Στις 27 του περασμένου Ιουνίου, όταν ο Νίκος Δένδιας μπήκε ξανά στο γραφείο του τετάρτου ορόφου του κτιρίου του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, όπου βρίσκεται κατά παράδοση –χωροταξικά– ο εκάστοτε υπουργός Εθνικής Αμυνας, είχε πολύ διαφορετική διάθεση από εκείνη της πρώτης βραχείας θητείας του ανάμεσα στον Νοέμβριο του 2014 και τον Ιανουάριο του 2015. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να ξηλώσει από τις ξύλινες προθήκες του γραφείου του ό,τι θύμιζε βιτρίνα από το «Guns R Us». Το γραφείο έγινε πιο μινιμαλιστικό, και στις θέσεις με τα παλιά πολυβόλα και τις μινιατούρες οπλικών συστημάτων αναρτήθηκαν δύο (ακόμη) πίνακες του –αγαπημένου του κ. Δένδια– Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, το «Περιστροφικό τοπίο» (1957) και το «Βροχερό τοπίο» (1977), ως δάνεια από την Εθνική Πινακοθήκη όπου εκτίθενται μόνιμα.
Τοπίο εξορίας
Ο δεύτερος πίνακας ίσως περιγράφει και την ψυχική διάθεση του κ. Δένδια μετά την απόφαση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη να τον απομακρύνει από το υπουργείο Εξωτερικών και να τον μεταθέσει στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Η χακί εξορία του κ. Δένδια στο στρατόπεδο Παπάγου δεν είναι, βέβαια, ανεξήγητη, όπως πολλές φορές μοιάζει η κονστρουκτιβιστική οπτική των πινάκων του Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Ειδικά στο δεύτερο μισό της προηγούμενης κυβερνητικής τετραετίας, το Μέγαρο Μαξίμου και το νεοκλασικό της Βασιλίσσης Σοφίας χώριζαν πολύ περισσότερα από τον όγκο του Εθνικού Κοινοβουλίου και του Εθνικού Κήπου.
Η απουσία του από συνεδριάσεις της Επιτροπής Εξοπλιστικών ερμηνεύεται ως απροθυμία του να είναι παρών σε εγκρίσεις προγραμμάτων αναιτιολόγητα υψηλού κόστους.
Ανθρωποι που γνωρίζουν τον κ. Δένδια αντιλαμβάνονταν μέσα από αυτό το πρίσμα και την αρχική αδράνειά του, η οποία αποδόθηκε στη θερινή ανάπαυλα. Οπως, άλλωστε, ο ίδιος είχε δημοσιοποιήσει προεκλογικά, σε τέσσερα χρόνια ως υπουργός Εξωτερικών επισκέφθηκε 80 χώρες, διανύοντας αθροιστικά 1,2 εκατ. χιλιόμετρα.
Πέρα, βέβαια, από τα αποτελέσματα της φυσικής κόπωσης, η αδράνεια οφειλόταν αρχικά και στην πλήρη ύφεση στα ελληνοτουρκικά, που είχε ως αποτέλεσμα την εκ των πραγμάτων μείωση της δραστηριότητας στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας.
Απαντες ανέμεναν, επίσης, ότι ο κ. Δένδιας θα ασχοληθεί με τη γεφύρωση του χάσματος που είχε δημιουργηθεί τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία και τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Κωνσταντίνο Φλώρο. Και σε αυτό το μέτωπο επέλεξε τη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, παρά την –αισθητική– διαφωνία του με κάποιες επιλογές, όπως το Μνημείο Αθανάτων που αναγκαστικά βλέπει κάθε μέρα όποιος έχει γραφείο στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας με θέα προς τη λεωφόρο Μεσογείων. Σε λίγες εβδομάδες ο κ. Φλώρος αποστρατεύεται, οπότε ο κ. Δένδιας έπρεπε να επιλέξει τις σημαντικές μάχες που θα δώσει. Οπερ και εγένετο.
