Στο ισόγειο της πολυκατοικίας, μετά τη βαριά γκρι μεταλλική πόρτα, δυο βήματα από το ασανσέρ βρίσκεται καρφιτσωμένη στον πίνακα ανακοινώσεων η εκτύπωση με τα μηνιαία κοινόχρηστα. Ο αδιάκριτος επισκέπτης μπορεί να διαβάσει το όνομα «Αλέξης Τσίπρας» με κεφαλαία γράμματα ανάμεσα στα ονόματα των άλλων ενοίκων. Η βοή των αυτοκινήτων στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας είναι αδιάκοπη. Ο απόηχός τους, ένας μονότονος βόμβος, περνάει εξασθενημένος από τα διπλά τζάμια στο γραφείο του τρίτου ορόφου που ανακαινίστηκε με γούστο και φροντίδα και τώρα στεγάζει το Ιδρυμα –και παράλληλα το πολιτικό γραφείο– του νεότερου (μετά τον Επαμ. Δεληγεώργη, τον 19ο αιώνα) πρώην πρωθυπουργού της Ελλάδας. Προτού η μοίρα τον οδηγήσει εκεί, το ίδιο διαμέρισμα στέγαζε ένα ταξιδιωτικό γραφείο με αγγλόφωνο όνομα που θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «ατελείωτο ταξίδι». Είναι το πολιτικό ταξίδι του πρώην πρωθυπουργού εξίσου «ατελείωτο» ή έφτασε πρόωρα στο τέλος του;
Ακόμα και άνθρωποι που δεν τον ψήφισαν ποτέ και τον στόλιζαν συστηματικά με επίθετα που είχαν να ακουστούν από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου σάστισαν αντί να πανηγυρίσουν όταν παραιτήθηκε πέρυσι. Μάλλον γιατί ο πολιτικός που σε κάνει έξω φρενών, όχι μόνο δεν είναι τυχαίος, αλλά γίνεται κομμάτι της ζωής σου, η οποία συνειδητοποιείς ότι φεύγει όταν φεύγει κι αυτός. Ο Τσίπρας, ο αριστερός πρωθυπουργός που το 2015 δεν λογάριασε θεούς και δαίμονες και έπαιξε τα πάντα (και τον εαυτό του) στα ζάρια, δεν μας απειλεί πια. Πέρασε στην «άλλη πλευρά», στον κόσμο των πρώην.
Το αίνιγμα του Μπρακ
Πολλοί τον ψέγουν γιατί δεν έμεινε «για να κάνει αυτοκριτική», αλλά η παραίτηση είναι μορφή ακαριαίας αυτοκριτικής. Κι εξάλλου δεν θα μπορούσε να κονταροχτυπηθεί με τον Μητσοτάκη ύστερα από μια τέτοια ήττα. Σήμερα μοιάζει ξεκούραστος. Σχεδόν έχει αναρρώσει από τη συσσωρευμένη κόπωση (burn-out) έπειτα από σχεδόν είκοσι χρόνια στην πρώτη γραμμή. Στη θέση του βρίσκεται ο Στέφανος Κασσελάκης, ένας «σκληρός του Μαϊάμι» που ο Τσίπρας ήθελε-και-δεν ήθελε για διάδοχό του και που πρόσφατα προσπάθησε-και-δεν προσπάθησε να τον αποκεφαλίσει. Ο Κασσελάκης δεν είναι ούτε το πρώτο, ούτε το τελευταίο αίνιγμα που συνδέεται με τον Τσίπρα, ο οποίος ασφαλώς απολαμβάνει το γεγονός ότι οι πράξεις του σπάνια έχουν μια οριστική ερμηνεία.
Καθώς μιλάει και στρέφει την κεφαλή, ανάλογα με τη γωνία από την οποία τον παρατηρεί ο συνομιλητής του μοιάζει σαν ένας άλλος άνθρωπος. Θα έλεγε κανείς ότι ο ζωγράφος που θα έκανε καλύτερα το πορτρέτο του θα έπρεπε να είναι ένας Ζωρζ Μπρακ, ένας μάστορας του κυβισμού έτσι ώστε να τον ζωγραφίσει από διαφορετικές γωνίες ταυτόχρονα. Η ρευστότητα της «τσιπρικής εντύπωσης», το γεγονός ότι δεν είναι άκαμπτος και μονοκόμματος συμβάλλει στην αμεσότητα της επικοινωνίας, αλλά την ίδια ώρα μια αμφιβολία υποβάλλεται για το αν όσα λέει απηχούν οριστικά ή ελλειπτικά τις σκέψεις του.
