Περπατάς στη βροχερή Αθήνα ακούγοντας μουσική και λίγη ώρα μετά συναντάς για πρώτη φορά μια γυναίκα η οποία αρχίζει να σου μιλάει για το κομμάτι που άκουγες. Συνέβη σε δημοσιογράφο όταν συνάντησε πρόσφατα τη Δόμνα Μιχαηλίδου και το άκουσμα αφορούσε όχι κάποιο τραγούδι του Κωνσταντίνου Αργυρού, αλλά το Κουιντέτο Πιάνου «Η Πέστροφα» του Φραντς Σούμπερτ. Το έργο αυτό του 1819 ονομάζεται «πέστροφα» γιατί το τέταρτο μέρος του αποτελεί παραλλαγή του τραγουδιού «Πέστροφα» του Γερμανού συνθέτη. «Πέστροφα» δεν θα μπορούσε να αποκαλέσει κανείς τη νέα υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, που μπήκε πρώτη φορά στην κυβέρνηση το 2019 ως υφυπουργός στο ίδιο υπουργείο, αφού δεν διαθέτει χαρακτήρα ιχθύος, αν και οι φίλοι της λένε ότι έχει αδυναμία στην κολύμβηση αντίθετα στο ρεύμα.
Η 36χρονη πολιτικός (έκλεισε τα 36 μόλις τον Νοέμβριο) εξελέγη δεύτερη βουλευτής στην Α΄ Πειραιώς το 2023, έγινε σύμβουλος του Κυριάκου Μητσοτάκη το 2017 και πριν από δέκα ημέρες προήχθη στον ανασχηματισμό, για να γίνει η νεότερη υπουργός του υπουργικού συμβουλίου. Η αναβάθμισή της ερμηνεύθηκε ως επιβράβευση, αλλά και ως μέσο για να βελτιώσει ο πρωθυπουργός τις στατιστικές επιδόσεις του στην ισότητα των φύλων – καθώς η Μιχαηλίδου είναι μόλις η πέμπτη γυναίκα με υπουργικό χαρτοφυλάκιο.
Η ίδια είχε να αντιμετωπίσει από την αρχή τη διάχυτη καχυποψία που περιβάλλει τις «δημογραφικές» εξαιρέσεις στην πολιτική. Δηλώσεις και αναρτήσεις της, όπως εκείνη με την οποία δόθηκε η εντύπωση ότι ταυτίζει τον αντιδικτατορικό αγώνα με την ψυχική νόσο (2018) ή την 28η Οκτωβρίου με τον εθελοντισμό (2019), έγιναν δεκτές, επιεικώς, με συγκατάβαση για την πρώιμη πολιτική της «ελαφρότητα» – ένας χαρακτηρισμός που τα media προσάπτουν με πολύ μεγαλύτερη ευκολία στις νέες γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Τα social media υπήρξαν μαζί της εξαρχής πολύ λιγότερο καθωσπρέπει, εξασφαλίζοντάς της ευρεία «αναγνωρισιμότητα» μέσα από τις προκαταλήψεις και τις επιθέσεις τους.
Οι φίλοι της την υπερασπίστηκαν λέγοντας ότι τα λόγια της παρερμηνεύθηκαν, αφού η οικονομολόγος με το διδακτορικό από το Κέμπριτζ δεν θα μπορούσε να κάνει τόσο ωμές απλουστεύσεις. Οι άσπονδοι φίλοι της παρατηρούν ότι δεν δίστασε ποτέ να επενδύσει στη φωτογένειά της, ακόμη και στους πολύχρωμους καναπέδες της «εξομολογητικής», πρωινάδικης δημοσιότητας.
Ρωσία – Πόλη – Πειραιάς
Η Δόμνα (το όνομα είναι σύντμηση του «Δομνίκη» που γιορτάζει στις 8 Ιανουαρίου) είναι Πειραιώτισσα και από τους δύο γονείς της. Η συνονόματη γιαγιά της, η μητέρα του πατέρα της, ήταν μια γυναίκα από την Κωνσταντινούπολη με δύσκολο χαρακτήρα. Οταν δεν συμφωνούσε με κάποιον μπορούσε να γίνει αφόρητη. Ο άνδρας της, δηλαδή ο παππούς της Δόμνας, ήταν Ρώσος και ονομαζόταν Κωνσταντίνος Μιχάλωφ. Γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη, έζησε στην Οδησσό και μετά ήρθε στην Ελλάδα όπου ελληνοποίησε το όνομά του σε «Μιχαηλίδης». Εργάστηκε ως μηχανικός στην Ούλεν. Hταν τροτσκιστής, αλλά ο πατέρας του, ο Αριστείδης, ήταν αξιωματικός του τσάρου. Η γιαγιά Δόμνα έβλεπε τον άνδρα της και τον πεθερό της να μαλώνουν στα ρωσικά και έτσι δεν επέτρεψε στον μοναχογιό της, τον Αρη, να μάθει ρωσικά.
