Ηταν Μάρτιος του 2021, με την επικαιρότητα να κινείται με επίκεντρο την πανδημία που ήταν ακόμη σε έξαρση, ενώ δευτερευόντως στον δημόσιο διάλογο κυριαρχούσαν τα απόνερα της κακοκαιρίας «Μήδεια», που είχε παραλύσει τη χώρα, και η υπόθεση Λιγνάδη.
Κάπου μέσα στην πυκνή επικαιρότητα, ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε πως συστήνεται επιτροπή με σκοπό τη σύνταξη «Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+» με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και καθηγητή της Νομικής Αθηνών, Λίνο Αλέξανδρο Σισιλιάνο. Τότε λίγοι ήταν αυτοί που έδωσαν σημασία. Και όμως, μερικούς μήνες μετά, τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ο πρωθυπουργός συναντιόταν με τον κ. Σισιλιάνο για να παραλάβει την έκθεση της επιτροπής. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης στις σύντομες δηλώσεις του προανήγγειλε με ακρίβεια όσα βλέπουμε να ξετυλίγονται σήμερα, λέγοντας μεταξύ άλλων πως «στην Ελλάδα του 21ου αιώνα δεν επιτρέπονται διαχωρισμοί μεταξύ των πολιτών της» και προσθέτοντας ότι η χώρα μας θα ακολουθήσει την Ευρώπη «αναγνωρίζοντας ίσα δικαιώματα σε όλους και απαιτώντας, όμως, και από όλους σεβασμό και αλληλεγγύη».
Η κλεψύδρα
Οπως λέει στην «Κ» στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού, «ο σπόρος είχε μπει» απλώς έπρεπε να βρεθεί ο κατάλληλος χρόνος. Και η πρώτη τετραετία δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για δύο λόγους: Πρώτον, ο πρωθυπουργός δεν ήθελε στη διάρκεια της πρώτης θητείας του να φέρει ένα νομοσχέδιο τόσο προωθημένο που θα προκαλούσε αντιδράσεις και, δεύτερον, η ίδια η επικαιρότητα τον οδηγούσε, καθώς επρόκειτο για μια περίοδο όπου η μία κρίση διαδεχόταν την άλλη. «Η πρώτη διακυβέρνηση Μητσοτάκη ήταν μια περίοδος περισσότερο διαχείρισης και επιστροφής στην κανονικότητα», αναφέρει η ίδια πηγή, τονίζοντας πως ο «κατάλληλος χρόνος» για ένα τέτοιο νομοσχέδιο είναι «τώρα, που έχουμε μπει στην τετραετία των μεταρρυθμίσεων».
Πάντως, από την κατάθεση του πορίσματος της επιτροπής Σισιλιάνου μέχρι και σήμερα το θέμα δεν έμεινε στο συρτάρι, αφού είχαμε και άλλα κομμάτια του παζλ που σιγά σιγά σχημάτιζαν τη μεγάλη εικόνα όπως την ξέρουμε. Το ένα κομμάτι μπήκε έξι μήνες μετά, τον Ιανουάριο του 2022. Η είδηση έπαιξε στα ψιλά και έλεγε ότι το υπουργείο Υγείας, με τον Θάνο Πλεύρη υπουργό, αποσυνέδεσε για πρώτη φορά τον σεξουαλικό προσανατολισμό από τα κριτήρια που πρέπει να πληρούν οι υποψήφιοι αιμοδότες. «Ηταν ένα ακόμη βήμα απενοχοποίησης της ομοφυλοφιλίας», σημειώνει στην «Κ» πηγή που γνωρίζει πώς σχεδιάστηκαν όλα βήμα βήμα. Το επόμενο έτος, το 2023, ήταν εκλογικό έτος. Εκεί ο Ακης Σκέρτσος, ως επικεφαλής της ομάδας προγράμματος της Ν.Δ., έβαλε μία πρόταση που μπορεί λίγοι να πρόσεξαν ανάμεσα στις περιοδείες σε καφενεία και πλατείες: «Υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+», με την υποσημείωση πως «τυχόν θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου θα πρέπει να γίνει με νομοθέτημα το οποίο θα ρυθμίζει και τα επιμέρους ζητήματα τα οποία θα ανακύψουν». Το νερό είχε μπει στο αυλάκι.
