Συναντίληψη για την ανάγκη να διατηρηθούν τα ήρεμα νερά στο Αιγαίο και να κρατηθούν ανοιχτοί οι δίαυλοι επικοινωνίας, αλλά και διαφωνία σε βασικούς τομείς πολιτικής, εξέπεμψε η χθεσινή συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αγκυρα. Οι δύο ηγέτες διαφώνησαν δημόσια για τη μειονότητα της Θράκης, τη μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί, το Κυπριακό και τον χαρακτήρα της οργάνωσης Χαμάς, την οποία η Αθήνα θεωρεί τρομοκρατική και η Aγκυρα αντιστασιακή. Παρά ταύτα, υπέγραψαν δύο συμφωνίες, για θέματα πολιτικής προστασίας και οικονομικής συνεργασίας, ενώ συμφώνησαν να συναντηθούν ξανά σύντομα, καθώς και να πραγματοποιηθεί στην Αγκυρα το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας πριν από το τέλος του 2024. Ο κ. Μητσοτάκης, επίσης, επανέλαβε τη στήριξη της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.
«Ηρεμα νερά» στο Αιγαίο παρά τις δημόσιες διαφωνίες
Του Βασίλη Νέδου
Η ανάγκη να συνεχιστεί η τρέχουσα διαδικασία εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, παρά τις γνωστές διαφορές και τις κατά καιρούς διαφωνίες και εντάσεις, ήταν το βασικό στοιχείο των συνομιλιών που είχαν χθες ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αγκυρα.
Η ατμόσφαιρα αυτή προέκυψε και κατά τη διάρκεια των δηλώσεων των δύο ηγετών, οι οποίοι συμφώνησαν στην ανάγκη να συνεχιστούν όλες οι μορφές ελληνοτουρκικών επαφών (Πολιτικός Διάλογος, Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, θετική ατζέντα) υπό την πολιτική καθοδήγηση των υπουργών Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν, αλλά και την πραγματοποίηση του «επόμενου βήματος», όπως το χαρακτήρισε ο κ. Ερντογάν, δηλαδή του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας στην Αγκυρα πριν από το τέλος του 2024. Οι διαφωνίες που εκφράστηκαν ήταν τέσσερις: η πρώτη αφορούσε τη μειονότητα της Θράκης, η δεύτερη τη μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί, η τρίτη το Κυπριακό και η τέταρτη, και πιο έντονα διατυπωμένη από τον κ. Ερντογάν, την κατάσταση στη Γάζα και, κυρίως, τον χαρακτήρα της Χαμάς, που για την Αγκυρα αποτελεί «αντιστασιακή οργάνωση». Οι δύο ηγέτες συμφώνησαν για την ανάγκη να συνεχιστούν οι πρωτοβουλίες της θετικής ατζέντας, ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για την αύξηση των διμερών συναλλαγών, καθώς επίσης και για τη συνεργασία στο μεταναστευτικό.
Ως προς το ζήτημα της μειονότητας, ο κ. Ερντογάν τη χαρακτήρισε τουρκική, ζητώντας μάλιστα την «εκπλήρωση των δικαιωμάτων της». Ο κ. Μητσοτάκης υπογράμμισε τον θρησκευτικό χαρακτήρα των μειονοτήτων, υπογραμμίζοντας ότι η ελληνική είναι «δραστικά μειωμένη πληθυσμιακά» και πως «χρειάζεται τη στήριξη της τουρκικής πολιτείας» για να συνεχίσει να εμπλουτίζει την κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Τουρκίας. Για τη μειονότητα στη Θράκη ο κ. Μητσοτάκης σημείωσε ότι απολαμβάνει καθεστώς ίσων ευκαιριών, αλλά υπάρχουν και ειδικά μέτρα για τους μουσουλμάνους της Ελλάδας. Σε αντίθεση, όπως υπονόησε, με τον «διαρκώς συρρικνούμενο Ελληνισμό στην Τουρκία».
Θα συνεχιστούν οι διμερείς επαφές σε υψηλό επίπεδο – Τι είπαν για μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη, Κυπριακό και Μονή της Χώρας.