Φορτωμένο απουσιολόγιο
Αισθητή ήταν η απουσία του κ. ∆ένδια από κάποια υπουργικά συμβούλια, κυρίως όμως από τις κλειστές συνεδριάσεις της Επιτροπής Εξοπλιστικών της Βουλής, όπου τον υποκαθιστά σχεδόν σε μόνιμη βάση ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας, Γιάννης Κεφαλογιάννης. Είναι απολύτως σαφές ότι ο κ. Δένδιας δεν ήθελε να είναι παρών σε συνεδριάσεις στις οποίες θα λαμβάνονταν αποφάσεις έγκρισης προγραμμάτων αναιτιολόγητα υψηλού κόστους, με πλέον εμβληματικό το 1 δισ. ευρώ των πολλαπλών εκτοξευτών πυραύλων τύπου MLRS Μ270.
Ο κ. Δένδιας ως έμπειρος δικηγόρος ανέγνωσε τους δημοσιονομικούς κινδύνους από τη «λίστα επιθυμιών» των Επιτελείων που είχαν τη λογική του σούπερ μάρκετ, με αμφίβολη και πολλές φορές καμία επιχειρησιακή αξία. Ετσι στις 23 Νοεμβρίου διέταξε την άμεση αναστολή κάθε εξοπλιστικού προγράμματος και τη διακοπή άχρηστων έργων, όπως ο Ναύσταθμος του Παγασητικού. Η ιστορία είναι πια γνωστή. Τα εξοπλιστικά ανεστάλησαν, θα αξιολογηθούν από την αρχή και με νέα ηγεσία στο στράτευμα, με σκοπό νέο Μακροπρόθεσμο Προγραμματισμό Αμυντικών Εξοπλισμών (ΜΠΑΕ) και Κυλιόμενο Προγραμματισμό Συμβάσεων Στρατιωτικού Εξοπλισμού (ΚΠΣΣΕ).
Ταυτόχρονα, ο κ. Δένδιας προωθεί τη δημιουργία ενός πλαισίου (που δεν χρειάζεται χρηματοδότηση) για τη σύνδεση των αναγκών των Ενόπλων Δυνάμεων με την καινοτομία, κάτι που εφόσον επιτευχθεί θα αποτελέσει πραγματική επανάσταση για τη βαριά γραφειοκρατία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας.
Οσοι γνωρίζουν καλά τον κ. Δένδια αντιλαμβάνονται ότι τα γραφειοκρατικά αρκτικόλεξα του υπουργείου Εθνικής Αμυνας δεν τον συγκινούν τόσο. Θεωρεί ότι πρόκειται για μια δουλειά που –με τον έναν ή τον άλλον τρόπο– θα γίνει, χωρίς μάλιστα να χρειαστεί συμβιβασμός από πλευράς του. Οταν έρθει η ώρα για την απόφαση των επόμενων κρίσιμων εξοπλιστικών, ο κ. Δένδιας επιθυμεί να υπάρχουν λειτουργικά επιτελεία και να μην ωθούνται όλα, όπως συνέβαινε από το 2020 και έπειτα, μέσα από την κρησάρα του ΓΕΕΘΑ. «Οι αρχηγοί των Επιτελείων πρέπει να έχουν άποψη και να τη λένε ανοιχτά δίχως να φοβούνται, προτού, βεβαίως, ληφθούν αποφάσεις», λέει χαρακτηριστικά στους συνομιλητές του ο υπουργός Εθνικής Αμυνας.
Το παλιό κοστούμι
Οι άσπονδοι φίλοι του λένε ότι ενώ πλέον υπουργός Εξωτερικών είναι κάποιος άλλος, ο Γιώργος Γεραπετρίτης, ο ίδιος δυσκολεύεται να βγει από το κοστούμι του επικεφαλής της ελληνικής διπλωματίας. Είναι αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, βέβαια, ότι ο κ. Δένδιας τη διαδικασία επαναπροσέγγισης ανάμεσα σε Αθήνα και Αγκυρα, όπως αυτή δρομολογήθηκε μετά το ραντεβού Μητσοτάκη – Ερντογάν στο Βίλνιους τον περασμένο Ιούλιο, ακολουθεί με δυσκολία.
