«Σε αυτό τον κόσμο τίποτα δεν είναι σίγουρο εκτός από τον θάνατο και τους φόρους», είπε το 1789 ο Βενιαμίν Φραγκλίνος. Το 2023, ο Κωστής Χατζηδάκης μάλλον θέλησε να μας υπενθυμίσει τα σοφά λόγια του εθνοπατέρα των ΗΠΑ που είχαμε λησμονήσει χάρη στην πρώτη τετραετία του Κυριάκου Μητσοτάκη, η οποία απαξίωσε την επιβολή φόρων περίπου ως απεχθές συριζαϊκό κατάλοιπο. Ξαφνικά, ο νέος υπουργός Οικονομικών επέβαλε στους ελεύθερους επαγγελματίες να μην μπορούν να δηλώσουν εισόδημα κατώτερο του κατώτατου μισθού. Υποτίθεται ότι το επίμαχο μέτρο πλήττει εκατοντάδες χιλιάδες επαγγελματίες, κυρίως μηχανικούς, γιατρούς και δικηγόρους (γι’ αυτό άλλωστε επιτέθηκε με προσωπικούς χαρακτηρισμούς κατά του υπουργού ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, Δημήτρης Βερβεσός). «Δεν φανταζόμουν ότι θα ακούγαμε τα σχολιανά μας ακόμη και γι’ αυτό το θέμα», απάντησε ο υπουργός Οικονομικών, ο οποίος διαθέτει (όπως και όλοι οι προκάτοχοί του) πολλά ράμματα για τη γούνα των ελευθέρων επαγγελματιών. Παρ’ όλα αυτά, οι καλόπιστοι σκεπτικιστές ερωτούν: Γιατί ποτέ η τρόικα δεν ανάγκασε καμία κυβέρνηση να λάβει ένα τέτοιο οριζόντιο μέτρο; Γιατί ποτέ δεν επιβλήθηκε εισοδηματικό όριο κάτω από το οποίο κανένας επαγγελματίας δεν δικαιούται(!) να βρίσκεται; Γιατί η κυβέρνηση, που μας έχει καλομάθει στο κλάδεμα των φόρων, στις φοροαπαλλαγές και στα κάθε λογής pass και επιδόματα, έγινε αίφνης «τροϊκανότερη» της τρόικας;
Ρέθυμνο – Βρυξέλλες
Πολλοί μπορεί να νομίζουν ότι ο Κωστής Χατζηδάκης έχει γεννηθεί στις Βρυξέλλες ή στο Στρασβούργο όχι μόνο λόγω της μακράς θητείας του στην Ευρωβουλή, από το 1994 έως το 2007, αλλά και λόγω του παρουσιαστικού του, που ουδόλως υποδηλώνει καταγωγή από τον ευρωπαϊκό Νότο. Και όμως, μιλάμε για έναν βέρο Κρητικό. Γεννήθηκε το 1965, πήγε σε δημόσιο σχολείο και μεγάλωσε στο χωριό Αη Γιάννης του Ρεθύμνου, όπου συχνά επιστρέφει για διακοπές. Οι γονείς του ήταν Κρητικοί. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός του Στρατού Ξηράς που πολέμησε το 1940 στην Αλβανία και ήταν παραδοσιακός δεξιός. Δεν ήταν, δηλαδή, τόσο φιλελεύθερος όσο είναι ο γιος του. Ο υπουργός, παρότι γέννημα-θρέμμα της Νέας Δημοκρατίας, δεν είναι παραδοσιακός δεξιός, αλλά είναι παραδοσιακός Κρητικός. Το ομολογεί στους συνομιλητές του και διασκεδάζει επειδή εκπλήσσονται όταν τον ακούν να αναφέρεται στον Νίκο Ξυλούρη και στον Κώστα Μουντάκη, δύο από τους λυράρηδες-θρύλους της Κρήτης. Ναι, ο Κωστής Χατζηδάκης ομολογεί την αδυναμία του στην κρητική μουσική και στα τραγούδια του Ξυλούρη και του Μουντάκη, και διαβάζει ιστορικά βιβλία (τελευταίως έχει επιστρέψει στη μελέτη του Εμφυλίου). Γυμνάζεται τακτικά, παρότι δεν παύει να τιμά δεόντως τα κρητικά εδέσματα, ενώ αντιστέκεται σθεναρά στη σύγχρονη τάση που επιβάλλει στον άνδρα να μεγαλουργεί στην κουζίνα. Δεν ξέρει να μαγειρεύει και δεν σκοπεύει να μάθει. Ούτε να χορεύει κρητικούς χορούς ξέρει – ή μάλλον γνωρίζει τα βασικά βήματα και χορεύει όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν. Οι φίλοι του διαβεβαιώνουν ότι η σύζυγός του, Πόπη Καλαϊτζή, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, χορεύει πολύ καλύτερα από τον ίδιο. Πάντως, το κρητικό γονίδιο εκδηλώνεται από νωρίς, αφού ο γιος τους, ο τετράχρονος Γιάννης, επέλεξε να παρελάσει με κρητική στολή στην πρόσφατη παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου.
