να αντιτίθενται στην ουσία της μεταρρύθμισης. Σε αυτούς, εξηγούν με παραδείγματα από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό ότι όχι μόνο δεν θα έχουν πολιτικό κόστος, αλλά πως ίσως έχουν πολιτικό κόστος σε μερικά χρόνια εάν το καταψηφίσουν. Συγκεκριμένα, ως ενδεικτικό προηγούμενο αναφέρεται η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και η αποποινικοποίηση της μοιχείας, που, ενώ είχαν προκαλέσει αρχικώς αντιδράσεις, πολύ σύντομα εμπεδώθηκαν ως αυτονόητα βήματα στα οποία απέμειναν να αντιτάσσονται μόνον οπισθοδρομικές μειοψηφίες. «Είναι η ευκαιρία να είμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας και της Ευρώπης», λένε οι επισπεύδοντες του νομοσχεδίου σε αυτούς τους βουλευτές, δείχνοντάς τους ένα χάρτη όπου η Ελλάδα φαίνεται να ανήκει στο μπλοκ των ανατολικών χωρών που δεν έχουν θεσμοθετήσει την ισότητα στον γάμο, ενώ όλες οι χώρες στα δυτικά της (με εξαίρεση την Ιταλία) έχουν προχωρήσει.
Η τρίτη κατηγορία βουλευτών της Ν.Δ. είναι οι ριζικά αντίθετοι ιδεολογικά που δεν υπάρχει περίπτωση να πειστούν, αλλά υπάρχουν και εκείνοι, της τέταρτης κατηγορίας, που παρότι συντηρητικοί, εμφανίζονται πλέον ανοικτοί στο να το συζητήσουν. Ενα από τα επιχειρήματα προς αυτούς είναι πως ο γάμος είναι ένας βαθιά συντηρητικός θεσμός. «Θα έπρεπε, ως συντηρητικό κόμμα, να θέλουμε να παντρεύονται τα ομόφυλα ζευγάρια και να έχουν τις υποχρεώσεις που έχουν όλοι. Το “Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια” θα έπρεπε να ισχύει για όλους τους Ελληνες», επιχειρηματολογούν. Κάποιοι συντηρητικοί βουλευτές το άκουσαν χωρίς αντίλογο. Μένει να φανεί και στη Βουλή.
Από την Τήλο στις αναδοχές: η Οδύσσεια ενός δικαιώματος
Οταν το 2004 ιδρύθηκε η «Ομοφυλοφιλική Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδος», ο στόχος ήταν η ισότητα και κεντρικό αίτημα για την επίτευξη αυτής η επέκταση του πολιτικού γάμου για ζευγάρια ανεξαρτήτως φύλου. ∆ύο χρόνια αργότερα, ο Αλέξης Τσίπρας ως υποψήφιος δήμαρχος Αθήνας, είχε εμφανιστεί στο Athens Pride και είχε δηλώσει επι σκηνής πως εάν εκλεγεί θα «υπογράψει» γάμο με τον ισχύοντα νόμο. «Δυστυχώς, και παρά το γεγονός πως αυτή η υπόσχεση μπήκε στο πολιτικό πρόγραμμα του τότε Συνασπισμού, τα επόμενα χρόνια κανείς δήμαρχος του κόμματος δεν δέχτηκε να τελέσει έναν τέτοιο γάμο», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Τσαμπρούνης, ιδρυτικό μέλος της ΟΛΚΕ και ένας εκ των γαμπρών στον γάμο που τελέστηκε το 2008 στην Τήλο.
