Η έρευνα του Pew Research Center για το πώς βλέπουν οι Ευρωπαίοι πολίτες την Ευρώπη αποτυπώνει τις πολιτικές διεργασίες που συντελούνται στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.
Οι φιλοευρωπαϊκές και πιο «συστημικές» πολιτικές δυνάμεις παραμένουν πλειοψηφικές, ενώ το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης δεν φαίνεται να αμφισβητείται στον πυρήνα του.
Ο ευρωσκεπτικισμός, ωστόσο, μοιάζει να κερδίζει έδαφος, ενώ παράλληλα αποτυπώνεται μια σημαντική πολιτική μετατόπιση. Ενώ παλαιότερα –όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές χώρες– η αμφισβήτηση των κεντρικών πολιτικών της Ε.Ε. προερχόταν κυρίως από τα αριστερά, στις μέρες μας αυτό μοιάζει να γίνεται προνομιακό πεδίο της ριζοσπαστικής/ευρωσκεπτικιστικής Δεξιάς. Παρατηρείται έτσι το φαινόμενο μεγάλη μερίδα πολιτών, είτε για οικονομικούς λόγους («χαμένοι παγκοσμιοποίησης») είτε για ταυτοτικούς λόγους (λόγω π.χ. μεταναστευτικού), να αναζητεί πιο παραδοσιακές/συντηρητικές αναφορές. Ισχυρό εθνικό κράτος, κλειστά σύνολα, ελεγχόμενες αλλαγές στην οικονομία, ώστε να μην προκαλούν ανασφάλεια σε επαγγελματικές ομάδες, είναι αιτήματα που μοιάζουν να κερδίζουν έδαφος και να επηρεάζουν τους πολιτικούς συσχετισμούς στην Ε.Ε.
Ο πιο «κοσμοπολίτικος» χαρακτήρας της Ε.Ε. την καθιστά έτσι πιο θελκτική στις νεότερες ηλικίες, αλλά και στα κόμματα με πιο «προοδευτική» ατζέντα (με όλες τις αναλυτικές αδυναμίες που έχει η χρήση του συγκεκριμένου όρου), την ώρα που ο ευρωσκεπτικισμός αυξάνεται στις μεγαλύτερες ηλικίες και στα πιο συντηρητικά κοινά, με συνέπεια την αντιστροφή των παλαιότερων τάσεων, που ήθελαν τους κεντροδεξιούς πολίτες τους πιο φιλοευρωπαίους μέσα στην Ε.Ε.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, οι τάσεις που αποτυπώνει η έρευνα αναδεικνύουν ένα παράδοξο. Παρότι μέχρι πριν από 15-20 χρόνια οι Ελληνες ήταν από τους πλέον θετικούς ως προς την Ε.Ε. λαούς της Ευρώπης, παρότι όλα τα μεγάλα κυβερνητικά κόμματα της χώρας ομνύουν στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της και παρότι η ένταξη στην Ε.Ε. αποτελεί θεμέλιο στοιχείο της εξωτερικής μας πολιτικής και πανθομολογούμενο διπλωματικό κεφάλαιο της χώρας, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα (στη συγκεκριμένη έρευνα) όπου οι αρνητικές απόψεις για την Ε.Ε. υπερτερούν (για λίγο έστω) των θετικών.
Το παράδοξο αυτό, ωστόσο, ερμηνεύεται τόσο από τις πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, όσο και από την πολιτική παράδοση της χώρας. Η πολιτική ριζοσπαστικοποίηση της περασμένης δεκαετίας –όταν στην καρδιά της οικονομικής κρίσης ο αντιευρωπαϊσμός είχε εκτοξευθεί– μοιάζει να έχει αφήσει κατάλοιπα. Ενώ σε αυτό συμβάλλει και η πρόσφατη ενίσχυση κομμάτων με υπερσυντηρητικές θέσεις ή/και φιλορωσικές/αντιδυτικές καταβολές, αναδεικνύοντας μια αντίθεση που έχει και πολιτισμικό υπόβαθρο.
Σε ό,τι αφορά τη διαφοροποίηση Δεξιάς – Αριστεράς, το γεγονός ότι η ένταξη στην Ε.Ε., ο δυτικόστροφος προσανατολισμός της χώρας, η ανάδειξη των ωφελειών από την Ε.Ε., αποτέλεσε το θεμελιώδες μεταπολιτευτικό αφήγημα και την πολιτική παρακαταθήκη του Κωνσταντίνου Καραμανλή –του «Πατριάρχη» της ελληνικής Δεξιάς– προφανώς επικαθορίζει τις πεποιθήσεις των δεξιόστροφων ψηφοφόρων.
Αντιθέτως, ο αυξημένος ευρωσκεπτικισμός μεταξύ αριστερόστροφων ψηφοφόρων μοιάζει να αντανακλά τα στερεότυπα, αλλά και τα τραύματα που έχουν αναπτυχθεί γύρω από ταραγμένες εποχές της ελληνικής ιστορίας (Εμφύλιος, δικτατορία κ.λπ.). Η ελληνική Αριστερά, λόγω αυτών των ιστορικών καταβολών –και σε αντίθεση με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή Αριστερά– έχει αναπτύξει ισχυρά αντιδυτικά αντανακλαστικά, τα οποία εκδηλώνονται με κάθε αφορμή. Παρά μάλιστα την «αναγκαστική προσγείωση» και ρεαλιστική στροφή που υπήρξε την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.
Προκύπτει, πάντως, αβίαστα ότι όλα τα κόμματα που αποδέχονται τον δυτικό και φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας έχουν πολλή δουλειά να κάνουν προκειμένου να αντιστραφεί ένα κλίμα, που αν συνεχιστεί μπορεί να καταστήσει και τα ίδια ανεπίκαιρα.
* Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.