Ο Αρης Μιχαηλίδης ήταν ο πατέρας της υπουργού, απόφοιτος του Μετσόβιου Πολυτεχνείου με αντιδικτατορική δράση που την πλήρωσε ακριβά, αφού ένας αστυνομικός τον χτύπησε τόσο πολύ ώστε έχασε την όρασή του από το ένα μάτι του. Εκανε το διδακτορικό του στο Κέμπριτζ με θέμα την έννοια της δικαιοσύνης στον Αριστοτέλη και στον Μαρξ, αλλά μετά τα τέλη της δεκαετίας του ’80 απομακρύνθηκε από μια Αριστερά που αργά και σταθερά επέστρεφε στους ιδρυτικούς μύθους της δεκαετίας του ’40. Επένδυσε στη ναυτιλία κεφάλαια από το εργοστάσιο βαρελοποιίας της συζύγου του και μητέρας της Δόμνας, της Μάρτζι Μιχαηλίδου, που κατάγεται από τη Σμύρνη, αλλά το πάθος του ήταν η λογοτεχνία, η ιστορία και η κλασική μουσική. Εφυγε το 2022 από τη ζωή πριν κλείσει τα 70.
Ποιο είναι το πιο διακριτό στοιχείο του χαρακτήρα της Δόμνας; Οσοι έχουν γνωρίσει την παροιμιώδη επιμονή της θα έλεγαν ότι μάλλον μοιάζει με τη συνονόματη γιαγιά της. Η ίδια λέει απλώς ότι «οι γονείς μου με μεγάλωσαν με τρόπο ώστε να είμαι άφοβη». Είναι μοναχοπαίδι, αλλά οι γονείς της και ιδίως ο πατέρας της δεν έμοιαζαν με τυπικούς Eλληνες γονείς διότι όχι μόνο δεν ήθελαν να την κρατήσουν ασφυκτικά κοντά τους για πάντα, αλλά μετά την αποφοίτησή της από το Κολλέγιο Αθηνών την παρότρυναν να σπουδάσει στο εξωτερικό και μάλιστα αργότερα επέμεναν να κάνει διδακτορικό πριν αρχίσει να εργάζεται. Μέχρι το 2005 που έφυγε για την Αγγλία για προπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ ήταν άριστη μαθήτρια, έκανε ιστιοπλοΐα και έμαθε να παίζει βιολί στον Πειραϊκό Σύνδεσμο (το αγαπημένο της κοντσέρτο για βιολί είναι αυτό του Μπραμς). Τα περισσότερα «μπράβο» όμως τα πήρε για τις επιδόσεις της στον στίβο, στα 100 μέτρα. Ενας ερασιτέχνης ψυχολόγος θα μπορούσε να συναγάγει από τα παραπάνω ότι μπορεί να κλείνεται σε ένα δωμάτιο και να μελετάει με τις ώρες (βιολί), ότι αντέχει τις φουρτούνες (ιστιοπλοΐα) και κυρίως ότι μπορεί να σπριντάρει. Και οι τρεις αρετές είναι χρήσιμες στην πολιτική, ένα μικρόβιο που μάλλον κόλλησε μικρή ακούγοντας τους γονείς της να μιλούν με τους φίλους τους, ένας εκ των οποίων ήταν ο αείμνηστος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Σταύρος Τσακυράκης.
Ενας άλλος θιασώτης των μεταρρυθμίσεων, φίλος των γονέων της, που δεν είναι ακαδημαϊκός, αλλά δημοσιογράφος, τη σύστησε τον Ιανουάριο του 2017 στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Η Δόμνα, έπειτα από το διδακτορικό και το μεταδιδακτορικό της στις χρηματοοικονομικές κρίσεις, δίδαξε μεταξύ άλλων στο Κέντρο Αναπτυξιακών Σπουδών στο Κέμπριτζ, στο Κολέγιο Judge και στη Σχολή Διακυβέρνησης του UCL και μετά το 2015 εργάστηκε στο Τμήμα Μελετών του ΟΟΣΑ στο Παρίσι. Σύντομα ήρθε στην Αθήνα, όπου καταπιάστηκε με την πολυσυζητημένη εκείνη την εποχή «τρίτη εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ» για την Ελλάδα. Κάπου εκεί συνάντησε τον πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος της πρότεινε να συμμετάσχει στην ομάδα των συμβούλων του. «Αν δεν ήταν για τον Μητσοτάκη, δεν θα με ενδιέφερε να επιστρέψω. Μάλιστα ο πατέρας μου θα επέμενε να συνεχίσω να εργάζομαι στο εξωτερικό». Τι την εντυπωσίασε στον Μητσοτάκη; «Το εύρος της τεκμηρίωσης που απαιτεί για κάθε θέμα, αλλά και το βάθος της γνώσης που ταχύτατα αποκτά για κάθε ζήτημα με το οποίο ασχολείται».
