Συγκρατημένα αισιόδοξος ότι ο συμβιβασμός της συμφωνίας των Πρεσπών θα αντέξει και τη σημερινή πολιτική πρόκληση δηλώνει ο πρώην ΥΠΕΞ της Βόρειας Μακεδονίας Νίκολα Ντιμιτρόφ, επισημαίνοντας ότι «έχουμε πάρα πολλά να χάσουμε και πολύ λίγα να κερδίσουμε αν ακολουθήσουμε τον καταστροφικό δρόμο». Μιλώντας στην «Κ» αναφέρει ότι οι δύο χώρες δεν έχουν συνειδητοποιήσει πόσο δύσκολος ήταν ο συμβιβασμός για την άλλη πλευρά, καθώς η κάθε μία αναγνωρίζει μόνο τις δικές της παραχωρήσεις. Ο κ. Ντιμιτρόφ σχολιάζει την άνοδο του VMRO-DPMNE στην εξουσία, το στρατηγικό λάθος –όπως το χαρακτηρίζει– της Ε.Ε. να μην αρχίσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις μετά τη συμφωνία των Πρεσπών και την ξένη επιρροή στη χώρα του. Επισημαίνει επίσης ότι υπάρχουν ζητήματα στην εφαρμογή της συμφωνίας και από τις δύο πλευρές, ενώ εκφράζει την απογοήτευσή του για τη στάση της Βουλγαρίας.
– Νομίζετε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα κρίση ανάμεσα στις δύο χώρες ή πρόκειται απλώς για μια προσπάθεια της νέας ηγεσίας της Βόρειας Μακεδονίας να ικανοποιήσει την πατριωτική βάση της;
– Για πρώτη φορά από τότε που επιλύσαμε το ζήτημα της ονομασίας, οι ηγεσίες τόσο στην Αθήνα όσο και στα Σκόπια είναι πολιτικές δυνάμεις που αντιτάχθηκαν δημόσια στη συμφωνία των Πρεσπών, μια συμφωνία ορόσημο. Αυτή η εξέλιξη δοκιμάζει τον ιστορικό συμβιβασμό μας, καθώς δεν υπάρχει αίσθηση «ιδιοκτησίας» σε καμία από τις δύο πρωτεύουσες. Αντιθέτως, η συμφωνία αντιμετωπίστηκε με κριτική διάθεση. Πρέπει να σας πω ότι καθώς ασχολούμαι με το ζήτημα του ονόματος κατά το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής ζωής μου –θα έλεγα ότι μάλλον έχει γίνει η πρωταρχική αποστολή μου– έμαθα να κατανοώ πλήρως τις ανησυχίες και τις ευαισθησίες και των δύο πλευρών. Είναι εντυπωσιακό το πόσο λίγη επίγνωση υπάρχει τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Βόρεια Μακεδονία σχετικά με το πόσο δύσκολος ήταν ο συμβιβασμός για την άλλη πλευρά. Η κάθε πλευρά αναγνωρίζει μόνο τις δικές της παραχωρήσεις. Το θετικό είναι ότι ούτε το VMRO-DPMNE ούτε η Νέα Δημοκρατία έχουν διάθεση να γκρεμίσουν τη γέφυρα που χτίσαμε με τόσο κόπο. Οι δύο πλευρές απολαμβάνουν τους καρπούς της συμφωνίας και την ίδια ώρα κατηγορούν τους προκατόχους τους για τις αδυναμίες που διαπιστώνονται. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, η γέφυρα μπορεί να φθαρεί χωρίς φροντίδα και συντήρηση. Το κρίσιμο συστατικό εδώ θα είναι η υπεύθυνη ηγεσία για να φέρει πιο κοντά τις δύο παράλληλες πραγματικότητες.
– Πόσο αποτελεσματικοί είναι οι υφιστάμενοι μηχανισμοί επίλυσης προβλημάτων στο πλαίσιο της συμφωνίας; Ρωτάω γιατί ο αρχηγός του VMRO-DMPNE, Χρίστιαν Μίτσκοσκι, ζήτησε από την Ελλάδα να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο, που είναι το τελευταίο βήμα.
– Η συμφωνία προβλέπει τρεις τρόπους διευθέτησης διαφορών σχετικά με την ερμηνεία και την εφαρμογή της. Οι διαπραγματεύσεις, οι καλές υπηρεσίες του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ και το Διεθνές Δικαστήριο, με αυτή τη σειρά. Το πρώτο όμως (διαπραγματεύσεις) είναι αυτό που χρειάζεται. Συναντήσεις, ανοιχτή ανταλλαγή απόψεων, δέσμευση για κατανόηση της άλλης πλευράς και καλή θέληση. Επικοινωνία κεκλεισμένων των θυρών και όχι μέσω δημοσίων δηλώσεων. Αλλωστε, υπάρχουν ζητήματα εφαρμογής και από τις δύο πλευρές.
