Μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες συζητήσεις του τριήμερου συνεδρίου της «Καθημερινής» για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης ήταν αυτή για την εξωτερική πολιτική. Ενα δημοσιογραφικό κλισέ θα έλεγε ότι τρεις πρώην υπουργοί Εξωτερικών διασταύρωσαν τα ξίφη τους. Ομως, κατά τη δίωρη ανταλλαγή απόψεων, διαπιστώθηκε σύμπνοια ανάμεσα στην κυρία Μπακογιάννη, τον κύριο Κοτζιά και τον κύριο Βενιζέλο στα περισσότερα ζητήματα που τέθηκαν στο τραπέζι.
Ξεκινώντας χρονικά και θεματικά, η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα θεωρήθηκε, όπως και είναι, μία κορυφαία πράξη και απόφαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενώ είχε προηγηθεί η αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ το 1975, σε αντίδραση στην τουρκική εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου. Ενα ενδιαφέρον σημείο της συζήτησης ήταν η διαφωνία ανάμεσα στους τρεις πρώην υπουργούς Εξωτερικών για το τι συνιστά λαϊκισμό στην εξωτερική πολιτική. Η κυρία Μπακογιάννη αναφέρθηκε στο σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο», που χρησιμοποίησε κατά κόρον το ΠΑΣΟΚ πριν έρθει στην εξουσία και θέλοντας να δώσει έμφαση ανέφερε ότι τη μέρα ψήφισης της παραμονής των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα από την κυβέρνηση, οπαδοί και μέλη αυτού διαδήλωναν έξω από τη Βουλή εναντίον της απόφασης. Ο κύριος Βενιζέλος απαντώντας σημείωσε ότι το παραπάνω, όπως κι άλλα συνθήματα του Ανδρέα Παπανδρέου, δεν έλαβε ποτέ θεσμική μορφή και δεν έγινε πολιτική της Ελλάδας, αντιθέτως η Ελλάδα διεκδίκησε και πέτυχε μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα. Σύμφωνα με τον κύριο Βενιζέλο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ενέδωσε στον λαϊκισμό όταν αποφάσισε την έξοδο από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, κάτι που κόστισε σοβαρά στη χώρα, ωστόσο έγινε αναγκαστικά υπό τη λαϊκή απαίτηση λόγω των γεγονότων του 1974 στην Κύπρο. Ο κύριος Κοτζιάς από την πλευρά του εκτίμησε ότι ακτιβισμός και ρεαλισμός πάνε μαζί και πως εν τέλει είναι χρήσιμο ένα κόμμα της αντιπολίτευσης να κινείται ορισμένες φορές εκτός πλαισίου για να ασκεί πίεση στην κυβέρνηση, αλλά να δείχνει την απαραίτητη υπευθυνότητα όταν το ίδιο καλείται να διαμορφώσει και να ασκήσει την εξωτερική πολιτική της χώρας.
Η δική μου σημείωση είναι ότι μπορεί πράγματι να υπάρχει μεγαλύτερη ελευθεριότητα στα κόμματα όταν βρίσκονται στην αντιπολίτευση, για να ασκούν όμως γόνιμη κριτική στην εκάστοτε κυβέρνηση και να μην υψώνουν τον πήχυ των προσδοκιών σε τέτοιο βαθμό ώστε εν συνεχεία η κοινή γνώμη να θεωρεί ότι όλες οι πολιτικές δυνάμεις είναι ενδοτικές, αφού δεν έχουν τη δυνατότητα αυτά που υπόσχονται προεκλογικά να τα κάνουν πράξη μετεκλογικά. Οπότε, στην πράξη οι ακραίες τοποθετήσεις της αντιπολίτευσης που δεν υλοποιούνται εν συνεχεία, οδηγούν ορισμένες φορές στην ισοπέδωση και στις θεωρίες συνωμοσίας και δυστυχώς η εξωτερική πολιτική αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να ευδοκιμήσουν.
Σταχυολογώντας τους κυριότερους σταθμούς της εξωτερικής μας πολιτικής στα χρόνια της Μεταπολίτευσης σε σχέση με εύκολα συνθήματα και υποσχέσεις που έμειναν στη σφαίρα της θεωρίας, οι «βάσεις του θανάτου» δεν έφυγαν από την Ελλάδα τη δεκαετία του 1980, ο όρος Μακεδονία στην ονομασία του βόρειου γείτονά μας έγινε δεκτός, παρότι είχε απορριφθεί μετά βδελυγμίας από το Συμβούλιο Αρχηγών το 1992 (πλην ΚΚΕ), η κυβέρνηση Σαμαρά δεν ανακήρυξε μονομερώς ΑΟΖ και δεν οριοθέτησε με την Κύπρο, όπως είχε δεσμευθεί προεκλογικά, και τα μνημόνια δεν «κομματιάστηκαν» το 2015, ούτε βέβαια άλλαξε ο στρατηγικός προσανατολισμός της χώρας μας.
