«Χάθηκε η αυτοδυναμία», έλεγαν στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους κυβερνητικά στελέχη λίγες ημέρες μετά το δυστύχημα των Τεμπών, τον Μάρτιο του 2023. Οι πιο απαισιόδοξοι πιθανολογούσαν ότι ανάλογα με τις εξελίξεις θα μπορούσε να παιχτεί κορώνα – γράμματα ακόμη και η πρωτιά. Γι’ αυτό ήταν πολλοί όσοι συνιστούσαν άμεση προσφυγή στις κάλπες για να περιοριστεί η κατρακύλα που πίστευαν ότι σίγουρα θα επέλθει. Ο Στάνλεϊ Γκρίνμπεργκ, διεθνούς φήμης δημοσκόπος και σύμβουλος στρατηγικής, που κατοικοέδρευε στα αρμόδια για την ανάλυση των ερευνών κυβερνητικά γραφεία, συζητώντας νυχθημερόν με τον νυν υφυπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο (αλλά πολύ συχνά και με τον ίδιο τον πρωθυπουργό) ήταν ο μοναδικός που είχε εντελώς διαφορετική άποψη. Σε τι στήριζε την αισιοδοξία του;
Λονδίνο, αρχές 1999. Ενας αδιάκριτος δημοσιογράφος συζητεί με τον μακαρίτη σήμερα Φίλιπ Γκουλντ, τον σύμβουλο στρατηγικής και δημοσκόπο του Τόνι Μπλερ. Οι Νέοι Εργατικοί βρίσκονταν μόλις ενάμιση χρόνο στην εξουσία μετά τον θρίαμβο του Μαΐου 1997. Οι ποιοτικές μετρήσεις (ομάδες εστίασης) του Γκουλντ, που οργανώνονταν πλέον όχι με τα τεφτέρια της δεκαετίας του ’80, αλλά με φρέσκια τεχνογνωσία που ο ίδιος είχε φέρει πρόσφατα από την Αμερική, θεωρούνταν καθοριστικές για τον συγχρονισμό του μηνύματος του κόμματος με τις «μεγάλες προσδοκίες» της νεο-ντικενσιανής μεσαίας τάξης. Στον Γκουλντ είχε παραχωρήσει ένα γραφείο με θέα τον Τάμεση το αφεντικό της εφημερίδας Express. Κι ενώ ο Γκουλντ μιλούσε μεγαλοπρεπώς για τη νέα προοδευτική πολιτική (και μεταξύ άλλων θυμόταν τον Ανδρέα Παπανδρέου που γνώρισε στις εκλογές του 1993 στην Αθήνα) άνοιξε η πόρτα και μπήκε ο Σταν Γκρίνμπεργκ, ένας κοντός 55άρης με στρογγυλά γυαλιά, μουστάκι, ξεβαμμένο τζιν γκαραζιέρη και πυκνά μαλλιά-κράνος (από το 2005 και μετά κουρεύτηκε, άλλαξε γυαλιά κι έγινε ο άνθρωπος που γνώρισαν οι τωρινοί θαυμαστές του στην Αθήνα).
Τα μοντέλα
Πλησίαζαν οι ευρωεκλογές του 1999 (που οι Εργατικοί έχασαν με 8 μονάδες διαφορά χωρίς να ανοίξει μύτη). Ο Μπλερ (που ακόμη δεν είχε εγκαταλείψει τη φιλοδοξία του να βάλει τη Βρετανία στην Ευρωζώνη…) είχε προσλάβει τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα και πρώην επίκουρο (αλλά πιο διάσημο από τους ομότιμους) καθηγητή του Γέιλ, που συνδέθηκε με δύο νίκες του Κλίντον –το 1992 και το 1996– για να συνδράμει την ομάδα των Αγγλων στατιστικολόγων. Κυρίως όμως τον κουβάλησε στο Λονδίνο για να ταΐσει τα μυστικά μοντέλα του με τα ευρήματα βρετανικών δημοσκοπήσεων. Τι είδους μοντέλα είναι αυτά που πλέον έχουν εκτιμήσει και οι εν Αθήναις φίλοι του;
Ο Γκρίνμπεργκ γεννήθηκε το 1945 και έζησε έως τα πέντε του στη Φιλαδέλφεια της Πενσιλβάνια. Ο πατέρας του εργαζόταν στο εργοστάσιο ηλεκτρικών συσκευών της Γουεστινγκχάουζ και τα απογεύματα παρακολουθούσε μαθήματα μηχανολογίας. Ο παππούς και η γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν Ρώσοι εβραϊκής καταγωγής μετανάστες στις ΗΠΑ από τη Ρωσία. Η μητέρα του μεγάλωσε στην Ουκρανία. Ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του, επίσης Εβραίος, υπηρέτησε στον τσαρικό στρατό. Εφτασε έως τη Σιβηρία και την Κίνα προτού πάρει την κόρη και τον γιο του για το δικό τους «Αμέρικα Αμέρικα». Το 1950 η οικογένεια μετακόμισε στην Ουάσιγκτον, στην 9η Οδό, στη διασταύρωση των οδών Νιου Χάμσαϊρ και Τζορτζ σε γειτονιά μαύρων. Ο πατέρας Γκρίνμπεργκ, αφού απέτυχε να ανοίξει μανάβικο, έπιασε δουλειά στην Αμερικανική Εταιρεία Οργάνων (American Instruments Company) που κατασκεύαζε προηγμένα όργανα για επιστημονικά εργαστήρια και συστήματα διαχείρισης υγρών σε μεγάλη πίεση (π.χ. στα βάθη ωκεανών). Η εταιρεία αυτή σαρώθηκε από την παγκοσμιοποίηση ήδη από τη δεκαετία του ’70, αλλά στη χρυσή δεκαετία του ’50 έπαιρνε πολλά κρατικά συμβόλαια και η τεχνολογία της ήταν απόρρητη. Οι Γκρίνμπεργκ έπαψαν να συναντούν κομμουνιστές συγγενείς για να μην κατηγορηθούν ότι διαρρέουν μυστικά στο σιδηρούν παραπέτασμα.