– Γενικότερα, ανησυχείτε ότι ο δυτικός προσανατολισμός της χώρας σας βρίσκεται σε κίνδυνο; Η εκλογική κυριαρχία του VMRO-DPMNE φαίνεται να δείχνει ακριβώς αυτό.
– Ο σοβαρότερος διεκδικητής του VMRO-DPMNE για τη θέση του υπουργού Εξωτερικών, παρουσιάζοντας το εκλογικό πρόγραμμα του κόμματος, τόνισε ότι η ένταξη στην Ε.Ε. και η προώθηση της στρατηγικής εταιρικής σχέσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι οι μεγαλύτερες προτεραιότητες της εξωτερικής του πολιτικής. Το αν η νέα κυβέρνηση θα μπορέσει να κινηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση και να σημειώσει απτή πρόοδο προς την ένταξη στην Ε.Ε., θα εξαρτηθεί από τρεις παράγοντες. Πρώτον, την ικανότητά της να πλοηγηθεί με επιτυχία στα θυελλώδη βαλκανικά νερά που μαστίζονται από διμερείς διαμάχες. Μια ευθύνη που μοιράζεται με τους γείτονές μας της Ε.Ε., οι οποίοι στην πραγματικότητα, εκτός από τη Βόρεια Μακεδονία έχουν να κερδίσουν από την ευρωπαϊκή της επιτυχία. Δεύτερον, τη διακυβέρνηση και τις μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της χώρας, όπου το έθνος διψάει για δικαιοσύνη και λογοδοσία, οικονομική ανάπτυξη και λειτουργικούς θεσμούς. Τέλος, ρόλο θα παίξουν και εξωτερικοί παράγοντες. Πέρασαν 21 χρόνια από τη Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης. Χάθηκαν γενιές. Είναι καιρός εμείς, οι Ευρωπαίοι, να συνεννοηθούμε και να ολοκληρώσουμε την ενοποίηση της ηπείρου. Η Ε.Ε. θα πρέπει να αρχίσει να τηρεί την υπόσχεσή της, να περιορίσει τον γελοίο αριθμό βέτο στη διαδικασία ένταξης και να μην πέφτει θύμα των –για εσωτερική κατανάλωση– ιδιοτροπιών του περασμένου αιώνα οποιουδήποτε κράτους-μέλους.
Πέρασαν 21 χρόνια από τη Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης. Χάθηκαν γενιές. Είναι καιρός εμείς, οι Ευρωπαίοι, να συνεννοηθούμε και να ολοκληρώσουμε την ενοποίηση της ηπείρου. Η Ε.Ε. θα πρέπει να αρχίσει να τηρεί την υπόσχεσή της, να περιορίσει τον γελοίο αριθμό βέτο στη διαδικασία ένταξης και να μην πέφτει θύμα των –για εσωτερική κατανάλωση– ιδιοτροπιών του περασμένου αιώνα οποιουδήποτε κράτους- μέλους.
– Είστε αρκετά επικριτικός με την Ε.Ε. Προφανώς έτσι αισθάνονται και οι πολίτες σας, δεν εμπιστεύονται τους δυτικούς θεσμούς. Αυτό συμβαίνει επειδή πιστεύουν ότι η Ε.Ε. δεν τήρησε τις υποσχέσεις της ή έχει παίξει ρόλο η ξένη επιρροή στα εσωτερικά της χώρας σας; Πολλά έχουν ειπωθεί για τον ρόλο της Ρωσίας, της Σερβίας και της Ουγγαρίας.
– Στην πραγματικότητα είναι χειρότερο από αυτό. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση, μόνο το ένα τρίτο περίπου των πολιτών πιστεύει ότι η Ε.Ε. λαμβάνει σοβαρά το θέμα της διεύρυνσης. Η ξένη επιρροή σίγουρα παίζει ρόλο, αλλά ο βασικός λόγος είναι η χαμένη αξιοπιστία της πολιτικής διεύρυνσης της Ε.Ε. Η αποτυχία της να τηρήσει την υπόσχεσή της και να ξεκινήσει ενταξιακές συνομιλίες με τη Βόρεια Μακεδονία μετά τη συμφωνία των Πρεσπών, ένα μεγάλο στρατηγικό λάθος, ήταν πιθανώς το μεγαλύτερο πλήγμα. Η πλειοψηφία πιστεύει ότι η απόδοση της επένδυσης που έκανε ήταν πολύ μικρή, ότι οι προσπάθειές μας ήταν σισύφειες, ήταν μάταιες. Οταν επιτέλους καταφέραμε να λύσουμε το ζήτημα της ονομασίας με την Ελλάδα, που μας κράτησε στην αίθουσα αναμονής για σχεδόν δύο δεκαετίες, η Βουλγαρία αποφάσισε να εκτροχιάσει εντελώς τη σχέση και να παραλάβει τη δάδα του βέτο. Η Σόφια στόχευσε έναν από τους δύο βασικούς πυλώνες της συμφωνίας των Πρεσπών, τη μακεδονική γλώσσα και την ταυτότητά μας –ως έκφραση του δικαιώματός μας στην αυτοδιάθεση– προσθέτοντας αλάτι στην πληγή. Το αίσθημα ότι αυτό ήταν υπερβολικό για να το αντέξουμε είναι σε μεγάλο βαθμό κυρίαρχο στην κοινωνία μας. Οι πολίτες νιώθουν προδομένοι.
