Οταν ο πρόεδρος Ρούσβελτ των ΗΠΑ κλήθηκε για μια συνέντευξη στο ραδιόφωνο, κατά τη διάρκειά της, διέκοψε την ομιλία του για να πει την περίφημη φράση «πού είναι το ποτήρι με το νερό μου» και μετά την παύση του για να πιει νερό, απευθύνθηκε στο κοινό λέγοντας: «Φίλοι μου, έχει πολλή ζέστη στην Ουάσιγκτον σήμερα».
Τη στιγμή εκείνη ο πρόεδρος Ρούσβελτ διακωδικοποίησε τον ήχο του ραδιοφώνου σε εικόνα και με τον τρόπο αυτό παρουσίασε τον εαυτό του στο κοινό δίνοντας έμφαση στην εικόνα ενός ανθρώπου με «απλές» ανθρώπινες ανάγκες. Την ίδια περίπου εποχή ο Αντόρνο (εκ των εκπροσώπων της νεομαρξιστικής Σχολής της Φρανκφούρτης) επέρριπτε μομφή στους «οπισθοδρομικούς» ακροατές που οδηγούνται σε μια κατά συνθήκη έκσταση και εξέφραζε τη δυσφορία του «γι’ αυτή την ειδωλολατρική αλληλοδιαπλοκή με μακρινά αντικείμενα». Λίγο αργότερα το ραδιόφωνο θα θεωρηθεί το Μέσο που λειτούργησε ως επιταχυντής της ανόδου του φασισμού στην Ευρώπη.
Το ερώτημα συνεπώς που διαχρονικά τίθεται αφορά τα είδη των κοινωνικών σχέσεων που καθιερώνονται από τα Μέσα Επικοινωνίας. Εξάλλου μεγάλο μέρος της έρευνας έχει επικεντρωθεί στους τρόπους χρήσης των Μέσων με στόχο την επιρροή στην εκλογική συμπεριφορά.
Τι είναι όμως αυτό που έχει αλλάξει σήμερα και ξαφνιαζόμαστε όταν, για μια ακόμη φορά, συνειδητοποιούμε ότι η πολιτική αποτελεί και θέαμα; Ή μήπως πια η πολιτική έχει παραχωρήσει τη θέση της στο θέαμα; Η προεκλογική καμπάνια του νεοεκλεγέντος προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανου Κασσελάκη έχει ξεσηκώσει θύελλα συζητήσεων με κεντρικό το δίπολο αντιπαράθεσης: Πολιτική ή θέαμα; Και ακόμη πιο συγκεκριμένα πολιτική ή κυβερνοχώρος;
Με την έλευση του 21ου αιώνα όλο και μεγαλύτερο μέρος των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μεταφέρεται στον κυβερνοχώρο. Ο κυβερνοχώρος αποτελεί μια νέα κοινωνική πραγματικότητα όπου οι ευκαιρίες παρουσίασης του εαυτού και διαχείρισης των εντυπώσεων σε εκτεταμένα ακροατήρια έχουν αυξηθεί εκθετικά. Η δυνατότητα αυτοπροβολής και αναγνωρισιμότητας μέσω του διαδικτύου, ιδίως και μετά την έλευση της πανδημίας του covid 19, επιβάλλει αλλαγές στο ποιοι είμαστε και ως εκ τούτου στους τρόπους με τους οποίους ο πολιτικός απευθύνεται στους ψηφοφόρους του. Οι τεχνολογίες μεταφέρονται στην υπηρεσία των χρηστών και χρησιμοποιούνται για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων.
Η πολιτική μετατρέπεται σε μια δραματουργική μεταφορά, οι πολιτικοί παρομοιάζονται με ηθοποιούς όπου έχουν συνείδηση ότι ερμηνεύουν ένα ρόλο για ένα ακροατήριο και αγωνίζονται να δώσουν τον καλύτερο τους εαυτό, συμμορφούμενοι με τα πρότυπα και τις κοινωνικές συμβάσεις. Στη διαδικτυακή πραγματικότητα οι πολιτικοί έχουν μεγαλύτερο έλεγχο στην παρουσίαση του ψηφιακού εαυτού τους, πράγμα που τους επιτρέπει να διαχειριστούν τις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις τους πιο στρατηγικά. Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι διαδικτυακοί τόποι (όπως ο ασύγχρονος προγραμματισμός των αλληλεπιδράσεων, η έμφαση στα λεκτικά και γλωσσολογικά στοιχεία έναντι των μη λεκτικών, η ασώματη επικοινωνία κ.λπ.) καθιστούν τη διαδικτυακή αυτοπαρουσίαση πιο εύπλαστη και υποκείμενη σε αυτολογοκρισία από την αυτοπαρουσίαση πρόσωπο με πρόσωπο.
Τα επικοινωνιακά επιτελεία των πολιτικών μπορούν να αφιερώσουν χρόνο όταν πρόκειται να δημοσιεύσουν πληροφορίες για τον πολιτικό, επιλέγοντας προσεκτικά ποιες πλευρές θα ήθελαν να τονίσουν, ενώ «στιγματισμένες» πλευρές της ταυτότητας του πολιτικού μπορούν να μείνουν κρυφές εκτός εάν, ή έως ότου, το άτομο είναι έτοιμο να τις μοιραστεί. Αυτός ο μεγαλύτερος έλεγχος στην αυτοπαρουσίαση έχει προκαλέσει ανησυχίες σχετικά με την ακρίβεια των πληροφοριών αυτών και έχει αναζωπυρώσει τη συζήτηση αναφορικά με το τέλος της πολιτικής από το διαδίκτυο. Μήπως οι προσεκτικά δημιουργημένες αυτοπαρουσιάσεις ενδέχεται να οδηγήσουν σε παραπλανητική παρουσίαση, ή οι διαδικτυακές παρουσιάσεις είναι πιο «αληθινές» επειδή είναι (κάποιες φορές) απαλλαγμένες από στοιχεία φυσικής πραγματικότητας;
Το ερώτημα συνεπώς που επανέρχεται και απαιτεί απάντηση επικεντρώνεται στο αν οι παρουσιάσεις της πολιτικής στον κυβερνοχώρο και της πολιτικής στη φυσική πραγματικότητα συνιστούν αγεφύρωτο χάσμα. Το συγκεκριμένο ωστόσο ερώτημα παραπέμπει εξ ορισμού σε αδιέξοδες συζητήσεις για όσους αδυνατούν να κατανοήσουν ότι η πραγματικότητα του 21ου αιώνα ορίζει ένα νέο πλαίσιο κοινωνικών αλληλεπιδράσεων όπου το διαδικτυακό (το δυνητικό) είναι παράλληλα και το «πραγματικό».
Στο αρχικό μας ερώτημα πολιτική ή θέαμα θα απαντήσουμε με τα λόγια του Levi – Strauss, ο οποίος ανέφερε ήδη από τον προηγούμενο αιώνα:«O λόγος αποτελεί το κύριο όχημα της σαγήνης κάτι που οφείλεται αφενός μεν στο γόητρο του ομιλητή και αφετέρου στην υποβλητική του δύναμη» ή ακόμη με την παρατήρηση του Le Bon δυο αιώνες πριν: «Τα λόγια και τα σλόγκαν έχουν σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους από τα κανόνια».
*Η Αγγελική Γαζή είναι επίκουρη καθηγήτρια Ψυχολογίας των Μέσων, Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
