Οταν γεννιόταν ο Στέφανος Κασσελάκης, την Τρίτη 29 Μαρτίου του 1988, 216 χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας ο επτάχρονος τότε Διονύσης Τεμπονέρας περνούσε μια μάλλον συνηθισμένη σχολική ημέρα στη Β΄ Δημοτικού, στην πόλη του, την Πάτρα. Τριάντα πέντε χρόνια μετά, ο νέος, δυναμικός δικηγόρος που επέλεξε ο Αλέξης Τσίπρας για να ηγηθεί της Εκλογικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ την επομένη της συντριπτικής ήττας του περασμένου Μαΐου, θα συναντούσε για πρώτη φορά τον άγνωστο, ακόμη, φέρελπι Ελληνα της διασποράς στην παρθενική συνεδρίαση του νεοσύστατου οργάνου που είχε ως βασικό στόχο να φρεσκάρει τον πολιτικό λόγο και τη μιντιακή εικόνα του καταβαραθρωμένου ΣΥΡΙΖΑ.
Αν και κανένα στέλεχος του κόμματος δεν τολμούσε να διατυπώσει (φωναχτά τουλάχιστον) το σενάριο μιας ενδεχόμενης παραίτησης Τσίπρα σε περίπτωση νέου εκλογικού πατατράκ στις δεύτερες εκλογές του Ιουνίου, ο φωτογενής και δημοφιλής στο εσωκομματικό ακροατήριο Διονύσης Τεμπονέρας εντοπίστηκε αμέσως από τα μικροπολιτικά ραντάρ των μίντια ως πιθανός διάδοχος του αδιαφιλονίκητου ηγέτη. Αλήθεια, ποια ήταν η πρώτη εικόνα που σχημάτισε στις αρχές Ιουνίου ο επικεφαλής της εκλογικής επιτροπής για το «Νο 9» του ψηφοδελτίου Επικρατείας; «Ηταν μεθοδικός, εργατικός, με πολλή όρεξη και σίγουρα χαρισματικός στην επικοινωνία», θυμάται σήμερα ο Διονύσης Τεμπονέρας.
Τελικά, το εκλογικό πατατράκ επαναλήφθηκε στις 25 Ιουνίου, αλλά τα δημοσιογραφικά ραντάρ (και όχι μόνο) θα έπεφταν παταγωδώς έξω. Ο Τσίπρας παραιτείται και ο 42χρονος Τεμπονέρας όντως σκέφτεται να λάβει μέρος στην κούρσα της διαδοχής. Ομως η τολμηρή πρόταση που κατεβάζει στην Κεντρική Επιτροπή, να προηγηθεί της εκλογής προέδρου το συνέδριο, έτσι ώστε να γίνει η δύσκολη πολιτική συζήτηση, μειοψηφεί και εκ των πραγμάτων ο Τεμπονέρας μένει εκτός της μάχης διαδοχής. Πολλοί, μέσα κι έξω από τα όργανα του ΣΥΡΙΖΑ, που έβλεπαν στο πρόσωπο του γιου του δολοφονημένου εκπαιδευτικού Νίκου Τεμπονέρα μια σοβαρή εναλλακτική λύση για τη διαδοχή του Αλέξη Τσίπρα, απογοητεύονται με την απόφασή του. Πίστευαν ότι μια καλή ευκαιρία για δομική ανανέωση του ΣΥΡΙΖΑ είχε μόλις χαθεί. Ο ίδιος θύμιζε σε φίλους, συντρόφους και συνεργάτες ότι δεν είχε κατέβει ποτέ υποψήφιος για βουλευτής.
«Πάγια αρχή, και δική μου και της οικογένειάς μου, είναι όλος αυτός ο συμβολισμός που φέρει το όνομα να παραμείνει ένας συμβολισμός που θα λέει κάτι για την Αριστερά στο σύνολό της, χωρίς να μπλέκεται σε κομματικούς ανταγωνισμούς ή να δίνει το δικαίωμα σε κανέναν να ισχυριστεί ότι εδώ εξαργυρώνεται κάτι», λέει στην «Κ». Ο Νίκος Τεμπονέρας, μέλος του ΚΚΕ μέχρι το 1985, κινήθηκε στη συνέχεια στον χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Μέτρησε αυτή η αρχή και στην απόφαση του γιου του να μη θέσει υποψηφιότητα το καλοκαίρι; «Ναι», απαντάει κοφτά ο ίδιος.