«Αν δεν ήταν για τον Μητσοτάκη, δεν θα με ενδιέφερε να επιστρέψω. Μάλιστα ο πατέρας μου θα επέμενε να συνεχίσω να εργάζομαι στο εξωτερικό».
Η απορία του ηλεκτρολόγου
Οι διάλογοι με τον Μητσοτάκη μπορεί να την έπεισαν να επιστρέψει στην Ελλάδα, αλλά εκείνο που χαρακτήρισε την πρώτη ημέρα που μπήκε στο υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης ως υφυπουργός αρμόδια για την Πρόνοια το 2019 ήταν ένας διάλογος με έναν ηλεκτρολόγο. Ο τεχνίτης την είδε να περπατάει σε ένα διάδρομο, κατάλαβε ότι είναι καινούργια στο κτίριο και προθυμοποιήθηκε να τη βοηθήσει να εξοικειωθεί γρηγορότερα. «Εσένα πού είναι το γραφείο σου, κοπελιά;». Πού να φανταστεί ότι ήταν η φρέσκια υφυπουργός…
Μια ωραία γυναίκα στα τριάντα της δεν είναι η τυπική εικόνα πολιτικής εξουσίας που έχει ο μέσος Ελληνας και γι’ αυτό μπορεί εύκολα να παρασυρθεί σε συμπεριφορές που θυμίζουν ελληνικές ταινίες του ’60, οι οποίες ακόμη προβάλλονται διδάσκοντας ήθη και ατάκες που σήμερα εντάσσονται στις κοτσάνες. Αραγε ο ηλεκτρολόγος παραμένει στο υπουργείο ή τον απέλυσε; Γελάει όταν της κάνουν αυτή την ερώτηση. «Μα φυσικά εδώ είναι ακόμη, δεν του κράτησα κακία». Για τον γάμο ομοφύλων δεν ξέρουμε τι λέει ο ηλεκτρολόγος, αλλά εκείνο που λέει η υπουργός είναι ότι ανήκει στους οπαδούς της ισότητας στον γάμο. Δεν κατατρύχεται δηλαδή από επώδυνα διλήμματα, όπως άλλοι συνάδελφοί της.
Τελικά, υπάρχει εξουσία μέσα σε ένα υπουργείο ή το μόνο που υπάρχει είναι γραφειοκρατία ειδικά σχεδιασμένη για να σκοτώνει κάθε πρωτοβουλία και να πνίγει κάθε καινοτομία; «Δεν μπορείς να αλλάξεις τα πάντα σε μία μέρα, αλλά αν επιλέξεις τι θέλεις να αλλάξεις και δουλέψεις πολύ σκληρά, τότε μπορείς να το αλλάξεις σε μεγάλο βαθμό». Εκείνο που η Δόμνα άλλαξε, πέρα από τη θεσμοθέτηση του επιδόματος γέννησης 2.000 ευρώ, ήταν οι αναδοχές. «Σπρώξαμε να γίνονται οι αναδοχές από ψηφιακή πλατφόρμα και όχι από τα ίδια τα ιδρύματα και έτσι μέχρι σήμερα έχει μειωθεί πάνω από 50% ο αριθμός των παιδιών που μένουν σε ίδρυμα. Δεν είμαι ισορροπίστρια. Διεκδίκησα να πάψει ο εγκλεισμός και να αρχίσει η αποϊδρυματοποίηση, και τα καταφέραμε».