Μετά τις εκλογές
Το ηχηρό 40,5% που πήρε ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον Ιούνιο του 2023 του έδινε όχι μόνο μια νέα θητεία, αλλά και το διαβατήριο να προχωρήσει σε βαθιές τομές που δεν έκανε την πρώτη τετραετία, μεταξύ των οποίων και η μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», από τον Σεπτέμβριο είχε συσταθεί μια ομάδα εργασίας με τους Ακη Σκέρτσο, Αλέξη Πατέλη και τις τρεις νομικούς, τις καθηγήτριες Κατερίνα Φουντεδάκη και Λίνα Παπαδοπούλου, με τη βοήθεια και της Μαρίας Γερασοπούλου, που συνέταξαν το νομοσχέδιο. Ηδη μάλιστα από τον Σεπτέμβριο το θέμα συζητιόταν τακτικά στον πρωινό καφέ. «Ουδέποτε ο πρωθυπουργός είπε πότε θα το φέρει. Η συζήτηση ήταν πάντα σε επίπεδο ζύμωσης και όχι χρονοδιαγράμματος», εξηγεί η ίδια πηγή. Στην πρωινή σύσκεψη είχαν διαμορφωθεί τρία μπλοκ: Το ένα αποτελείτο από τους Σκέρτσο και Πατέλη, που ήταν υπέρμαχοι της άποψης πως πρέπει η μεταρρύθμιση να προωθηθεί αμέσως. Το άλλο με επίκεντρο τον Μάκη Βορίδη έλεγε να έρθει μετά τις ευρωεκλογές –ή και καθόλου– και το τρίτο μπλοκ ήταν της σιωπής. Στο παρασκήνιο, ο κ. Βορίδης έλεγε πως πίστευε ότι το νομοσχέδιο τελικά δεν θα έρθει ποτέ. Στον αντίποδα, πάλι στο παρασκήνιο, ο κ. Πατέλης απαντούσε σε όσους τον ρωτούσαν ότι «ο πρωθυπουργός είναι αποφασισμένος». Ο ίδιος, πάντως, δεν άνοιγε τα χαρτιά του και κυρίως άκουγε απόψεις.
Το σημείο καμπής
Στο μυαλό ωστόσο του κ. Μητσοτάκη φαίνεται πως η πλάστιγγα για να έρθει άμεσα είχε ήδη γείρει. Βασική αιτία ήταν το επιχείρημα όσων του έλεγαν να μην το φέρει, το οποίο ο κ. Μητσοτάκης το «άκουγε» ανάποδα. Συγκεκριμένα, του έλεγαν πως με το νομοσχέδιο αυτό θα χάσει τους δεξιούς ψηφοφόρους. Ο πρωθυπουργός, από την άλλη, θεωρεί πως όσοι επιλέγουν κόμμα με αυτά τα κριτήρια έχουν ήδη μετακινηθεί δεξιότερα της Νέας Δημοκρατίας – είναι «ήδη χαμένη υπόθεση» και μια μάχη «που δεν αξίζει να δοθεί». Αντιθέτως, θεωρεί πως αριστερότερα της Ν.Δ. υπάρχει ένας κεντρώος κόσμος που μπορεί να ενισχύσει και άλλο τα ερείσματα της Ν.Δ. Και σε αυτούς θέλησε να απευθυνθεί. Ενας δεύτερος λόγος ήταν η αξιοπιστία του. Από τη στιγμή που είχε προαναγγείλει το νομοσχέδιο (σε μία από τις πρώτες μετεκλογικές συνεντεύξεις του, στο Bloomberg) ο κ. Μητσοτάκης δεν θα έκανε πίσω, δίνοντας την εντύπωση πως παίζει πολιτικά παιχνίδια. Αρμόδιες πηγές θυμίζουν ότι την πρώτη τετραετία όλοι πόνταραν πως ο πρωθυπουργός θα αλλάξει τον εκλογικό νόμο, κάτι που δεν το έκανε αφού το είχε ξεκαθαρίσει. «Οταν λέω κάτι το εννοώ. Είναι θέμα αξιοπιστίας», είχε σχολιάσει, και κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών.
Η στρατηγική
Ο πρωθυπουργός ήδη ακολουθεί τα βήματα μιας ζυγισμένης στρατηγικής για την προώθηση της ισότητας στον γάμο. Από την πρώτη στιγμή και κυρίως τώρα, στην τελική ευθεία πριν από την κατάθεση του νομοσχεδίου, η καθοδηγητική αρχή ήταν «χαμηλά οι τόνοι». Βασικό επιχείρημα της κυβερνητικής πλευράς είναι πως πρόκειται για ένα θέμα «οικογενειακού δικαίου», που «δεν αφορά τον πολύ κόσμο, ούτε αφαιρεί δικαιώματα από την πλειοψηφία». Αντιθέτως, προτεραιότητες της κυβέρνησης παραμένουν τα μείζονα προβλήματα, η ακρίβεια, η παιδεία και η υγεία.
Η έκθεση της επιτροπής Σισιλιάνου για την «Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+», τα πρώτα βήματα και τα τρία μπλοκ στον πρωινό καφέ του Μαξίμου.