Η εκτός κάθε πρόβλεψης ανάδειξη του Στέφανου Κασσελάκη στην προεδρία του κόμματος θα φέρει σε αμηχανία νέους και παλιούς. Αλλά την πιο σκληρή, την πιο άτεγκτη και ασυμβίβαστη στάση θα κρατήσουν τα μεγαλύτερα σε ηλικία στελέχη, δίνοντας την εντύπωση ότι σε δεύτερο πλάνο «μαίνεται» κι ένας «πόλεμος γενεών», καθώς στην εμπροσθοφυλακή της εσωκομματικής αντιπολίτευσης βρίσκονται άνθρωποι μιας άλλης γενιάς, με πικρίες και ματαιώσεις μιας ξεχασμένης παράδοσης της ανανεωτικής και ευρωπαϊκής Αριστεράς, με οριακή κοινοβουλευτική παρουσία τις δεκαετίες ’80/’90/’00. Αντίθετα, οι νεότεροι έχουν μνήμες από μια Αριστερά ορμητική, νικηφόρα, κυβερνητική.
Αλλες καταβολές
Ο Διονύσης Τεμπονέρας είχε γράψει μετά τις εκλογές ότι ένα από τα ζητούμενα της επόμενης μέρας για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι η ανανέωση του πολιτικού προσωπικού του, κι αυτό είχε να κάνει και με την ηλικία, όχι μόνο με τις αντιλήψεις και τις ιδέες. «Οι νέες γενιές έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες, δεν έχουν ζήσει την ασφάλεια και τη σταθερότητα της δεκαετίας του ’70 και του ’80, επομένως το παλαιότερο πολιτικό προσωπικό δυσκολεύεται εκ των πραγμάτων να μιλήσει τη γλώσσα τους», μου εξηγεί σε ένα διάλειμμα από την έντονη επαγγελματική του ρουτίνα ως δικηγόρος – εργατολόγος. «Αυτή η γενιά πρέπει να εκπροσωπηθεί πολιτικά, να βρούμε τρόπους να απαντήσουμε στις αγωνίες αυτών των ανθρώπων που πηγαίνουν από κρίση σε κρίση και από επισφάλεια σε επισφάλεια».
«Οι ωριμότεροι κυρίως αναμετρώνται με τη διαδρομή τους. Αντίθετα, οι νεότεροι συνυπολογίζουν το ενδεχόμενο μια πιθανή διάσπαση να τους επιστρέψει σε ποσοστά παλιού ΣΥΡΙΖΑ».
Την ίδια στιγμή, πιστεύει ότι η ηλικία δεν είναι πανάκεια. «Σε κάθε περίπτωση, όμως, θεωρώ το αίτημα της πολιτικής ανανέωσης σημαντικό, όχι μόνο με βάση τις αντιλήψεις ή τις πολιτικές θέσεις, αλλά το συνδέω και με την ανάγκη για εναλλαγές στα κομματικά αξιώματα, γιατί η μακροημέρευση σε θέσεις ευθύνης μπορεί να καλλιεργήσει μια γραφειοκρατική αντίληψη, έχει βεβαιότητες, απόψεις που δεν αλλάζουν, μια αντίληψη πιο κλειστή για τα πράγματα». Και είναι ο Στέφανος Κασσελάκης ο άνθρωπος που μπορεί να εκπροσωπήσει τους επισφαλείς τριαντάρηδες; «Είναι θετικό ότι εδώ έχουμε ένα λευκό χαρτί που δεν έχει αγκυλώσεις και πάνω στο οποίο μπορεί κάποιος εύκολα να διαμορφώσει την επόμενη μέρα με όρους συμπερίληψης. Αυτό είναι θετικό. Οχι, προφανώς, με την έννοια ενός άλματος στο κενό που δεν μας δεσμεύει ούτε από την παρακαταθήκη του Αλέξη Τσίπρα αλλά και ούτε από την ιστορική παράδοση της ριζοσπαστικής και ανανεωτικής Αριστεράς».