Ο πολιτικός όταν ήταν παιδί έμοιαζε σαν όλα τα άλλα παιδιά, για παράδειγμα, έπαιζε ποδόσφαιρο στο σχολείο. Οι συνομιλητές του μπαίνουν στον πειρασμό να τον ρωτούν αν στα παιδικά του χρόνια έγινε ειδικός στις μπαλοθιές, αν έριχνε δηλαδή στον αέρα με καραμπίνες στα κρητικά πανηγύρια και στις γιορτές. Η απάντηση είναι αρνητική. Είναι Κρητικός, αλλά δεν είναι οπαδός των στερεοτύπων για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Παρ’ όλα αυτά, οι συχνές πολιτικές μπαλοθιές, που μόνο άσφαιρες δεν είναι, χαρακτήρισαν την πορεία του στο φοιτητικό κίνημα και στις κυβερνήσεις της Ν.Δ. προκαλώντας το μένος αντιπάλων – εσωκομματικών και μη. Περιέργως, οι μύδροι περί αναλγησίας και νεοφιλελευθερισμού ουδέποτε επηρέασαν την εκλογιμότητά του. Από το 2007 έως σήμερα εκλέγεται σταθερά στις πρώτες θέσεις σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις (πρώτος στον Βόρειο Τομέα της Β΄ Αθηνών στις πρόσφατες εκλογές). Πώς ένας μειλίχιος νομικάριος με πρόσωπο μικρού παιδιού (baby face) όχι μόνον είχε την έφεση να συμμετέχει στον ιδεολογικό πετροπόλεμο στα αμφιθέατρα της δεκαετίας του ’80, αλλά κατόρθωσε επιπλέον, ως γραμματέας της ΔΑΠ, να οδηγήσει το 1987 τη φοιτητική παράταξη της Νέας Δημοκρατίας στην πρώτη θέση για πρώτη φορά;
Τι (δεν) ζήτησε η τρόικα
Ας παραμερίσουμε προσωρινά το «αίνιγμα Χατζηδάκη» και ας επιστρέψουμε νοερά στην εποχή της τρόικας. Πράγματι, η τρόικα δεν απαίτησε από καμία κυβέρνηση να «καταχεριάσει» τους ελεύθερους επαγγελματίες. Η απαίτηση των «θεσμών» ήταν να πραγματοποιηθεί ο διαχωρισμός ανάμεσα στη φορολογική πολιτική και στη συλλογή φόρων και αυτό έγινε με την ίδρυση της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ). Πρώτος επικεφαλής της ΑΑΔΕ –που τότε ξεκίνησε ως Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων– ήταν ο νυν υφυπουργός Οικονομικών, Χάρης Θεοχάρης, τον οποίο μερίδα του Τύπου σύντομα στόλισε με διαφόρων ειδών δαιμονολογίες. Η φορολογική πολιτική παρέμεινε εθνική πολιτική. Η τρόικα απλώς επέμενε σε στόχους για τη μείωση των ελλειμμάτων. Γιατί λοιπόν οι κυβερνήσεις δεν άδειασαν τα πορτοφόλια των επαγγελματιών επιβάλλοντας τεκμήρια για να μειώσουν τα ελλείμματα; Η απάντηση είναι ότι επέβαλαν, άλλα οριζόντια μέτρα. Για παράδειγμα, χτύπησαν τα πορτοφόλια με τον ΕΝΦΙΑ. Αργότερα οι Συριζανέλ τάραξαν τους ελεύθερους επαγγελματίες στις εισφορές (Κατρούγκαλος). Και κάτι που λίγοι θυμούνται είναι ότι η κυβέρνηση Παπαδήμου δελεάστηκε τον Μάρτιο του 2012 να επαναφέρει τα αντικειμενικά κριτήρια. Οι εκπρόσωποι των κομμάτων έβαλαν στα σκαριά το μέτρο, αλλά το διπλό χαστούκι στο πολιτικό σύστημα των διπλών εκλογών του 2012 έκοψε την όρεξη για καινοτομίες.