Μια έκφραση λάιτ σεξισμού είναι να ασχολούμαστε με το ντύσιμο των γυναικών που ασκούν εξουσία. Η Δόμνα έχει απασχολήσει τους κάθε είδους κριτικούς με την αδυναμία της στο wrap dress (που πρώτη λάνσαρε η Νταϊάν φον Φίρστενμπεργκ), στα έντονα χρώματα, στις γαλλικές τσάντες, αλλά και στα στοιχεία παιδικότητας (όπως σκουλαρίκια-έντομα). «Ναι, δεν φοράω το επάγγελμά μου», λέει. Και όταν γίνεται αποδέκτης σχολίων π.χ. για κάποιες ενδυματολογικές επιλογές της, απαντά ότι δεν αποδέχεται κριτικές προς μια γυναίκα που εκπορεύονται από την οπτική γωνία παλαιού λυκειάρχη.
Η αδυναμία για τη μόδα δεν είναι ασύμβατη με συζητήσεις για τη θεωρητική διάσταση πολιτικών θεμάτων. Λέει, για παράδειγμα, ότι από τη μια έχουμε τον Ωφελιμισμό (Utilitarianism) του Τζέρεμι Μπένθαμ, που πίστευε ότι σε μια κοινωνία πρέπει να ωφελούνται όλοι από μια πολιτική, και από την άλλη έχουμε τη Θεωρία της Δικαιοσύνης του Τζον Ρολς, που επέμενε ότι εκείνοι που πρωτίστως πρέπει να ωφελούνται από μια πολιτική είναι οι αδύναμοι. «Κάθε φορά πρέπει να σταθμίζεις αν θα ρίξεις το βάρος σου σε μια πολιτική συνολικής ενδυνάμωσης ή σε μια στοχευμένη πολιτική». Από ό,τι φαίνεται, σε άλλα θέματα –όπως στη ρύθμιση των επιδομάτων του ΕΦΚΑ– θα ακολουθήσει «συνταγή Μπένθαμ» και σε άλλα –όπως στις πολιτικές που απαιτούνται για να πάψουν οι γυναίκες στην αγορά εργασίας να αντιμετωπίζονται άνισα από τους εργοδότες– θα προτιμήσει Ρολς.
Η κασετίνα και το κατσίκι
Στο γραφείο της υπάρχει σε μια γωνία ένα ροζ πήλινο κατσικάκι του Γιώργου Νταγιάντα και μια κασετίνα με όλα τα έργα του Μπετόβεν σε 80 CD. Ωστόσο, δεν έχει πολλές αυταπάτες ότι μπορεί να περνάει την ώρα της ακούγοντας τη Σονάτα της Ανοιξης, συζητώντας για τέχνη. «Το υπουργείο αυτό έχει μία είσοδο και τέσσερις εξόδους», λέει εννοώντας ότι μέσα στο καμίνι των μνημονίων η ασφάλεια προνόησε να υπάρχουν τέσσερις διαφορετικές μυστικές έξοδοι για την ασφαλή φυγάδευση των υπουργών. Και μάλλον έχουμε ξεχάσει ότι το γραφείο του όγδοου ορόφου είναι το μοναδικό υπουργικό γραφείο στην τζαμαρία του οποίου σφηνώθηκε σφαίρα.
«Δεν φοράω το επάγγελμά μου», λέει για ενδυματολογικές επιλογές της, τονίζοντας ότι δεν αποδέχεται κριτικές που εκπορευονται από την οπτική γωνία παλαιού λυκειάρχη.
Αν πάμε ακόμη πιο πίσω στον χρόνο, επί Γιαννίτση το 2001, θα θυμηθούμε πως αυτό το υπουργείο (που στεγαζόταν τότε στην Πειραιώς) βρισκόταν στο μάτι του κυκλώνα λόγω του ασφαλιστικού. «Πολιτική εγγονή» του Γιαννίτση στο υπουργείο αυτό, η Δόμνα λέει ότι εκτιμά πολύ τον γνωστό ακαδημαϊκό. Αλλωστε γνωρίζονται προσωπικά. «Το σημαντικό σήμερα είναι ότι έχουμε γυρίσει σελίδα στον σεβασμό των Ευρωπαίων», λέει. «Θυμάμαι ότι μέσα στην οικονομική κρίση ήμουν στο Λάιντεν της Ολλανδίας και φίλοι Ευρωπαίοι μού έκαναν πλάκα: “Θα σου αγοράσουμε εμείς το παγωτό γιατί είσαι μια φτωχή συγγενής”. Αυτά σήμερα έχουν τελειώσει. Πάμε στην Ευρώπη και είμαστε ξανά υπερήφανοι ως Eλληνες».
Περηφάνια, ιδίως στον γκρίζο περίγυρο του υπουργείου στη δυτική όχθη της Σταδίου, δεν βλέπει κανείς. Βλέπει μάλλον πολλή προκατάληψη. Και μια νέα πολιτικό που κολυμπάει αντίθετα στο ρεύμα.