Πάντα του άρεσε να ντύνεται σαν ένας συντηρητικός φοιτητής. Φοράει τζιν παντελόνι και γκρι πουκάμισο και κάθεται σταυροπόδι στην υπόλευκη περιστρεφόμενη πολυθρόνα στον χώρο υποδοχής και συσκέψεων. Με την αργή χαρακτηριστική φωνή του συζητάει με φίλους από τα παλιά και τους ρωτάει διακριτικά για πολλά και διάφορα (ακόμα και για τις γάτες τους…). Παράλληλα ρίχνει κλεφτές ματιές στη δυτική πλευρά του Ζαππείου και του Εθνικού Κήπου. Στο βάθος χάσκει ο Υμηττός, με τις τηλεοπτικές κεραίες που για δεκαετίες μαστιγώνουν τους Αθηναίους με κύματα συμμόρφωσης στην ευρωκανονικότητα. Πρόκειται για κεραίες υστερόβουλες, για τις ατσάλινες μαινάδες της διαπλοκής που έχασε πολύτιμο χρόνο θέλοντας μάταια να τις ξεριζώσει ή να τις βάψει κόκκινες. Ηταν ένα από τα λάθη που παραδέχτηκε όταν μίλησε πρόσφατα στην Ξένια Κουναλάκη στο συνέδριο της «Κ» για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης. Μάλλον αναγνωρίζει ότι με λιγότερο δράμα και λίγη παραπάνω δεξιοτεχνία θα μπορούσε να «εξημερώσει» καλύτερα την τέταρτη εξουσία, όπως κάνουν οι πιο έμπειροι πρωθυπουργοί…
Ενα χαρακτηριστικό του που δεν έχει χάσει παρά τις πίκρες που τον κέρασε η πολιτική είναι η ευκολία του να χαμογελάει. Εξακολουθεί να γελάει πλατιά σαν μικρό παιδί, πότε με την ειρωνεία που εντοπίζει στα περασμένα, πότε με τις ομολογημένες αυταπάτες του για πρόσωπα και πράγματα. Αλλά ταυτόχρονα δεν κάνει βήμα πίσω στα σωστά που διεκδικεί να του αναγνωριστούν.
Επιδιόρθωση επωνυμίας
Πάνω απ’ όλα όμως αντιστέκεται στην απαίτηση της Ιστορίας να τον τυλίξει οριστικά στις σελίδες της. Μόλις 49 ετών (θα κλείσει τα 50 τον Ιούλιο) μοιάζει να έχει αποφασίσει πως δεν έχει φτάσει στο τέλος της διαδρομής. Οι φίλοι του στοιχηματίζουν πως μόλις ωριμάσουν οι συνθήκες θα δοκιμάσει να επιστρέψει, παρότι γνωρίζει ότι μόνο ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επέστρεψε κι αυτό επειδή μεσολάβησε μια δικτατορία και μια εθνική τραγωδία. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χρειάζομαι rebranding», φέρεται να έχει πει.
Δεν είναι μυστικό ότι εξακολουθούν να ανταλλάσσουν μηνύματα με την Αγκελα Μέρκελ. «Μου φερόταν σαν μητέρα», φέρεται να εκμυστηρεύεται σε συνομιλητές του.
Η «ανανέωση φίρμας» αποτυπώνεται στο γραφείο του, που μάλλον είναι το πιο μινιμαλιστικό πολιτικό γραφείο της Αθήνας. Η ατμόσφαιρα δεν θυμίζει σε τίποτα τη «βιοτεχνική αισθητική» της Κουμουνδούρου. Το μόνο συνδετικό στοιχείο με το παρελθόν είναι ο εξπρεσιονιστικός πίνακας του Κωστή Γεωργίου με τους δύο ταύρους που είναι έτοιμοι να συγκρουστούν. Οπως συμβαίνει σε όλους τους πρώην πρωθυπουργούς κοντά του έμειναν ελάχιστοι πιστοί. Ο πρώην επικεφαλής του διπλωματικού γραφείου του Βαγγέλης Καλπαδάκης ανέλαβε τη διεύθυνση του Ιδρύματος. Ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Μιχάλης Καλογήρου είναι διευθυντής του πολιτικού γραφείου του. Ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Γιώργος Χουλιαράκης παραμένει στενός συνεργάτης του. Κοντά του συναντούμε και τη Γιάννα Πεπέ, πρώην γενική γραμματέα της κυβέρνησης.
