Οταν κάποιος δεν προσέχει και αναμειγνύει διαφορετικά κείμενα, διαφορετικών διεθνών συνθηκών, είναι αναπόφευκτο να προκαλείται σύγχυση και περιττή διαμάχη. Αυτό δυστυχώς ισχύει και για το άρθρο του καθηγητή Aγγελου Συρίγου πριν από μία εβδομάδα («Κ», 6/7.1.2024), στο οποίο επέμεινε ότι είναι τάχα «παρωχημένες» και γι’ αυτό δεν ισχύουν οι διατάξεις της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάνης που αφορούν την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.
Oμως, το μοναδικό συγκεκριμένο παράδειγμα που επικαλέστηκε δεν προέρχεται από τη Συνθήκη Ειρήνης, αλλά από την ταυτόχρονη Σύμβαση για τα Στενά («περί του Καθεστώτος των Στενών»). Πράγματι, μόνο εκεί γίνεται λόγος για «σπαθιά και Lewis guns», στο άρθρο 6. Αυτό επιβάλλει πλήρη αποστρατιωτικοποίηση τόσο ελληνικών (Λήμνου και Σαμοθράκης) όσο και τουρκικών νησιών (Ιμβρου, Τενέδου και Λαγουσών Νήσων). Ο όρος μάλιστα «Lewis guns» δεν υπάρχει στο πρωτότυπο γαλλικό κείμενο, όπου γίνεται λόγος απλώς για «οπλοπολυβόλα» (fusils mitrailleurs). Εμφανίζεται μόνο στην επίσημη αγγλική μετάφραση.
Αλλά η Σύμβαση της Λωζάνης για τα Στενά αντικαταστάθηκε το 1936 από τη Σύμβαση του Μοντρέ, που εξακολουθεί να ισχύει και να εφαρμόζεται μάλιστα από την Τουρκία, όπως πριν λίγες μέρες. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι εξολοκλήρου «παρωχημένη» η Σύμβαση της Λωζάνης για τα Στενά. Οχι επειδή μνημονεύει οπλοπολυβόλα (που εξακολουθούν να υπάρχουν και να χρησιμοποιούνται).
Αντίθετα, δεν υπάρχει τίποτε το «παρωχημένο» στη μερική αποστρατιωτικοποίηση που προβλέπει η Συνθήκη Ειρήνης στο άρθρο 13 για τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία). Δεν επιτρέπονται ναυτικές βάσεις, ούτε οχυρώσεις, ούτε στρατιωτικές δυνάμεις πέρα από όσες συγκροτούν οι ντόπιοι κάτοικοι που υπηρετούν τη θητεία τους.
Από τα πρακτικά της Συνδιάσκεψης της Λωζάνης, που παραμένουν αμετάφραστα και σχεδόν άγνωστα στη χώρα μας (βλ. και «Κ» 19-6-22), φαίνεται πώς προέκυψε αυτή η μερική αποστρατιωτικοποίηση, από εισήγηση υποεπιτροπής στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων με πρόεδρο τον φημισμένο Γάλλο στρατηγό Weygand. Η υποεπιτροπή απέρριψε την πλήρη αποστρατιωτικοποίηση που ζητούσε η Τουρκία, με το σκεπτικό ότι τότε θα έπρεπε να ισχύσει το ίδιο και για το απέναντι έδαφος της Μικράς Ασίας, ώστε να μην είναι τα νησιά στο έλεος της Τουρκίας. Η επιδίωξη αμοιβαιότητας και ισορροπίας φαίνεται ιδίως στο ζήτημα των υπερπτήσεων από στρατιωτικά αεροπλάνα. Απαγορεύθηκε να πετούν τα τουρκικά πάνω από τα νησιά και τα ελληνικά πάνω από το έδαφος της μικρασιατικής ακτής (Αρθρο 13 παρ. 2). Είναι τάχα αυτό «παρωχημένο»; Αλλού λοιπόν πρέπει να θεμελιωθεί ο ισχυρισμός ότι το άρθρο 13 δεν ισχύει πλέον. Οχι στο δήθεν «παρωχημένο» περιεχόμενό του.
Ανάλογη επιλογή όρων από διαφορετικά κείμενα, διαφορετικών συνθηκών, επιτρέπει την αναφορά «στην ελληνική μειονότητα στην Τουρκία και στη μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα». Ομως, ο όρος «ελληνική μειονότητα» απλούστατα δεν υπάρχει στο κείμενο της Συνθήκης Ειρήνης. Στα εκτενέστατα και λεπτομερέστατα άρθρα 38 έως 44 γίνεται λόγος μόνο για «μη μουσουλμανικές μειονότητες» (minorités non-musulmanes), δηλαδή για θρησκευτικές μειονότητες της Τουρκίας και τα δικαιώματά τους. Από την πλευρά της, η Ελλάδα αναλαμβάνει στο άρθρο 45 την αμοιβαία υποχρέωση να αναγνωρίσει τα ίδια ακριβώς δικαιώματα στη δική της «μουσουλμανική μειονότητα». Μόνο στην ελληνοτουρκική Σύμβαση «περί ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών» (populations grecques et turques) γίνεται λόγος για Ελληνες, αλλά και για Τούρκους στον ίδιο της τον τίτλο. Λογικά, τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για όσους εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτική ανταλλαγή. Αν ήσαν Ελληνες και Τούρκοι οι ανταλλάξιμοι, ήσαν και οι μη ανταλλάξιμοι. Αν ήσαν κάτι άλλο, δεν θα υπήρχε ανάγκη να μνημονευθούν και να εξαιρεθούν ρητά. Ή έχουμε λοιπόν Ελληνες και Τούρκους (με λίγους άλλους μουσουλμάνους), με βάση τη Σύμβαση της Ανταλλαγής, ή έχουμε μόνο Ορθοδόξους και Μουσουλμάνους, με βάση τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάνης. Δεν μπορούμε να διαλέγουμε το ένα από τη μία και το άλλο από την άλλη!
Σε μία χώρα όπου οι μαθητές έχουν κακές επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου, θα έπρεπε να προσέχουν περισσότερο τουλάχιστον οι μεγαλύτεροι.
Πιο πρόσφατο βιβλίο του καθηγητή Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου είναι το «Εθνική ολοκλήρωση και διχόνοια: Η ελληνική περίπτωση».