Ο κ. Μητσοτάκης έθεσε και το ζήτημα της Μονής της Χώρας, λέγοντας ότι εξέφρασε στον κ. Ερντογάν τη στενοχώρια και τη δυσαρέσκεια για τη μετατροπή της σε τζαμί. Νωρίτερα, ο Τούρκος πρόεδρος είχε σημειώσει ότι «η Τουρκία είναι χώρα υπόδειγμα στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς», αναφερόμενος στην απόφαση του 2020 για το άνοιγμα της Μονής της Χώρας «για λατρεία και επίσκεψη» και υπογράμμισε ότι «αποδίδουμε μεγάλη σημασία να δοθεί στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO».
Στο Κυπριακό οι δύο ηγέτες διαφώνησαν. Ο κ. Μητσοτάκης ζήτησε να μη χαθεί η ευκαιρία της νέας προσπάθειας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ (η προσωπική απεσταλμένη του γ.γ. του ΟΗΕ για το Κυπριακό Μαρία Ανχελα Ολγίν Κουεγιάρ βρίσκεται σήμερα στην Αθήνα, έχοντας ήδη περάσει από Κύπρο και Τουρκία για μία ακόμη φορά), ενώ ο κ. Ερντογάν αναφέρθηκε στην ανάγκη να επιλυθεί το Κυπριακό με βάση τις «πραγματικότητες στο νησί», αποστροφή η οποία παραπέμπει στη διαμορφωμένη αντίληψη της τουρκικής διπλωματίας περί προώθησης ενός μοντέλου κυριαρχικής ισότητας, δηλαδή δύο κρατών.
Ο κ. Μητσοτάκης, πάντως, επανέλαβε τη στήριξη της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Μάλιστα, αναφέρθηκε στα πρόσφατα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου που, όπως είπε, «δίνουν μια θετική προοπτική στην επανεκκίνηση των ευρωτουρκικών σχέσεων». Κάλεσε μάλιστα «να ερμηνευτούν και να αξιοποιηθούν σωστά» από την τουρκική πλευρά. Ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε τα βήματα ως αναγκαία «γιατί το σήμερα δεν πρέπει να μένει αιχμάλωτο του χθες και δεν πρέπει ούτε να ναρκοθετεί και το αύριο».
Οι προσεγγίσεις για τη Χαμάς
Ο χαρακτήρας της Χαμάς αποτέλεσε χθες το πιο έντονο σημείο διαφωνίας ανάμεσα στον κ. Μητσοτάκη και στον κ. Ερντογάν. Μάλιστα ο πρόεδρος της Τουρκίας επανήλθε προκειμένου να τονίσει ότι κατά την άποψή του η Χαμάς είναι αντιστασιακή οργάνωση και όχι τρομοκρατική, όπως τη χαρακτήρισε ο πρωθυπουργός. Ο κ. Ερντογάν σημείωσε επίσης ότι 1.000 στελέχη της Χαμάς νοσηλεύονται στην Τουρκία (αργότερα διευκρινίστηκε από τουρκικές πηγές ότι εννοούσε τραυματίες από τη Γάζα), ενώ χαρακτήρισε την ισραηλινή επιχείρηση στη Γάζα γενοκτονία. «Η θέση της Αθήνας είναι ότι το Ισραήλ είχε κάθε δικαίωμα να αμυνθεί σε μια επίθεση στο έδαφός του. Και μάλιστα από μια τρομοκρατική οργάνωση», είπε, μεταξύ άλλων, ο πρωθυπουργός, φράση η οποία προκάλεσε την παρέμβαση του κ. Ερντογάν, ο οποίος πάντως ευχαρίστησε, όπως είπε, για λογαριασμό των Παλαιστινίων, την Αθήνα για τη θετική ψήφο που παρέχει στην Παλαιστίνη δικαιώματα εκπροσώπησης στον ΟΗΕ μαζί με ακόμη 143 χώρες. Και οι δύο ηγέτες συμφώνησαν ότι πρέπει να ιδρυθεί παλαιστινιακό κράτος στα όρια του 1967.