Ο Τσίπρας αφιερώνει πολλές ώρες σε έναν νέο κύκλο συνομιλητών που δεν εφάπτεται με τον παραδοσιακό στενό κύκλο της Αριστεράς και περιλαμβάνει ακαδημαϊκούς και επιχειρηματίες. Πρόκειται για ένα φυτώριο υπουργών του μέλλοντος, λένε οι αισιόδοξοι φίλοι του. Προετοιμάζει παράλληλα το ντεμπούτο του Ιδρύματος Τσίπρα με ένα διεθνές συνέδριο με θέματα εξωτερικής πολιτικής και γεωπολιτικής που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα μετά τις ευρωεκλογές (αναμένουμε κυρίως την ανάδειξη της Συμφωνίας των Πρεσπών). Θα συμμετέχουν προσωπικότητες της Ευρώπης που συνδέθηκαν μαζί του στο παρελθόν. Η Αγκελα Μέρκελ μάλλον δεν προβλέπεται να μοιραστεί μαζί μας τις οδυνηρές αναμνήσεις της (το βιβλίο της που θα περιέχει μπόλικη Ελλάδα θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο). Δεν είναι πάντως μυστικό ότι εξακολουθούν να ανταλλάσσουν μηνύματα. «Μου φερόταν σαν μητέρα», λέει σήμερα ο Τσίπρας αναφερόμενος στις πρώτες συναντήσεις του με την πρώην καγκελάριο, τότε που δημοσίως φαινόταν μόνο μια ανταγωνιστική σχέση. Στο δικό του βιβλίο που προβλέπεται να κυκλοφορήσει το 2025 θα κάνει την αυτοκριτική του και μεταξύ άλλων θα αποκαλύψει επιτέλους τους απόρρητους διαλόγους του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν το 2015 όταν ο Τσίπρας, αθεόφοβος καθώς είναι, δεν δίστασε να διερευνήσει αν η Ελλάδα μπορεί «να πλεύσει σε νέες θάλασσες».
Προς το παρόν κλείνει τους λογαριασμούς του με το παρελθόν και μοιάζει να αποποιείται τους κάθε λογής Παπαγγελόπουλους και Τουλουπάκηδες στους οποίους οι βέροι «Τσιπραίοι» αποδίδουν την αποκλειστική ευθύνη για το τσουβάλιασμα όλων των συμβόλων του αστικού καθεστώτος, του Σαμαρά, του Βενιζέλου, του Πικραμμένου και του Στουρνάρα στο περιβόητο «σκάνδαλο Novartis». Ο Τσίπρας υποστηρίζει ότι ουδόλως παρενέβη στη δικαιοσύνη και το πλήρωσε γιατί κανένας δεν πίστεψε ότι η σκευωρία (που χτίστηκε επάνω σε ένα υπαρκτό σκάνδαλο) δεν ήταν ένα πρωθυπουργικό μαγείρεμα. «Πολλοί έκαναν παιχνίδι πίσω από την πλάτη μου», φέρεται να έχει πει χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις.
Τα πιο δύσκολα τηλεφωνήματα
Πολλοί τον ρωτούν γιατί δεν διέγραψε τον Παύλο Πολάκη, αλλά αντίθετα τον άφησε να λάμπει στα κοινωνικά δίκτυα. «Οι χειρότερες στιγμές μου στο Μαξίμου ήταν όταν έπρεπε να κάνω ανασχηματισμό. Καθόμουν πάνω από το τηλέφωνο και δεν μπορούσα να καλέσω εκείνους που ήθελα να αποπέμψω». Στο μπούμερανγκ της απλής αναλογικής αποδίδει το κατρακύλισμα του ΣΥΡΙΖΑ στο 17% αφού η κοινή γνώμη ήθελε σταθερή διακυβέρνηση. «Μόνο στην Ελλάδα οι προοδευτικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να συνεννοηθούν». Προσθέτει ότι αν το 2018 έμπαινε ο Σταύρος Θεοδωράκης στην κυβέρνηση το αποτέλεσμα του 2019 θα ήταν μάλλον διαφορετικό και το «Ποτάμι» θα υπήρχε ακόμη…
Το κατρακύλισμα του ΣΥΡΙΖΑ στο 17% το αποδίδει στο μπούμερανγκ της απλής αναλογικής. «Μόνο στην Ελλάδα οι προοδευτικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να συνεννοηθούν».