Οσοι δεν τον συμπαθούν ιδιαιτέρως το αποδίδουν στα αισθήματά του για τον κ. Γεραπετρίτη, τον οποίο βλέπει ως εντεταλμένο του Μεγάρου Μαξίμου με αποκλειστικό γνώμονα τον στενό έλεγχο του υπουργείου Εξωτερικών από τον πρωθυπουργό. Οσοι γνωρίζουν τον τρόπο που σκέφτεται λίγο καλύτερα υποστηρίζουν ότι η δυσπιστία του οφείλεται περισσότερο στην οπτική του γωνία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Θεωρεί ότι η τρέχουσα συγκυρία είναι απλώς μια ευκαιρία για την Τουρκία να διαχειριστεί αλλότριες υποθέσεις με την ευρύτερη Δύση και δεν αντικατοπτρίζει μια αυθεντική βούληση να μετατραπεί σε γείτονα δίχως διαρκώς ανανεούμενες αναθεωρητικές ορέξεις. Για τους κυβερνητικούς άσπονδους φίλους του κ. Δένδια, αυτή είναι μια στάση που υπαγορεύεται περισσότερο από τις φιλοδοξίες του υπουργού Εθνικής Αμυνας και λιγότερο από την οπτική του γωνία, την οποία, σε τελική ανάλυση, με μικρές διαφορές συμμερίζονται πολυάριθμα στελέχη της διπλωματικής υπηρεσίας με μακρόχρονη εμπειρία στις ελληνοτουρκικές υποθέσεις.
Απόδραση στη Θράκη
Δεν παρέλειψε να αδράξει την ευκαιρία και να δείξει την απόκλισή του από το πανηγυρικό κλίμα πριν, κατά τη διάρκεια του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας αλλά και μετά τις ελληνοτουρκικές επαφές στην Αθήνα.
Λίγες ημέρες πριν από την επίσκεψη Ερντογάν επέλεξε να μην παραστεί στο ΚΥΣΕΑ που έγινε στις 23 Νοεμβρίου, αλλά προτίμησε να βρίσκεται στο Πετροχώρι Ξάνθης, όπου πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά άσκηση με τη συμμετοχή αρμάτων μάχης από τη Γαλλία και τις ΗΠΑ. Εκεί θύμισε ότι στην πάντα εθνικά σημαντική Θράκη επιτεύχθηκε η παρουσία Αμερικανών και Γάλλων μαζί, χάρη –μεταξύ άλλων– και στις συμφωνίες που υπέγραψε ο ίδιος ως υπουργός Εξωτερικών.
Υποδέχθηκε τον ομόλογό του, Γιασάρ Γκιουλέρ, όχι στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας, αλλά στη ΛΑΕΔ, προκειμένου το άγημα να μην παρουσιάσει όπλα στον επισκέπτη, ενώ τρεις ημέρες μετά την αναχώρηση Ερντογάν από την Αθήνα έσπευσε να εκφράσει τις προσωπικές αμφιβολίες του, λέγοντας ότι με μια συνάντηση δεν λύνονται τα προβλήματα, ειδικά όταν παραμένει στο τραπέζι το σύνολο της τουρκικής αναθεωρητικής ατζέντας. Περιττό να ειπωθεί ότι στο Μαξίμου κανένας δεν ενθουσιάστηκε με τη στάση του, αν και φημολογείται πως ο ίδιος αυτές τις αντιδράσεις τις αποδίδει περισσότερο σε «αυλικούς» παρά στον ίδιο τον κ. Μητσοτάκη.
Φαίνεται, επίσης, αποφασισμένος να μη διακόψει τη συνήθεια που απέκτησε ως υπουργός Εξωτερικών για διεθνείς επαφές. Στο περιβάλλον του κάποιοι περιγράφουν τα ταξίδια του ως μέρος της «αμυντικής διπλωματίας» στην οποία κάθε υπουργός Εθνικής Αμυνας πρέπει να επιδίδεται, ωστόσο ο ίδιος λέγεται ότι το αντιλαμβάνεται κάπως διαφορετικά.