Αν ο Διονύσης Τεμπονέρας ανήκει στη γενιά Κασσελάκη, έστω και με πολύ διαφορετικές οικογενειακές καταβολές ή πολιτικές αναφορές, η Κατερίνα Νοτοπούλου, βουλευτής Α΄ Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ, είναι συνομήλικη του νέου προέδρου. Για την ακρίβεια έχουν μόλις τέσσερις μήνες διαφορά· προηγείται ο πρόεδρος. Και αντίθετα με τον Τεμπονέρα που κρατάει με νύχια και με δόντια την ουδετερότητά του στον εσωκομματικό εμφύλιο, η Νοτοπούλου ανήκει σήμερα στα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας που είναι πρόθυμα να διευκολύνουν τον Στέφανο Κασσελάκη στη νέα σελίδα του κόμματος, για αυτόν ακριβώς τον λόγο δέχθηκε και τη θέση της τομεάρχου Πρόνοιας και Κοινωνικής Συνοχής. Πώς αισθάνεται που ένας συνομήλικός της βρίσκεται στο τιμόνι του ΣΥΡΙΖΑ; «Πιστεύω στους ανθρώπους της γενιάς μου», λέει αμέσως. «Συνήθως στην πολιτική, όπως και σε κάθε κοινωνικό πεδίο, όλοι επικαλούνται τους νέους, αλλά οι νέοι αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια στην πορεία. Ιδιαίτερα αν συγκρουστούν με παρωχημένες αντιλήψεις και πρακτικές, κομίζοντας πραγματικά το νέο, μη συμβιβαζόμενοι με παθογένειες του παρελθόντος».
Ρηγάδες και νεολαίοι
Οταν επισημαίνουμε σε έναν θεωρητικό της Αριστεράς που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του ότι μπορεί όντως η διαίρεση στον ΣΥΡΙΖΑ να μην έχει οριζόντια ηλικιακά χαρακτηριστικά, αλλά την ίδια στιγμή οι νεότεροι της εσωκομματικής αντιπολίτευσης δείχνουν λιγότερο πρόθυμοι να πάρουν πρωτοβουλίες που μπορεί να οδηγήσουν στην έξοδο από το κόμμα, μου θυμίζει ότι οι «ωριμότεροι» σε ηλικία προφανώς αισθάνονται πιο απελευθερωμένοι, καθώς έχουν διανύσει το μεγαλύτερο κομμάτι της πολιτικής τους καριέρας. «Κυρίως αναμετρώνται με τη διαδρομή τους, δίνουν εξετάσεις στον εαυτό τους και στην ιστορία τους. Αντίθετα, οι νεότεροι, οι κάτω των 50 ετών, σίγουρα συνυπολογίζουν στις κινήσεις τους το ενδεχόμενο μια πιθανή διάσπαση να τους επιστρέψει σε μια κομματική στέγη με ποσοστά του παλιού ΣΥΡΙΖΑ, επομένως κάθε τους απόφαση πρέπει να ιδωθεί και κάτω από το πρίσμα ενός σημαντικού πολιτικού ρίσκου που δεν παίρνουν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία. Είναι λοιπόν πιο προσεκτικοί και διστακτικοί σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές που δεν έχουν να χάσουν τίποτα».
Κάτι που συνδέει τον Διονύση Τεμπονέρα και την Κατερίνα Νοτοπούλου είναι ότι, αντίθετα με τους παλιούς Ρηγάδες, έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της κομματικής τους ζωής ως μέλη ενός κόμματος εξουσίας. Σήμερα αυτό έχει αλλάξει. Τους απασχολεί η σημερινή κρίση κυβερνησιμότητας του ΣΥΡΙΖΑ; «Δεν είναι η μόνη κρίση που περνάει σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ», επισημαίνει ο Διονύσης Τεμπονέρας. «Περνάει κρίση ταυτότητας, απεύθυνσης και πολλά άλλα. Ομως αν μιλάμε για έναν νέο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να είναι κόμμα κυβερνητικής εξουσίας, όχι ένα κόμμα της περιχαράκωσης και της διαμαρτυρίας».
Η Κατερίνα Νοτοπούλου με τη σειρά της λέει ότι, αν και είναι η νεότερη βουλευτής του κόμματος, βρίσκεται στον ΣΥΡΙΖΑ από τότε που μια κυβέρνηση της Αριστεράς δεν έμοιαζε με ιδιαίτερα ρεαλιστικό σενάριο. «Στο κοινωνικό ιατρείο, στην επιτροπή κατοίκων, ακόμη και στον ΣΥΡΙΖΑ των συνιστωσών, εμπέδωσα πως η πολιτική δεν είναι δράση προσωπικής επιβεβαίωσης αλλά για να κάνουμε τις ζωές των ανθρώπων καλύτερες». Επανερχόμενη στο «σήμερα» πιστεύει ότι «δεν μπορούμε να συμβιβαστούμε στη λογική της ήττας και να βολευτούμε στην ύπαρξη ενός χώρου με μειοψηφική αντίληψη».