Ο ίδιος και ο μεγαλύτερος αδελφός του Εντ (που σπούδασε κι αυτός Πολιτικές Επιστήμες και είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο) πήγαιναν τακτικά στη συναγωγή μαζί με τους γονείς τους. Το ’50 οι λευκοί μαθητές δεν πήγαιναν στα ίδια σχολεία με τους μαύρους, αλλά ο Σταν έγινε φιλαράκι με πολλά μαύρα γειτονόπουλα. Οι φιλίες αυτές αποδείχθηκαν χρήσιμες το 1955, όταν καταργήθηκε ο διαχωρισμός μαύρων – λευκών και ο Σταν μαζί με ολόκληρη την τάξη του μετακόμισαν «πακέτο» σε σχολείο μαύρων, συγκεκριμένα στο δημοτικό του Μπάρναρντ. «Με προστάτευαν οι φίλοι μου από τη γειτονιά». Στην οικογένεια δεν μιλούσαν πολιτικά. «Μια φορά άκουσα τον παππού να λέει ότι ήταν καλός πρόεδρος ο Τρούμαν».
Οταν δολοφονήθηκε ο Κένεντι, στις 22 Νοεμβρίου 1963, ο 18άρης Γκρίνμπεργκ ήταν πρωτοετής στις Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Μαϊάμι (Miami University, που βρίσκεται στο Οχάιο) και όταν έφτασε η είδηση εκείνο το μεσημέρι παρακολουθούσε μάθημα στην τάξη της Φυσικής. «Ο συγκάτοικός μου στη φοιτητική εστία πετάχτηκε έξω για να πανηγυρίσει τη δολοφονία του Κένεντι. Ολοι οι άλλοι φοιτητές μπούκαραν στο δωμάτιο και του πέταξαν όλα τα υπάρχοντα στον δρόμο. Απέκτησα άλλο συγκάτοικο». Ο Σταν δεν ήταν ποτέ μονοκόμματος κι ίσως γι’ αυτό καταλαβαίνει καλύτερα τους αμφιταλαντευόμενους ψηφοφόρους. Για παράδειγμα, το 1964 υπέγραψε κείμενο υπέρ του πολέμου στο Βιετνάμ, αλλά το 1965 τον βλέπουμε να διαδηλώνει έξω από τον Λευκό Οίκο κατά του πολέμου.
Ο Μητσοτάκης είναι ίσως ο πρώτος αρχηγός κεντροδεξιού κόμματος με τον οποίο συνεργάστηκε, αλλά η πρώτη που είχε τη χαρά ήταν η Γιάννα Αγγελοπούλου το 2004.
Αλεν ή Ντε Νίρο
Το καλοκαίρι του 1964 τα είχε με την Τέρι Γκάρλιν, που ήταν φιλενάδα με την κόρη του προέδρου Λίντον Τζόνσον, Λούσι Τζόνσον, αλλά και με την Μπεθ Τζένκινς, σύζυγο του προσωπάρχη του Λευκού Οίκου, Γουόλτερ Τζένκινς. Χάρη στη σύντροφό του, ο τυπάκος που μέχρι πρόσφατα σουλατσάριζε στις φτωχογειτονιές της Ουάσιγκτον απέκτησε ελεύθερη είσοδο, όχι μόνο στο συνέδριο των Δημοκρατικών το καλοκαίρι του 1964, αλλά ακόμη και στον Λευκό Οίκο. Μήπως συμμετείχε σε τίποτα συσκέψεις; «Εκανα σολάριουμ και παράγγελνα πίτσες», απάντησε αφοπλιστικά σε κάποιους που τον ρώτησαν προ εικοσαετίας. Ο Γκρίνμπεργκ δεν είναι δήθεν και αυτοσαρκάζεται συχνά. Θυμίζει πολύ τον Γούντι Αλεν στον τρόπο που μιλάει και στη χροιά της φωνής, όσο κι αν κάποιοι στα μέρη μας άστοχα τον βάφτισαν Ντε Νίρο.
