H άκρα Δεξιά βρίσκεται σε ανοδική τροχιά. Το κατέδειξαν οι πρόσφατες εκλογές στην Ολλανδία, στις οποίες το αντιμεταναστευτικό / αντιισλαμικό Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) ήρθε πρώτο στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Καθ’ οδόν προς τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μια αντίστοιχη εικόνα για αρκετά κόμματα της άκρας Δεξιάς σε σημαντικό αριθμό χωρών (Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία κ.ά.). Το momentum των ευρωεκλογών, στις οποίες οι ψηφοφόροι προσέρχονται στην κάλπη με διάθεση «χαλαρότερης» έκφρασης της προτίμησής τους, ευνοεί την έκφραση παραπόνων (grievances) και διαθέσεων εναντίον του κατεστημένου, στη μεγιστοποίηση των οποίων επενδύει η άκρα Δεξιά.
Η ανοδική τροχιά της άκρας Δεξιάς δεν είναι μη αναστρέψιμη. Το πρόσφατο παράδειγμα της Πολωνίας είναι χαρακτηριστικό της υποχώρησης της επιρροής της άκρας Δεξιάς. Συγκεκριμένα, το εθνικολαϊκιστικό κυβερνών κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) έχασε οκτώ μονάδες στις εκλογές του Οκτωβρίου 2023. Αντίθετα, ο φιλοευρωπαϊκός πολυσυλλεκτικός σχηματισμός Πολιτική Πλατφόρμα (ΚΟ) αύξησε τις δυνάμεις του ως αποτέλεσμα ενός «εκλογικού σεισμού» που έφερε νέους και γυναίκες στις κάλπες, καταδεικνύοντας ότι οι δυνάμεις του δεξιού λαϊκισμού δεν είναι αήττητες όταν βρίσκουν απέναντί τους εναλλακτικές οι οποίες εμπνέουν το εκλογικό σώμα, βγάζοντάς το από την παραίτηση.
Εστιάζοντας στη μεγάλη εικόνα, οι λόγοι που λειτουργούν ευνοϊκά υπέρ της ανοδικής τροχιάς της άκρας Δεξιάς δεν έχουν παύσει να υφίστανται. Φαινόμενα όπως η παγκοσμιοποίηση και η μετανάστευση, η ασταμάτητη εμφάνιση κρίσεων (οικονομικές, αγοράς εργασίας, περιβαλλοντικές), απέναντι στις οποίες τα καθιερωμένα συστήματα διακυβέρνησης δείχνουν ανετοιμότητα να τις αντιμετωπίσουν, κρατούν ανοιχτές τις πολιτικές ευκαιρίες για την άκρα Δεξιά. Η πραγματικότητα ενός κόσμου που αλλάζει ραγδαία δεν αναστατώνει μόνο τους «χαμένους του εκσυγχρονισμού», οι οποίοι αποτελούν τον σκληρό πυρήνα των υποστηρικτών της άκρας Δεξιάς. Αφορά και διαφορετικές περιοχές της κοινωνικής πυραμίδας που περιλαμβάνουν «ευνοημένους», οι οποίοι νιώθουν απειλητικά τις επερχόμενες αλλαγές όσον αφορά τη διατήρηση της οικονομικής θέσης και των κεκτημένων τους στο σύστημα απασχόλησης και κοινωνικής ασφάλισης. Οπως δείξαμε στην έρευνά μας για την άκρα Δεξιά στην Ευρώπη (V. Georgiadou, L. Rori, C. Roumanias, «Mapping the European far right in the 21st century: A meso-level analysis», Electoral Studies 54, 2018), ιδίως η αύξηση της ανισότητας έχει θετικό αντίκτυπο στην άνοδο του δεξιού λαϊκισμού, με την άκρα Δεξιά να καταγγέλλει τις καθιερωμένες πολιτικές ελίτ ως μη αποτελεσματικές στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων.
Ο χώρος της άκρας Δεξιάς περιλαμβάνει δεξιούς λαϊκιστές, οι οποίοι κυρίως βρίσκονται σε ανοδική τροχιά, και δεξιούς εξτρεμιστές, η δυναμική των οποίων είναι μικρότερη. Πρόκειται για μια γενική τυπολογία που δεν αποτυπώνει την ποικιλία των παραλλαγών στην περιοχή του δεξιού λαϊκισμού και εξτρεμισμού. Στην τελευταία συγκαταλέγονται μορφώματα που χρησιμοποιούν από μοτίβα της ρητορικής του μίσους μέχρι πρακτικές βίαιου ακτιβισμού, με τις οποίες στρέφονται εναντίον όσων θεωρούνται ότι δεν ανήκουν στο έθνος. Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές διαθέτουν μεγαλύτερη ποικιλία. Εχοντας ως κοινό παρονομαστή την αντιμεταναστευτική τοποθέτηση, στο εσωτερικό τους εντοπίζονται διαφορές όσον αφορά τον βαθμό αποδοχής της ευρωπαϊκής ταυτότητας, που κυμαίνεται από τον ήπιο έως τον σκληρό ευρωσκεπτικισμό, τη συμβατότητα με τη φιλελεύθερη δημοκρατία που εκτείνεται από την κριτική στον τρόπο λήψης των πολιτικών αποφάσεων έως το πρόκριμα αυταρχικών εναλλακτικών, τη στάση απέναντι στις παραδοσιακές αξίες με κόμματα της άκρας Δεξιάς να προωθούν το μοντέλο της παραδοσιακής οικογένειας (PiS) και άλλα που υποστηρίζουν τα δικαιώματα των γυναικών και της γκέι κοινότητας (PVV). Ενα ζήτημα που διαφοροποιεί τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα είναι εκείνο του αντισημιτισμού, με ορισμένα να μην έχουν υιοθετήσει την αντισημιτική ρητορική (PVV) ή να την έχουν εγκαταλείψει (Alleanza Nationale).
Είναι γεγονός ότι χρειάζεται να διακρίνουμε τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό τού εν τη ευρεία έννοια ακροδεξιού χώρου. Μια διαδικασία κανονικοποίησης βρίσκεται σε εξέλιξη, που έχει διπλή φορά: η κατεστημένη κομματική σκηνή επηρεάζεται από την εκλογικά επιτυχημένη Ακροδεξιά, αλλά, σε κάποιο βαθμό, και η τελευταία δέχεται την επίδραση της πρώτης, διεισδύοντας ολοένα και περισσότερο σε πιο επιδραστικές θέσεις της πολιτικής αρένας.
*Η κ. Βασιλική Γεωργιάδου είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).
