Το 2023 δημιουργήθηκε ένα πρωτόγνωρο πολιτικό σκηνικό στη μεταπολιτευτική μας Ιστορία. Η εκλογική κυριαρχία της Ν.Δ., όπως αποτυπώθηκε στις διπλές εκλογές Μαΐου – Ιουνίου, το σταθερό δημοσκοπικό της προβάδισμα, η καταβαράθρωση του ΣΥΡΙΖΑ, η ανάδυση μικρότερων κομμάτων με υπερσυντηρητική φυσιογνωμία, ο συνολικός κατακερματισμός της αντιπολίτευσης, αποτελούν μια ασυνήθιστη συνθήκη, απότοκο σε μεγάλο βαθμό της οικονομικής και πολιτικής κρίσης στις αρχές της περασμένης δεκαετίας.
Αναμένεται να αλλάξει κάτι το 2024 ή η χώρα θα συνεχίσει να πορεύεται με αυτό που αποκαλείται «πολιτικό σύστημα ενάμισι κόμματος» και με το «μισό» μάλιστα να βρίσκεται σε πτωτική πορεία; Η απάντηση θα εξαρτηθεί κυρίως από τρεις παραμέτρους.
Πρώτον, από την πορεία της κυβέρνησης και της χώρας συνολικά. Είναι κλισέ, αλλά είναι και σωστό ότι ο μεγαλύτερος αντίπαλος της κυβέρνησης πλέον –ειδικά μετά την εξάλειψη του «μπαμπούλα» ΣΥΡΙΖΑ– είναι τα ίδια τα προβλήματα. Η Ν.Δ., παρά τις όποιες διαχειριστικές αδυναμίες υπήρξαν στην πρώτη θητεία της, δημιούργησε την αίσθηση ότι τα πράγματα έχουν μπει σε μια σειρά και εξέπεμπε μια αίσθηση σταθερότητας, την οποία και κεφαλαιοποίησε εκλογικά. Σήμερα οι προοπτικές της οικονομίας μοιάζουν θετικές και πολλές δύσκολες μεταρρυθμίσεις έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Υπάρχουν όμως και τομείς που παραμένουν προβληματικοί, ενώ το ζήτημα της ακρίβειας υπονομεύει τα όποια μακροοικονομικά επιτεύγματα. Οσο πάντως η αίσθηση που επικρατεί είναι ότι τα πράγματα πάνε σχετικά καλά, όσο υπάρχουν τομείς της οικονομίας που «τραβάνε» και όσο παράγονται θετικές ειδήσεις για τη χώρα, τόσο η κυβέρνηση θα μπορεί να αισιοδοξεί.
Δεύτερον, από το ύφος της κυβέρνησης και τον χειρισμό επιμέρους ζητημάτων. Η υπεροχή της Ν.Δ. είναι δεδομένη, δεν συνιστά όμως «λευκή επιταγή». Κι αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στον β΄ γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, όπου η αντίδραση του εκλογικού σώματος σε μια πιθανή απόλυτη κυριαρχία της Ν.Δ. εμπεριείχε σαφή πολιτικά μηνύματα. Η «ηγεμονία» μπορεί να αποδειχθεί εύθραυστη αν εκληφθεί ως στοιχείο αλαζονείας. Ενώ ένας ατυχής χειρισμός μπορεί να λειτουργήσει ως αφορμή να εκδηλωθεί μια μη εντοπίσιμη υφέρπουσα δυσαρέσκεια. Η ανεπάρκεια του κράτους μπροστά σε μια (νέα) φυσική καταστροφή, ένα σκάνδαλο, μια αντιθεσμική απόφαση, ατυχείς δηλώσεις, μια νομοθετική ή πολιτική πρωτοβουλία που δεν έχει προετοιμαστεί σωστά στρατηγικά και επικοινωνιακά, μπορούν να προκαλέσουν φθορά μεγαλύτερη του αναμενομένου, ειδικά σε ένα πολιτικό περιβάλλον που έχει ακόμη στοιχεία αστάθειας.