Πόλεμος πολιτισμών, όχι ηλικιών
«Στον ΣΥΡΙΖΑ σήμερα αναμετρώνται γενεαλογίες και κουλτούρες, όχι ηλικίες», τονίζει ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Νίκος Μαραντζίδης, ο οποίος είχε πολύ πρόσφατα προσωπική εμπειρία από τον συριζαϊκό μικρόκοσμο με την ιδιότητα του άτυπου συμβούλου του Αλέξη Τσίπρα στο μεσοδιάστημα των δύο εκλογικών αναμετρήσεων. «Θα λέγαμε ότι ο πυρήνας της σύγκρουσης έλκει την καταγωγή του από παλαιότερες διαιρέσεις, που η ορμητική κατάκτηση της εξουσίας το 2015 και η παρουσία του Αλέξη Τσίπρα κατόρθωσαν να επικαλύψουν», επισημαίνει και συνεχίζει τον συλλογισμό του: «Τώρα που και τα δύο αυτά συγκολλητικά στοιχεία έχουν φύγει από τη μέση, οι μάσκες πέφτουν και η σύγκρουση αποκτά χαρακτηριστικά εμφυλιοπολεμικά. Στη μία πλευρά στοιχίζονται οι επίγονοι των παραδόσεων της ανανεωτικής Αριστεράς και του παλιού Συνασπισμού, ανεξαρτήτως ηλικίας (ένα παράδειγμα είναι η Νεολαία του κόμματος που έχει ταχθεί έντονα κατά της νέας ηγεσίας), και στην άλλη όλοι οι υπόλοιποι: πασοκογενείς, εκπρόσωποι της διεύρυνσης προς τα δεξιά (από τον Αντώναρο μέχρι τα παλιά στελέχη των ΑΝΕΛ), απολιτίκ και, φυσικά, το πιο λούμπεν/λαϊκιστικό στοιχείο που εκφράζει το περιβάλλον Πολάκη. Αν δείτε τους “φρουρούς του στέμματος” της νέας ηγεσίας, θα δείτε ότι το βασικό ενοποιητικό στοιχείο είναι η απέχθεια για τις παραδόσεις της ανανεωτικής Αριστεράς».
Ποιες είναι αυτές; «Κατ’ αρχάς ένα ισχυρό θεωρητικό υπόβαθρο, μια ορισμένη κουλτούρα λειτουργίας κόμματος με πολλή και συχνά εξαντλητική εσωκομματική συζήτηση, μια “παιδεία Αριστεράς” που απουσιάζει πανηγυρικά από το αντίπαλο στρατόπεδο, που πολιτεύεται περισσότερο με όρους προσωπικής και μετωπικής σύγκρουσης και εμπνέεται από τη συναισθηματική αλλά άγονη πολιτικά συνθηματολογία του αντιμητσοτακικού μπλοκ. Συνοπτικά, στον ΣΥΡΙΖΑ σήμερα συγκρούονται δύο κόσμοι. Κι ο ένας απεχθάνεται τον άλλο. Επιπλέον, ο ένας πόλος (αυτός που συγκροτεί το στενό επιτελείο Κασσελάκη) κουβαλάει κι ένα ιδιότυπο “πολιτικό κόμπλεξ”, ένα σύνδρομο κατωτερότητας έναντι των πιο “θεωρητικών” παλιών Ρηγάδων, γιατί θεωρούν ότι στα χρόνια της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ αυτοί έφεραν το κόμμα στην εξουσία και όχι ένα “άτυπο ιερατείο” μπαρουτοκαπνισμένων αριστερών που συνήθως τους υποτιμούσε και τους αγνοούσε. Και τώρα διψάει, τρόπον τινά, για εκδίκηση. Επομένως μιλάμε για μια απόσταση ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα που έχει περισσότερο πολιτισμικά και ψυχικά χαρακτηριστικά και λιγότερο πολιτικά. Γι’ αυτό είναι και πολύ πιο δύσκολο να γεφυρωθεί».