Από την εξίσωση δεν πρέπει να διαφύγει η πολιτική ανάγνωση. Την ώρα που στο Μαξίμου θεωρούν πως δεν θα έχουν πολιτικές επιπτώσεις από τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, λέγοντας ότι ήδη από την επομένη της ψήφισης το θέμα θα αρχίσει να ξεχνιέται, βλέπουν ότι υπάρχει αναστάτωση στα κόμματα της αντιπολίτευσης. Χαρακτηριστικό του πολιτικού αντίκτυπου που δημιούργησε στην Κεντροαριστερά το νομοθέτημα, είναι πως ακτιβιστικές οργανώσεις που πρόσκεινται στην Αριστερά το αντιμετώπισαν με αμηχανία. Την ίδια ώρα, ο πρωθυπουργός λέει σε συνομιλητές του –με υπερηφάνεια– πως ενώ σε άλλες χώρες το θέμα προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση –στην περίπτωση της Γαλλίας ακόμη και μαζικές διαδηλώσεις– το δικό του κόμμα, αν και συντηρητικό, το αντιμετώπισε με υποδειγματικό διάλογο. «Ακόμη και όσοι διαφωνούν ήταν θεσμικοί», αναφέρει η ίδια πηγή, καταλήγοντας ότι αυτό δείχνει πως η Ν.Δ. «είναι το πιο ώριμο πολιτικό κόμμα στη χώρα».
Η επιείκεια προς τον Βορίδη και το μήνυμα στους υφυπουργούς
Ενα παρελκόμενο ερώτημα που θα προκύψει αμέσως μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών είναι τι θα γίνει με τους διαφωνούντες που είναι στην κυβέρνηση. Το θέμα Βορίδη θεωρείται λήξαν. Ο υπουργός Επικρατείας έχει εκφράσει τη διαφωνία του και δημόσια και θεσμικά, στο υπουργικό συμβούλιο, χωρίς όμως ακρότητες και υπερβολές, ενώ η μετακίνησή του από την καταψήφιση στην αποχή αποτελεί μια συμβολική κίνηση, που έχει εκτιμηθεί από την κυβέρνηση. «Το γεγονός ότι μετακινήθηκε ο πιο σκληρός υπουργός στη ζώνη της αποχής, έστειλε ένα μήνυμα κατευνασμού των παθών και μετριοπάθειας», αναφέρει στην «Κ» κυβερνητική πηγή. Αλλα στελέχη πάντως εκτιμούσαν ότι η συγκαταβατική στάση έναντι ενός κορυφαίου υπουργού που διαφωνεί, λειτουργεί ως αντιπαράδειγμα που αποσυσπειρώνει την Κοινοβουλευτική Ομάδα. «Η ελαστικότητα έναντι του υπουργού δίνει το δικαίωμα και σε άλλους υφυπουργούς να αξιώνουν ίδια μεταχείριση», έλεγαν πηγές από το κυβερνών κόμμα. Το ερώτημα λοιπόν, είναι τι θα γίνει με την κ. Κεφάλα και τον κ. Μπούγα, τους δύο υφυπουργούς που έως τώρα φαίνεται να κινούνται προς την αποχή, ενώ αμφίβολο είναι τι θα πράξει και ο κ. Κελέτσης. Στην περίπτωση που οι υφυπουργοί εμμείνουν στη θέση τους και απέχουν, ποιο θα είναι το επόμενο βήμα;
Ο πρωθυπουργός δεν επιθυμεί να δημιουργηθεί η εικόνα ότι το νομοσχέδιο προκάλεσε ρωγμές στο κυβερνητικό οικοδόμημα, προχωρώντας άμεσα σε αλλαγές.
Μια πιθανότητα είναι η παραίτηση. Αλλά δεν είναι το μόνο σενάριο. Από τη στιγμή που δεν θα υπάρχουν άλλοι υφυπουργοί που θα είναι αρνητικοί, τότε είναι πιθανό να παραμείνουν στη θέση τους μέχρι νεωτέρας. Οχι όμως για πολύ. Στο Μέγαρο Μαξίμου δεν θέλουν να προχωρήσουν σε άμεσες αλλαγές με επίκεντρο το θέμα του γάμου, καθώς ο πρωθυπουργός δεν θέλει να εκπέμψει το μήνυμα πως τιμωρεί κάποιον που έχει αντίθετη άποψη στο συγκεκριμένο θέμα και, κυρίως, δεν επιθυμεί να δώσει την εικόνα ότι το νομοσχέδιο προκάλεσε ρωγμές στην κυβέρνηση. Στην πρώτη στροφή όμως –δηλαδή στον πρώτο ανασχηματισμό– είναι βέβαιο πως η στάση του κάθε στελέχους θα ληφθεί υπόψη. Το πότε θα γίνει αυτός είναι ακόμη άγνωστο. Κυβερνητικές πηγές έλεγαν τον Ιανουάριο, που έλαβε χώρα ο μίνι ανασχηματισμός, πως ανάλογες «διορθωτικές κινήσεις» μπορεί να δούμε 4-5 φορές στη διάρκεια της παρούσας θητείας, ίσως κάποιες φορές και λίγο πιο εκτεταμένες. Ενα χρονικό σημείο που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο είναι αμέσως μετά τις ευρωεκλογές και μάλιστα να υποκινηθεί από ένα σενάριο που ακούγεται ευρέως τελευταία: τη μετακίνηση κορυφαίου σήμερα υπουργού στη θέση του επιτρόπου της Ε.Ε., που θα πυροδοτήσει αλλαγές στο κυβερνητικό σχήμα.