Νερό στο κρασί του βάζει για πολλά, αλλά όχι για τη Συμφωνία των Πρεσπών και για το τρίτο μνημόνιο. Δεν αποδέχεται ότι η Ελλάδα ήταν έτοιμη να απελευθερωθεί από το μνημόνιο με το e-mail Χαρδούβελη. «Το 2014 έκλεισε με ισοσκελισμένο προϋπολογισμό. Το 2015 έπρεπε να πετύχουμε πλεόνασμα 3% του ΑΕΠ. Και το 2016 4,5%. Το e-mail Χαρδούβελη περιλάμβανε μέτρα ύψους μόνο 0,5% του ΑΕΠ. Αρα η νέα διαπραγμάτευση για ελάφρυνση χρέους ήταν δεδομένη». Παράλληλα, υπερασπίζεται το «μαξιλάρι» των 37 δισ. που σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια της θητείας του χάρη στην επιμονή του Γιώργου Χουλιαράκη και αποτέλεσε την εγγύηση αξιοπιστίας για την έξοδο από το μνημόνιο. Οι «Πολάκηδες» τον κατηγορούν επειδή δεν μοίρασε τα 7 από τα 37 δισ. που ήταν ελεύθερα από τους περιορισμούς των θεσμών. Μόνο που αν το έκανε, όπως εξηγούν υπομονετικά οι σοβαροί φίλοι του, τότε το πλεόνασμα του 2019 θα εξαφανιζόταν (από 3,5% θα υποχωρούσε στο 0%). Οι παροχές θα ήταν μόνο ένα εφάπαξ τσεκ, μια άγαρμπη προεκλογική δωροδοκία. Κάπως έτσι η χώρα που μόλις είχε βγει από τον λαβύρινθο θα έδειχνε παγκοσμίως ότι δεν πρέπει κανείς να της έχει ποτέ καμία εμπιστοσύνη. Επιτέλους, η μουσική της δημοσιονομικής πειθαρχίας ακούγεται στη διαπασών από το μπαλκόνι του Τσίπρα.
Ο Παππάς παίζει με τους διακόπτες
Ο Κασσελάκης πώς μας προέκυψε; Επιμένει ότι δεν είναι ένας λαγός που έβγαλε από το καπέλο του (βγήκε από το καπέλο του Πολάκη και του Μανώλη Καπνισάκη). Λέει ακόμα ότι δεν τον υποστήριξε για διάδοχο, αλλά παραδέχεται ότι έχει ικανότητες, ότι δεν είναι τυχαίος. Αφήνει παράλληλα να εννοηθεί ότι δεν τον θεωρεί ούτε αριστερό, ούτε καν πολιτικοποιημένο. Μήπως όμως αυτό είναι πλεονέκτημα; Κάποιοι λένε ότι επέτρεψε σε δικούς του ανθρώπους (Γιώργος Τσίπρας, ναύαρχος Αποστολάκης και άλλοι) να στηρίξουν Κασσελάκη για να κοντύνει λίγο την Εφη Αχτσιόγλου την οποία ωστόσο θεωρούσε σίγουρη διάδοχο (αν και η πρώτη του επιλογή ήταν ο Αλέξης Χαρίτσης). Οσο για το δράμα του πρόσφατου συνεδρίου, όπου βραχυκύκλωσε η απόπειρα για την αποκαθήλωση Κασσελάκη, στο περιβάλλον Τσίπρα λένε ότι η ευθύνη για το μπλακάουτ ανήκει στον Νίκο Παππά που «τα βρήκε» με τον νέο αρχηγό και κατέβασε τον διακόπτη της Ολγας Γεροβασίλη. Σε κάθε περίπτωση ο Τσίπρας θεωρεί ότι με την παρέμβασή του πέτυχε να διαχωρίσει τη θέση του από τον Κασσελάκη και τώρα περιμένει τις ευρωεκλογές.
Τελικά πότε σκοπεύει να επιστρέψει; Δεν γνωρίζει και δεν βιάζεται. Δεν έχει ούτε άγχος, ούτε χρονοδιάγραμμα επιστροφής. Ισως επιστρέψει στο παιχνίδι όταν θα αισθανθεί έτοιμος και όταν θα φυσήξει ούριος άνεμος. Κάπως έτσι απαντά στους ανυπόμονους αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι τώρα ο άνεμος πνέει αντίθετα. Ισως περιμένει ότι θα τον καλέσουν οι συνθήκες όταν θα καταστεί πιεστική η αναζήτηση για τον καταλληλότερο πολιτικό για να ενώσει την Κεντροαριστερά. Μέχρι τότε θα συνεχίσει να αλλάζει μέχρι να βρει την κατάλληλη γωνία αποτελώντας πρόκληση ακόμα και για έναν Μπρακ.