Τη διαδικασία επαναπροσέγγισης ανάμεσα σε Αθήνα και Αγκυρα, ο υπουργός Αμυνας ακολουθεί με δυσκολία λόγω της οπτικής του γωνίας για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
«Δεν πρόκειται να απεμπολήσω επαφές που έγιναν τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ειδικά στην ευρύτερη περιφέρεια της Ανατολικής Μεσογείου η οποία αποτελεί για την Ελλάδα ζωτικής σημασίας χώρο από πολλές απόψεις», αναφέρει σε συνομιλητές του όταν τον ρωτούν για ποιο λόγο επισκέπτεται την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ή ακόμα και την Γκάνα, όπου βρέθηκε για μια υπουργική σύνοδο του ΟΗΕ και με την ευκαιρία παραβρέθηκε στα εγκαίνια του ελληνικού σχολείου. Επιπλέον, από τη συνέχιση των ταξιδιών προκύπτει και κάτι ακόμη που ο υπουργός Εθνικής Αμυνας εκτιμά ότι βγαίνει φυσικά προς το ευρύ κοινό. Ο κ. Δένδιας ταξιδεύει για την προώθηση των θέσεων της χώρας, ενώ ο καθ’ ύλην αρμόδιος κ. Γεραπετρίτης δεν πηγαίνει παρά μόνο στα απολύτως απαραίτητα (και σε αυτά με εμπορική πτήση και όχι με κάποιο από τα κυβερνητικά αεροσκάφη).
Επικίνδυνες σχέσεις
Στην πρώτη τετραετία της Ν.Δ. ανάμεσα στο 2019 και το 2023, η υποβόσκουσα ένταση ανάμεσα στο Μαξίμου και τον κ. Δένδια προέκυπτε έμμεσα. Για το ευρύ κοινό μπορεί να ήταν και αδιόρατη, αν και για τους ασχολούμενους με την πολιτική σκηνή των Αθηνών ακόμη και με όρους χόμπι, καθίστατο προφανές ότι η συμβίωση αυτή δεν μπορούσε να συνεχιστεί.
Είναι νωρίς ακόμη για να εξαχθούν συμπεράσματα για τη δεύτερη τετραετία της κυβέρνησης Μητσοτάκη και τη σχέση του κ. Δένδια με το Μαξίμου. Ενστάσεις για διάφορα θέματα, με τα Ελληνοτουρκικά σε κεντρική θέση, εκφράζουν και δύο πρώην πρωθυπουργοί, ο Κώστας Καραμανλής έξω (πια) από τη Βουλή και ο Αντώνης Σαμαράς από μέσα. Ο κ. Δένδιας δεν είναι συντονισμένος μαζί τους, ωστόσο απευθύνεται στο πιο συντηρητικό κοινό της Ν.Δ. που ταυτίζεται με τους πρώην πρωθυπουργούς. Η σχεδόν απόλυτη πολιτική κυριαρχία της κυβέρνησης Μητσοτάκη μετά τις τελευταίες εκλογές, μάλιστα, απέναντι σε αντιπάλους όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, που ρευστοποιείται, και το ΠΑΣΟΚ, που αναγεννάται, αλλά με πολύ αργούς ρυθμούς, φαίνεται ότι λειτουργεί αντίστροφα για κάποιους.
Περισσότερο ως κίνητρο, παρά αποτρεπτικά για όλους όσοι εκτιμούν πως πρέπει να αρθρώσουν αντίλογο σε κάποια πολιτική. Είναι σαφές ότι ο κ. Δένδιας θα συνεχίσει να εντάσσεται στη συγκεκριμένη κατηγορία ακόμη και στο στρατόπεδο Παπάγου, μακριά από το νεοκλασικό της Βασιλίσσης Σοφίας.