Οι ελεύθεροι επαγγελματίες από το 2019 ζουν σαν να βρίσκονται στις Παρθένους Νήσους, με εκπτώσεις φόρου, κατάργηση εισφοράς αλληλεγγύης και απόσταση ασφαλείας από την «τσιμπίδα της εφορίας».
Μόνο που τα αντικειμενικά κριτήρια (δηλαδή η επιβολή φόρου με βάση τα περιουσιακά στοιχεία του φορολογουμένου και όχι με βάση τα δηλωθέντα έσοδα) δεν ήταν καινοτομία. Ηταν η αναβίωση ενός μέτρου που επέβαλε ο Αλέκος Παπαδόπουλος το 1994. Το μέτρο συνέβαλε στο σουλούπωμα των δημοσιονομικών και στην κατάκτηση του στόχου της ΟΝΕ. Ωστόσο, καθώς πλησίαζαν οι ευρωεκλογές του 1999, το μέτρο «εξορθολογίστηκε» (και στην πράξη καταργήθηκε). Ο Γιώργος Αλογοσκούφης σχεδόν αναγκάστηκε να ορκιστεί όταν ανέλαβε υπουργός Οικονομικών το 2004 ότι δεν θα επαναφέρει τα επαχθή αντικειμενικά κριτήρια, αλλά το καλοκαίρι του 2008, βλέποντας τη «μαύρη τρύπα» των ελλειμμάτων να καταπίνει την οικονομία, αποφάσισε να καταπατήσει τον όρκο του. Δεν του δόθηκε η ευκαιρία, αφού το έκτακτο «πακέτο λιτότητας» που πρότεινε απορρίφθηκε συνολικά από τον Κώστα Καραμανλή. Ο υπουργός ανασχηματίστηκε τον Ιανουάριο του 2009 και επί του ελέγχου των Οικονομικών εγκαταστάθηκε η πρώτη τρόικα (ελληνική) με τον Γιάννη Παπαθανασίου (υπουργό Οικονομικών), τον Γιώργο Σουφλιά (ΠΕΧΩΔΕ) και τον Κωστή Χατζηδάκη (Ανάπτυξης) σε μια νέα προσπάθεια «ήπιας προσαρμογής» ενόψει ευρωεκλογών του 2009. Από το 2019, οι ελεύθεροι επαγγελματίες έζησαν σχεδόν σαν να βρίσκονται στις Παρθένους Νήσους. Πορεύθηκαν με την ευνοϊκή κλίμακα που ισχύει για μισθωτούς και συνταξιούχους (9% για τα πρώτα 10.000 ευρώ), εκπτώσεις φόρου, κατάργηση εισφοράς αλληλεγγύης και απόσταση ασφαλείας από την περιβόητη «τσιμπίδα της εφορίας». Και ιδού σήμερα που το μισητό παπαδοπουλικό φάντασμα των αντικειμενικών κριτηρίων επιστρέφει μέσα από το εξής χατζηδακηκό «μάντρα»: Αν είσαι επαγγελματίας αποκλείεται να σε πιστέψουμε, αν συνεχίσεις να ισχυρίζεσαι ότι η αμοιβή σου, τα έσοδά σου είναι χαμηλότερα του κατώτατου μισθού.
Μάλιστα, οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ λένε ότι το αρχικό σχέδιο ήταν αυστηρότερο, αλλά «μαλάκωσε» χάρη στην ενσυναίσθηση του πρωθυπουργού, ο οποίος μάλλον δίστασε να δοκιμάσει τις άριστες σχέσεις της Νέας Δημοκρατίας με τους 7 στους 10 ελεύθερους επαγγελματίες που δηλώνουν εισόδημα χαμηλότερο του κατώτατου μισθού. Ναι, αλλά τι θα γίνει μόλις η ΑΑΔΕ υπό τον Γιώργο Πιτσιλή φωτίσει ολοκληρωτικά τον πακτωλό του «μαύρου» χρήματος (ήδη προχωρούν αθόρυβα εκατομμύρια διασταυρώσεις στοιχείων); Δεν θα πληγεί η κατανάλωση; Δεν θα διαρραγεί το άρρητο κοινωνικό συμβόλαιο που θέλει τον Ελληνα, ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας, να ανέχεται το γκουβέρνο μόνο αν δεν τον ζορίζει με παραπανίσιους φόρους; Ο υπουργός ουδόλως πτοείται. «Αν η συλλογή φόρων οδηγήσει σε υπερβολικά έσοδα, τότε θα μειωθούν οι φορολογικοί συντελεστές. Οι υψηλοί φορολογικοί συντελεστές οφείλονται στη φοροδιαφυγή».