Οι δύο πρώτοι γάμοι ομοφύλων ζευγαριών είχαν γίνει έπειτα από προσωπική πρωτοβουλία δύο μελών του ΣΥΡΙΖΑ, του Μάριου Διονέλλη (σήμερα μέλος του ΜεΡΑ25) και του Τάσου Λάμπρου. «Με είχαν καλέσει στο τηλέφωνο λέγοντας πως έχει βρεθεί ένας δήμαρχος του ΠΑΣΟΚ, που ήταν διατεθειμένος να το κάνει», είχε πει ο Τσαμπρούνης στο ντοκιμαντέρ του Παναγιώτη Ευαγγελίδη «Οι γάμοι της Τήλου». Τότε, είχαν ξεκινήσει να αναζητούν ζευγάρια, αλλά μάταια αφού κανείς δεν ήθελε να εκτεθεί. Ήταν δεδομένο πως θα υπήρχε τεράστια δημοσιότητα και τότε, 15 χρόνια πριν, ίσως και ακραίες ομοφοβικές αντιδράσεις. Έτσι, αναγκάστηκαν από την ΟΛΚΕ να «δημιουργήσουν» δυο ζευγάρια, όλοι ακτιβιστές. Πράγματι, οι αντιδράσεις ξεκίνησαν με το που κάποιοι εντόπισαν την αγγελία. Ο τότε εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Γεώργιος Σανιδάς, είχε προειδοποιήσει πως οι γάμοι, εάν γίνουν, θα κριθούν παράνομοι και ότι θα ασκηθεί δίωξη στον δήμαρχο Τάσο Αλιφέρη. Εκείνος, όμως, δεν άλλαξε γνώμη. Στις επτά το πρωί μιας Τρίτης εκείνο τον Ιούνιο, τέλεσε δύο γάμους. Ακολούθησαν έντονες αντιδράσεις από την εκκλησία και από βουλευτές της τότε κυβέρνησης της ΝΔ (που εκείνη την χρονιά είχε θεσμοθετήσει το σύμφωνο συμβίωσης αποκλειστικά για ετεροφυλόφιλους). Λίγους μήνες αργότερα ξεκίνησε από έναν εισαγγελέα η ακυρωτική διαδικασία των δυο γάμων. Η έφεση από τα ζευγάρια απορρίφθηκε όπως και η προσφυγή τους στον Αρειο Πάγο το 2017. Το 2018 κατέφυγαν στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο αλλά η προσφυγή τους απορρίφθηκε τον περασμένο Μάρτιο επειδή το ελληνικό κράτος είχε εν τω μεταξύ (το 2015) νομοθετήσει το σύμφωνο συμβίωσης, δίνοντας ουσιαστικά σε ομόφυλα ζευγάρια έναν εναλλακτικό «μίνιμουμ» τρόπο νομιμοποίησης της σχέση τους. «Γνωρίζαμε πως αυτή θα ήταν η εξέλιξη. Ηταν όμως μια αρχή. Ένα ταρακούνημα ώστε να ξεκινήσει επιτέλους μια συζήτηση στην κοινωνία» λέει στην «Κ» ο Τσαμπρούνης από την Γερμάνια όπου πλέον ζει.
Όταν τον Δεκέμβριο του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ έφερε στην βουλή το νομοσχέδιο για το σύμφωνο συμβίωσης, δεκαεννέα βουλευτές της Ν.Δ., συμπεριλαμβανομένου του Κυριάκου Μητσοτάκη, το είχαν υπερψηφίσει, 21 βουλευτές το καταψήφισαν και 27 απουσίαζαν και δεν έστειλαν επιστολική ψήφο. Το νομοσχέδιο πέρασε, αλλά για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα δεν ήταν αρκετό. «Είναι εξαιρετικά υποτιμητικό να σου ζητάνε να ενώσεις τη ζωή σου με διαφορετικό τρόπο από τους υπολοίπους», είχε πει η Ευαγγελία, όταν μετά τον γάμο της στην Τήλο ερωτήθηκε εάν θα της αρκούσε ένα σύμφωνο συμβίωσης.
Από τον ΣΥΡΙΖΑ, ωστόσο, είχαν επικαλεστεί το ρίσκο να μην περάσει ένα νομοσχέδιο για τον γάμο χωρίς τη στήριξη των βουλευτών ΑΝΕΛ και υποσχέθηκαν στη κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+ πως θα το πάνε «βήμα βήμα». «Η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ στο συγκεκριμένο θέμα ήταν δειλή και γεμάτη πισωγυρίσματα», δηλώνει σήμερα ο Τσαμπρούνης. Το ίδιο άλλωστε είχε συμβεί και το 2018, όταν νομοθέτησαν το δικαίωμα για την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια – και όχι για την τεκνοθεσία όπως είχαν παλαιότερα δεσμευθεί. Αλλά ακόμη και εκείνο το νομοσχέδιο το είχαν ψηφίσει μόνο τέσσερις βουλευτές της Ν.Δ.: η Νίκη Κεραμέως, η Ολγα Κεφαλογιάννη, η Ντόρα Μπακογιάννη και η Κατερίνα Μάρκου, και αυτό παρά τις συστάσεις που είχαν γίνει σε κάποιες από βουλευτές του κόμματος πως μια τέτοια ψήφος θα είχε τεράστιο πολιτικό κόστος (δεν είχε).
- Διόρθωση: Σε προηγούμενη εκδοχή του άρθρου, αναφέρθηκε λανθασμένα πως ο Δημήτρης Τσαμπρούνης περίμενε να βγει η δικαστική απόφαση. Η απόφαση είχε εκδοθεί στις 17 Μαρτίου 2023 και ήταν απορριπτική.
