H ψήφιση του νόμου για την αναμόρφωση της επαγγελματικής ασφάλισης συνοδεύτηκε από μία τροπολογία 5 άρθρων που αφορούσε τη χορήγηση άδειας διαμονής για εργασία σε πολίτες τρίτων χωρών. Για μία ακόμη φορά ένα μικρό νομοσχέδιο ψηφίζεται ως τροπολογία σε ένα νόμο με διαφορετικό αντικείμενο. Η Βουλή ψήφισε τρεις τροπολογίες σε έναν ακόμη νόμο που αφορά διατάξεις δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης. Η πρώτη αφορά τη μεταβίβαση της εταιρείας «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.» από τον Δήμο Αθηναίων στην κεντρική κυβέρνηση, προβλέψεις για τους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ, και παρατάσεις περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών προθεσμιών. Η δεύτερη τροπολογία αφορά τον συμπληρωματικό κρατικό προϋπολογισμό για το 2023, τη ΛΑΡΚΟ, τον ΦΠΑ στα μη αλκοολούχα ποτά, την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία, δαπάνες του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, αποζημιώσεις μετακινούμενου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, καθώς και τις αποδοχές υπουργών, αναπληρωτών υπουργών και υφυπουργών που δεν έχουν τη βουλευτική ιδιότητα. Η τρίτη αφορά πιστοποιητικά γλωσσομάθειας, ζητήματα υπηρεσιακών γραμματέων, διατάξεις για τους ΟΤΑ, αποσπάσεις και άλλες διατάξεις που αφορούν το προσωπικό του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι τρεις τροπολογίες κατατέθηκαν κυριολεκτικά τελευταία στιγμή, την ημέρα της ψήφισης στις 21.25, στις 23.08 και στις 23.55. Με άλλα λόγια, οι βουλευτές έπρεπε μέσα σε ελάχιστο χρόνο να μελετήσουν 116 σελίδες και να αποφασίσουν αν θα ψηφίσουν 25 άρθρα σε 6-7 διαφορετικά αντικείμενα. Φυσικά, η πρακτική της ψήφισης άσχετων τροπολογιών την τελευταία στιγμή δεν είναι σημερινή, αλλά έχει παγιωθεί ως ένας κακός τρόπος νομοθέτησης που πλήττει άμεσα την ασφάλεια δικαίου.
Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του Δείκτη Ποιότητας Νομοθέτησης 2023 που δημοσίευσε πριν από λίγες ημέρες το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών, οι περισσότερες τροπολογίες ψηφίζονται τον Δεκέμβριο. Πιο συγκεκριμένα, την περίοδο 2015-2022, 249 τροπολογίες έχουν ψηφιστεί Δεκέμβριο, ενώ σε κανέναν άλλο μήνα οι τροπολογίες δεν ξεπερνούν αθροιστικά τις 160. Σε αυτή την περίοδο του έτους συσσωρεύονται όλες οι ρυθμίσεις που εκκρεμούν και καθώς είναι άσχετες μεταξύ τους και κατατίθενται λίγα λεπτά πριν από την ψήφισή τους, δημιουργούν νόμους χωρίς αντικείμενο. Μια συρραφή διατάξεων που ψηφίζονται τυφλά, με απαίτηση κομματικής πειθαρχίας, χωρίς κανείς να τις αξιολογεί. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο νομοθέτησης υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να ψηφιστούν διατάξεις που δεν έχουν μετρήσιμες επιπτώσεις και αφορούν ζητήματα κράτους δικαίου, λογοδοσίας και διαφάνειας.
Ενώ θα πρέπει να αναγνωριστεί μια προσπάθεια βελτίωσης της νομοθετικής ποιότητας τα τελευταία χρόνια, αυτή είναι περισσότερο τυπική και όχι ουσιαστική. Από τη μία πλευρά, οι τροπολογίες συνολικά αλλά και οι τροπολογίες της τελευταίας στιγμής έχουν μειωθεί. Από την άλλη, τα άρθρα των τροπολογιών έχουν αυξηθεί σημαντικά, φτάνοντας το ιστορικό υψηλό των 6,3 άρθρων ανά τροπολογία, καθιστώντας τες πολυ-τροπολογίες σε άσχετα μεταξύ τους θέματα. Είναι ενδεικτικό πως το 82% των τροπολογιών που ψηφίστηκαν το 2023 ήταν άσχετες με το κύριο αντικείμενο του νόμου.
Tο 82% των τροπολογιών που ψηφίστηκαν το 2023 ήταν άσχετες με το κύριο αντικείμενο του νόμου.
Τα μεγαλύτερα προβλήματα με την ψήφιση των τροπολογιών είναι δύο. Αφενός ψηφίζονται στο σύνολό τους και όχι κατ’ άρθρο. Συνεπώς, όταν οι τροπολογίες έχουν πολλά άρθρα, αυτά είτε ψηφίζονται είτε καταψηφίζονται στο σύνολό τους, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα ψήφισης ή καταψήφισης συγκεκριμένων άρθρων. Αφετέρου οι τροπολογίες κατατίθενται συνήθως τελευταία στιγμή, δεν έχουν περάσει ποτέ από κανενός είδους διαβούλευση και ενώ τυπικά συνοδεύονται από εκθέσεις συνεπειών ρύθμισης, οι εκθέσεις αυτές δεν παρέχουν καμία ουσιαστική πληροφορία. Για παράδειγμα, το άρθρο 2 της δεύτερης τροπολογίας στον νόμο για την αναπτυξιακή μετάβαση προβλέπει τη χορήγηση οικονομικής ενίσχυσης για τη στήριξη του τουρισμού της Ρόδου. Ωστόσο, η εκτίμηση για την επιβάρυνση του προϋπολογισμού αναφέρει «Ενδεχόμενη δαπάνη, λόγω του συνυπολογισμού οικονομικής ενίσχυσης στα εισοδηματικά όρια, για καταβολή οποιασδήποτε παροχής κοινωνικού προνοιακού χαρακτήρα». Η έκθεση δεν προσφέρει δηλαδή καμία απολύτως εκτίμηση για το μέγεθος της στήριξης.
Eνα ακόμη πολύ σημαντικό πρόβλημα της πρακτικής των άσχετων και εκπρόθεσμων τροπολογιών είναι το άμεσο πλήγμα στους θεσμούς και στο κράτος δικαίου. Τέτοιες πρακτικές παραβιάζουν τους νόμους της καλής νομοθέτησης, το εγχειρίδιο καλής νομοθέτησης που θέσπισε η κυβέρνηση το 2020, τις διατάξεις του Κανονισμού της Βουλής και του Συντάγματος. Επιπλέον, οι διατάξεις που δεν σχετίζονται καθόλου με τον κύριο σκοπό του νομοσχεδίου παραβιάζουν το άρθρο 74 παράγραφος 5 του Συντάγματος, αλλά και τον Κανονισμό της Βουλής (άρθρο 88 παράγραφος 3).
Η νομοθέτηση μέσω τροπολογιών όπως εφαρμόζεται στην Ελλάδα είναι μια κακή πρακτική, με κακά αποτελέσματα. Αντί να λύνει έκτακτα, μικρά και σαφή ζητήματα, εισάγει πολλές και άσχετες ρυθμίσεις που δεν αξιολογούνται, χωρίς να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις τους, και παραβιάζει τις αρχές της καλής νομοθέτησης και του κράτους δικαίου.
*Ο κ. Κωνσταντίνος Σαραβάκος είναι συντονιστής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών και υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