Κεκτημένο οι ανοιχτοί δίαυλοι
Της Δώρας Αντωνίου
Οι τέσσερις συναντήσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τους τελευταίους δέκα μήνες δείχνουν ότι οι δύο πλευρές έχουν, τουλάχιστον, τη διάθεση να διατηρήσουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας και ένα θετικό κλίμα στις διμερείς σχέσεις, έπειτα από μια περίοδο κλιμακούμενης έντασης από την πλευρά της Αγκυρας. Ο καταστροφικός σεισμός που έπληξε την Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2023 λειτούργησε ως καταλύτης για την αλλαγή κλίματος και την αποκατάσταση διαύλων επικοινωνίας ανάμεσα στις δύο πλευρές, καθώς η Αθήνα έσπευσε να προσφέρει βοήθεια στις πληγείσες περιοχές, ενώ ήταν η αφορμή για την πρώτη έπειτα από αρκετό καιρό τηλεφωνική επικοινωνία ανάμεσα στους κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν. Βεβαίως, όπως γίνεται σαφές με κάθε αφορμή, οι διαφορές στα σημαντικά, στα μεγάλα θέματα, παραμένουν. Η προσέγγιση σε ζητήματα χαμηλής πολιτικής, όμως, βοηθάει στη διατήρηση κλίματος ηρεμίας και μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης σε μια σειρά από τομείς.
Στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας, στις 12 Ιουλίου 2023, έγινε η πρώτη συνάντηση, που σηματοδότησε το σπάσιμο του «πάγου» και την επαναφορά των σχέσεων σε μια περίοδο τυπικής κανονικότητας. Ηταν η αφετηρία ενός οδικού χάρτη επαναπροσέγγισης, που περιλαμβάνει έκτοτε μια σειρά από συναντήσεις σε κάθε επίπεδο, επανάληψη των διερευνητικών και επανενεργοποίηση των ΜΟΕ.
Η επόμενη συνάντηση έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου, στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. «Εχουμε μεγάλες διαφορές με την Τουρκία, τις οποίες όμως θα επιχειρήσουμε να επιλύσουμε με οδηγό το διεθνές δίκαιο», δήλωσε εκείνες τις ημέρες ο κ. Μητσοτάκης σε συνέντευξη στο CNN. Από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης ο κ. Ερντογάν προωθούσε την προοπτική διχοτόμησης της Κύπρου μέσα από διεθνή αναγνώριση του ψευδοκράτους.
Οι συναντήσεις του πρωθυπουργού με τον Τούρκο πρόεδρο τους τελευταίους δέκα μήνες δεν έχουν οδηγήσει σε πρόοδο αναφορικά με τις βασικές διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών.
Ακολούθησαν συναντήσεις σε επίπεδο υφυπουργών Εξωτερικών και ομάδων εργασίας, που προετοίμασαν το 5ο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας, που πραγματοποιήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου στην Αθήνα. Συνολικά 15 συμφωνίες, μνημόνια και κοινές διακηρύξεις υπογράφηκαν στο πλαίσιο του 5ου ΑΣΣ. Οι Κυριάκος Μητσοτάκης και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπέγραψαν τη Διακήρυξη των Αθηνών Περί Σχέσεων Φιλίας και Καλής Γειτονίας, η οποία αφορά την αμοιβαία δέσμευση για τη συνέχιση ουσιαστικών και εποικοδομητικών διαβουλεύσεων αλλά και για λήψη μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης προκειμένου να εξαλειφθούν τυχόν εντάσεις και κίνδυνοι.
Υπογράφηκαν, επίσης, συμφωνία στον τομέα Παιδείας, μνημόνια κατανόησης στον τομέα ηλεκτρικής διασύνδεσης, στον τομέα μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, στον τομέα των εξαγωγών, στον τομέα των επενδύσεων, για την προστασία των ΑμεΑ, για τον αθλητισμό, για τον τουρισμό, για την έρευνα και καινοτομία, για τη σύγκληση κοινής επιτροπής Οικονομίας και Εμπορίου, για ανταλλαγή τεχνογνωσίας στον τομέα αγροτικών καλλιεργειών, κοινή δήλωση για τελωνειακή συνεργασία.