– Μπορεί η Βόρεια Μακεδονία να διαχειριστεί μια πιθανή ρήξη με την Ελλάδα και με τη Βουλγαρία ταυτόχρονα; Και αναφέρομαι και στις οικονομικές επιπτώσεις, αλλά και στο πολύπλοκο και επικίνδυνο διεθνές περιβάλλον στη γειτονιά μας.
– Το ερώτημα δεν είναι μόνο εάν η Βόρεια Μακεδονία μπορεί να διαχειριστεί μια πιθανή ρήξη ή μια κρίση με τους μεγαλύτερους γείτονές της. Η απάντηση μάλλον είναι ότι δεν μπορεί. Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι τι κάνουμε και προς τα πού οδεύουμε στην περιοχή μας. Μπορούν τα Βαλκάνια να διαχειριστούν ξανά τις παλιές πολιτικές του ανταγωνισμού, των αποκλεισμών και της μισαλλοδοξίας; Δεν είναι καιρός να δείξουμε στην υπόλοιπη Ευρώπη τι μπορούμε να κάνουμε αν συνεργαστούμε; Μπορούμε να τα πάμε πολύ καλύτερα αν ξεκινήσουμε με αμοιβαία κατανόηση και σεβασμό. Οι συνέπειες της κλιμάκωσης των διμερών σχέσεων θα είναι πιο σοβαρές για τη χώρα μου. Αλλά είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτό το θλιβερό σενάριο δεν θα βλάψει ολόκληρη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι τι κάνουμε και προς τα πού οδεύουμε στην περιοχή μας. Μπορούν τα Βαλκάνια να διαχειριστούν ξανά τις παλιές πολιτικές του ανταγωνισμού, των αποκλεισμών και της μισαλλοδοξίας; Δεν είναι καιρός να δείξουμε στην υπόλοιπη Ευρώπη τι μπορούμε να κάνουμε αν συνεργαστούμε; Μπορούμε να τα πάμε πολύ καλύτερα αν ξεκινήσουμε με αμοιβαία κατανόηση και σεβασμό.
– Δεδομένης της εμπειρίας σας στο θέμα, ποιες είναι οι συστάσεις σας;
– Η συμφωνία των Πρεσπών πέρασε τη δοκιμασία του χρόνου. Παρά τις ελλείψεις στην εφαρμογή της και από τις δύο πλευρές, ο συμβιβασμός λειτουργεί. Εχει μια κατευναστική επίδραση στις διμερείς σχέσεις μας και στις επαφές των ανθρώπων των δύο χωρών. Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως απειλή ή ως αντίπαλος στις δημοσκοπήσεις στη Βόρεια Μακεδονία και είμαι βέβαιος ότι το ίδιο ισχύει και στην ελληνική κοινή γνώμη. Είμαι αισιόδοξος ότι ο συμβιβασμός μας θα αντέξει και την τρέχουσα πολιτική πρόκληση. Υπάρχουν, ειλικρινά, πάρα πολλά να χάσουμε και πολύ λίγα να κερδίσουμε αν ακολουθήσουμε τον καταστροφικό δρόμο. Πρόσφατα έγραψα ότι αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι μια επίδειξη ηγεσίας και στις δύο χώρες, Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία, για να αντιμετωπίσουμε αυτή την πραγματικότητα και να σταματήσουμε να παίζουμε μικροπολιτικά με αυτό το θέμα. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτούς, εντός των χωρών μας, που θα αποδεχόντουσαν μόνο μαξιμαλιστικές λύσεις, αυτούς που νοσταλγούν διαμάχες και ανταγωνισμούς. Πρέπει να προωθήσουμε την πλήρη εφαρμογή της συμφωνίας των Πρεσπών, συμπεριλαμβανομένων των δύσκολων και ενίοτε επώδυνων βημάτων. Και πρέπει να δείξουμε περισσότερη κατανόηση και ευαισθησία για τις δυσκολίες της άλλης πλευράς.