Oλα αυτά βέβαια σχετίζονται με την τρίτη παράμετρο, που είναι η εικόνα της αντιπολίτευσης. Η Ν.Δ. είναι υπεύθυνη για τη δική της πορεία, αλλά τα κόμματα της αντιπολίτευσης πρέπει να δουν τη δική τους στρατηγική. Η οποία συχνά αναλώνεται είτε σε αφορισμούς (που απεδείχθη στις πρόσφατες εκλογές ότι δεν αποδίδουν) είτε σε καταγγελίες κατά της «αλαζονείας του 41%», χωρίς όμως να κάνουν και κάτι για να την αμφισβητήσουν αποτελεσματικά.
Το 2024 αναμένεται να είναι αρκετά καθοριστικό για την αντιπολίτευση, καθώς οι ευρωεκλογές του ερχόμενου Ιουνίου θα κρίνουν πολλά για τους εσωτερικούς συσχετισμούς. Αν για την κυβέρνηση το στοίχημα είναι να αποφύγει μια μεγάλη αποσυσπείρωση, που θα δημιουργήσει κλίμα αστάθειας, καθώς και η ανάδειξη ενός πολύ «απειλητικού παίκτη» στα δεξιά της, για την αντιπολίτευση το μεγάλο ζητούμενο είναι το ποιος θα πάρει το πάνω χέρι στις εξελίξεις της επόμενης μέρας. Οι οποίες πιθανότατα δεν θα είναι γραμμικές, αλλά μάλλον η αφετηρία ευρύτερων εξελίξεων.
Τα κόμματα της αντιπολίτευσης πρέπει να δουν τη δική τους στρατηγική. Η οποία συχνά αναλώνεται σε καταγγελίες κατά της «αλαζονείας του 41%», χωρίς όμως να κάνουν και κάτι για να την αμφισβητήσουν αποτελεσματικά.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, αν ο κ. Κασσελάκης δεν πετύχει τους (πολύ φιλόδοξους) στόχους που ο ίδιος έχει θέσει, αναπόφευκτα θα μπει σε ένα νέο γύρο εσωστρέφειας. Η απώλεια της δεύτερης θέσης και του ρόλου που είχε επί μία 10ετία ως ο έτερος πόλος του πολιτικού μας συστήματος, πιθανότατα θα οδηγήσει σε νέα δοκιμασία τη συνοχή του.
Το ΠΑΣΟΚ, που βάσει δημοσκοπήσεων δείχνει να ανακτά τη δεύτερη θέση, θα πρέπει να αποδείξει ότι δεν περιορίζεται σε ισχνά κέρδη εκ δεξιών και εξ ευωνύμων, αλλά ότι μπορεί να κάνει το κάτι παραπάνω. Να ηγηθεί, δηλαδή, συνολικά του ευρύτερου αντιπολιτευτικού χώρου, οδηγώντας στην ανασύνθεσή του. Αυτό σήμερα μπορεί να ακούγεται κάπως θεωρητικό ή μακρινό, αλλά την επομένη των ευρωεκλογών είναι μια συζήτηση που πιθανότατα θα ανοίξει και δεν θα είναι καθόλου εύκολη.
Για τα μικρότερα κόμματα, οι ευρωεκλογές θα κρίνουν τη δυναμική τους στο πολιτικό σκηνικό. Για κάποια, όπως η Ελληνική Λύση, ίσως επιβεβαιώσουν την ανοδική δημοσκοπική τους πορεία, ενώ για τα κόμματα που κινούνται στο όριο του 3% η υπέρβαση ή μη του πήχυ θα κρίνει και τη βιωσιμότητά τους.
Στη συζήτηση για τις όποιες εξελίξεις δεν μπορεί να μη συνεκτιμηθεί και το ευρύτερο διεθνές περιβάλλον. Οι εξελίξεις στα δύο μέτωπα της Ουκρανίας και της Μέσης Ανατολής. Η κατάσταση στην Ε.Ε. μετά τις ευρωεκλογές, το αν θα έχουμε περαιτέρω ενίσχυση των «αντισυστημικών» – «ριζοσπαστικών» κομμάτων ή επαναφορά του πολιτικού εκκρεμούς. Και φυσικά οι εκλογές στις ΗΠΑ, όπου διαφαίνεται αρκετά πιθανή μια επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Μοιάζει συνεπώς το 2024 με μια χρονιά κατά την οποία αν και δεν αναμένονται θεαματικές μεταβολές στο πεδίο των εγχώριων πολιτικών συσχετισμών, πιθανότατα θα είναι κρίσιμη για το πώς θα στηθούν τα «πιόνια» για την επόμενη πολιτική αναμέτρηση.
Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.