Μητσοτακικό πείσμα
Ο παρατηρητικός συνομιλητής εύκολα ανακαλύπτει το βασικό «κρητικό χαρακτηριστικό» του πολιτικού: Δεν υποχωρεί. Κάνει συμβιβασμούς, ως ρεαλιστής πολιτικός, αλλά σε κάποια θέματα στυλώνει τα πόδια. Αυτό μάλλον το πήρε από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, που ο Χατζηδάκης γνώρισε το 1987 και παρέμεινε τακτικός συνομιλητής του μέχρι λίγους μήνες πριν ο πολιτικός ηγέτης αποδημήσει τον Μάιο του 2017. «Ο Μητσοτάκης είχε τετράγωνο μυαλό, ήταν οξυδερκής και ρεαλιστής, και πάντα εντόπιζε αμέσως σε κάθε θέμα το σημείο στο οποίο δεν ήμουν όσο καλά προετοιμασμένος θα ήθελα». Στον Μητσοτάκη τον πήγε η Ντόρα Μπακογιάννη, που ήταν τότε διευθύντρια στο πολιτικό γραφείο του πατέρα της, αρχηγού της αντιπολίτευσης. Κάποιοι του καταλογίζουν ότι τα βρήκε όλα έτοιμα ως ευνοούμενος των αρχηγών. Οι φίλοι του απαντούν ότι δεν έγινε ευνοούμενος των αρχηγών (και των ψηφοφόρων) ακολουθώντας εύκολους δρόμους. Δούλεψε σκληρά. Και κάποτε κινδύνευσε πραγματικά. Η εικόνα του αιμόφυρτου πολιτικού ύστερα από επίθεση στην οδό Πανεπιστημίου στην Αθήνα παραμένει στη μνήμη. Οσοι του αποδίδουν υπερβολικά νεοφιλελεύθερες θέσεις παραδέχονται ταυτόχρονα ότι δεν είναι «στεγνός» συναισθηματικά, ότι αναπτύσσει εύκολα φιλικές σχέσεις με τους αντιπάλους του. Παραμένει μέχρι σήμερα η φιλία του με τον Σταύρο Κοντονή, πρώην υπουργό του ΣΥΡΙΖΑ. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ο Κοντονής ήταν πρόεδρος του Συλλόγου Φοιτητών Νομικής ως επικεφαλής του Δημοκρατικού Αγώνα και ο Χατζηδάκης ήταν αντιπρόεδρος.
Γαμοπίλαφο
Το 2022, όταν το όνομά του εμφανίστηκε στη λίστα με τις υποκλοπές, μίλησε αιχμηρά για «πράκτορες 000» με τους οποίους θα ασχοληθεί η Δικαιοσύνη. Αλλά στις αρχές του 2009, όταν ήταν υπουργός Μεταφορών και κηρύχθηκε άγονος ο πρώτος διαγωνισμός για την Ολυμπιακή, υπέβαλε την παραίτησή του στον Κώστα Καραμανλή, ο οποίος δεν την αποδέχτηκε. Το 2019, βαρύγδουπα ονόματα της αγοράς φοβήθηκαν να καθίσουν στην καρέκλα του διευθύνοντος συμβούλου της τότε υπό κατάρρευση ΔΕΗ. Ο Γιώργος Στάσσης δεν δίστασε. «Γιώργο, η τοποθέτησή σου στη ΔΕΗ είναι η δεύτερη σημαντικότερη απόφαση της ζωής μου. Η πρώτη ήταν ο γάμος μου. Μόνο που για να παντρευτώ μου πήρε 50 χρόνια, ενώ εσένα σε ξέρω 15 ημέρες. Μη με απογοητεύσεις». Προς το παρόν και οι δύο γάμοι εξελίσσονται άριστα. Μήπως όμως κινδυνεύει ο γάμος της Νέας Δημοκρατίας με τη μεσαία τάξη εάν διαρραγεί το άρρητο συμβόλαιο που θέλει τη φοροδιαφυγή να είναι «προίκα», μοχλός ανάπτυξης και σταθερά ζωτική για την ειρηνική (και ερωτική) συμβίωση ανάμεσα στον λαό και στους πολιτικούς; Αν η φθορά και οι φόροι είναι τα μόνα σίγουρα στη ζωή, όπως είπε ο Φραγκλίνος, μπορούν οι φόροι να τερματίσουν την πολιτική αφθαρσία της Ν.Δ.; Η απάντηση στο ερώτημα θα δοθεί επί σκηνής.