Στην ενότητα των Βαλκανίων κυριάρχησε η συμφωνία των Πρεσπών, όπου ο μεν κύριος Βενιζέλος είπε ότι τον βρίσκει σύμφωνο, πλην όμως η εγχώρια πόλωση λόγω της υπόθεσης Novartis δεν επέτρεψε ευρύτερες συγκλίσεις. Η δε κυρία Μπακογιάννη εξέφρασε την αντίθεσή της στη Συμφωνία στο σκέλος γλώσσας και ταυτότητας, εντούτοις, αναγνώρισε ως επιτυχία του κυρίου Κοτζιά τις Πρέσπες. Μάλιστα, ανέφερε ότι η σύνθετη ονομασία κατοχυρώθηκε επί των ημερών της και με το πολιτικό θάρρος που τη διακρίνει παραδέχτηκε ότι η αναφορά του Κώστα Καραμανλή σε βέτο στο Βουκουρέστι ήταν λάθος! Ο κύριος Κοτζιάς περιέγραψε τα βήματα που προηγήθηκαν της Συμφωνίας και εστίασε στο μεγάλο προσωπικό και πολιτικό κόστος.
Παρά τις επιμέρους διαφωνίες, είναι βέβαιο ότι πολλοί ανακουφίστηκαν με τις Πρέσπες. Αλλωστε, αποτέλεσαν εφαλτήριο για τη στρατηγική σχέση που αναπτύχθηκε αργότερα με τις ΗΠΑ.
Πεποίθησή μου είναι ότι κόντρα σε όσα έχουν ειπωθεί δημοσίως πριν και μετά τις Πρέσπες, αρκετοί συνειδητοποίησαν εδώ και σχεδόν 20 έτη (μετά την τραυματική δεκαετία του 1990) ότι σπαταλούσαμε διπλωματικό κεφάλαιο στο θέμα του ονόματος, που δυστυχώς είχε κριθεί πολλές δεκαετίες πριν, χωρίς να μπορούμε να πείσουμε τον διεθνή παράγοντα για το τι ακριβώς διακυβευόταν για εμάς. Λόγω της φύσης του θέματος, υπήρχαν εύλογα πολλές συναισθηματικά φορτισμένες αντιδράσεις που δυσχέραιναν το έργο των κυβερνήσεων, αλλά βέβαια και ένας ακραία αδιάλλακτος συνομιλητής από την άλλη πλευρά, στο πρόσωπο του Γκρούεφσκι. Παρά τις επιμέρους διαφωνίες, είναι βέβαιο ότι πολλοί ανακουφίστηκαν με τις Πρέσπες. Αλλωστε, αποτέλεσαν εφαλτήριο για τη στρατηγική σχέση που αναπτύχθηκε αργότερα με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στο κομμάτι για τη Ρωσία, Μπακογιάννη και Κοτζιάς διέλυσαν οριστικά τους μύθους για το δήθεν στρατηγικό βάθος των ελληνορωσικών σχέσεων. Η μεν πρώτη ομολόγησε ότι ακόμη και στην περίοδο του μέλιτος (2005-2008), όταν βρίσκονταν στα σκαριά δύο ενεργειακές συμφωνίες (Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη και South Stream), οι επαφές με τη Μόσχα είχαν εκατέρωθεν περιορισμούς, ο δε δεύτερος αποδοκίμασε την άποψη υπουργών της πρώτης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ υπέρ της στροφής προς τη Ρωσία και της χρησιμοποίησής της ως αντίβαρου στις διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές μας. Μάλιστα, εξέφρασε στον Λαβρόφ την έντονη ενόχλησή του για την προσέγγιση Αγκυρας – Μόσχας.
Οι τρεις υπουργοί μοιράστηκαν και προσωπικές ιστορίες από διαπραγματεύσεις τους σε κορυφαίο επίπεδο, καταδεικνύοντας τη δεξιότητα που απαιτείται και τους λεπτούς χειρισμούς όταν υπερασπίζεσαι το εθνικό συμφέρον. Εν κατακλείδι, και οι τρεις υπερθεμάτισαν για την ανάγκη να κινούμαστε ενεργητικά, προληπτικά και ενωτικά σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται και ρευστοποιείται, με τη Δύση να βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση, το διεθνές δικαιοκρατικό σύστημα σε υποχώρηση και τις αναθεωρητικές δυνάμεις σε ανάκαμψη.
ΥΓ.: Την επόμενη Κυριακή ολοκληρώνουμε τα συμπεράσματα της συζήτησης με τους τρεις υπουργούς Εξωτερικών, με τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό.
*O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