Στις 7 Οκτωβρίου 1964, έναν μήνα πριν από τις προεδρικές εκλογές, το κονέ του Σταν, ο προσωπάρχης Τζένκινς πιάστηκε στα πράσα στις τουαλέτες της Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων (YMCA) με έναν άλλον άνδρα («ανάρμοστη επαφή», έγραψαν οι εφημερίδες) και σε λίγες ημέρες παραιτήθηκε από τον Λευκό Οίκο. «Δεν θα με σόκαρε περισσότερο αν η γυναίκα μου σκότωνε τον Πάπα», δήλωσε ο Τζόνσον, αλλά ησύχασε όταν οι δημοσκόποι τον διαβεβαίωσαν ότι οι ψηφοφόροι δεν δίνουν δεκάρα για το «ανάρμοστο». Παρ’ όλα αυτά το ζεύγος Τζένκινς, που είχε αποκτήσει έξι παιδιά, τέσσερα αγόρια και δύο κορίτσια, συνέχισε μαζί (χώρισαν μια δεκαετία μετά). Το προγραμματισμένο χριστουγεννιάτικο πάρτι στο σπίτι τους, στο τέλος του 1964, πραγματοποιήθηκε κανονικά. Ο Σταν ήταν καλεσμένος και κουβέντιασε για το συμβάν με την αρκετά ανοιχτόμυαλη για την εποχή της κυρία Μπεθ. Οταν έχεις ζήσει όλα αυτά στην Ουάσιγκτον του 1964, είναι δυνατόν να ζοριστείς από τον Κασσελάκη στην Αθήνα του 2024;
Στο τέλος της δεκαετίας του ’60 γνωρίστηκε με τη γυναίκα του, την ιταλικής καταγωγής Ρόζα ντε Λάουρο, η οποία έμεινε αμέσως έγκυος σε δίδυμα (συνολικά έχουν τρία παιδιά και έξι εγγόνια). «Του Εξήντα Εκδρομείς» και οι δύο, παντρεύτηκαν μια δεκαετία μετά. Η Ντε Λάουρο, συνομήλικη του Σταν, παραμένει από το 1991 μέχρι σήμερα μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων στην τρίτη περιφέρεια του Κονέκτικατ (έχει κερδίσει 17 εκλογές στη σειρά και έχει αφήσει εποχή στο Κογκρέσο για τα έντονα χρώματα που προτιμάει στα ρούχα και τα μαλλιά της).
Ερευνα στο πεδίο
Ο Γκρίνμπεργκ δεν είναι παπατζής, όπως πολλοί που παριστάνουν τον πολιτικό σύμβουλο και περιτριγυρίζουν τους πολιτικούς σαν τις μύγες. Ξεχώρισε για την επιστημονική δουλειά του για τη φτώχεια στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Πήγε ο ίδιος σε πέντε φτωχές γειτονιές σε διαφορετικές πόλεις της Αμερικής και μίλησε με τους ανθρώπους για μέρες. Η έρευνα που τον έκανε διάσημο ήταν εκείνη στην κομητεία Μακόμπ του Μίτσιγκαν σχετικά με τις αιτίες που πολλοί Δημοκρατικοί «το γύρισαν» και ψήφισαν Ρέιγκαν στις προεδρικές εκλογές του 1984. Με τις έρευνες κοινής γνώμης καταπιάστηκε πρώτη φορά το 1980 όταν βοήθησε (αμισθί, όπως και τώρα αμισθί βοηθάει τη Ν.Δ., όπως επιμένουν οι επίσημες πηγές μας…) τον Δημοκρατικό γερουσιαστή Κρις Ντοντ στις πρώτες του εκλογές στο Κονέκτικατ. Ο Ντοντ κέρδισε και συνέχισε να κερδίζει ανελλιπώς έως το 2011.
Ο Γκρίνμπεργκ έχει πει ότι οι πολιτικές συμπεριφορές διαμορφώνονται μέσα από την Ιστορία, ότι καταβροχθίζει πολλή Ιστορία γιατί μόνο έτσι μπορεί να αποκρυπτογραφεί σωστά τους αριθμούς κι ότι του αρέσει να μιλάει με τις ώρες με τους απλούς ανθρώπους και όχι με τους καταραμένους εξ ημών, που βράζουμε μέσα στα καζάνια της πολιτικής κόλασης. Ο Μητσοτάκης είναι ίσως ο πρώτος αρχηγός κεντροδεξιού κόμματος με τον οποίο συνεργάστηκε, αλλά η πρώτη που είχε τη χαρά να ακούσει τις συμβουλές του ήταν η Γιάννα Αγγελοπούλου το 2004. Είναι ο ίδιος που συμβούλευσε τον Νέλσον Μαντέλα το 1994 στις πρώτες εκλογές της Νότιας Αφρικής. Αρχικά ο Μαντέλα επέλεξε το σύνθημα «Τώρα είναι η ώρα», αλλά ο Γκρίνμπεργκ τού εξήγησε ότι θα ωφεληθεί περισσότερο αν υπερβεί τις διαχωριστικές γραμμές. Τότε ο Μαντέλα άλλαξε το σύνθημα σε: «Καλύτερη ζωή για όλους».
Ο Γκρίνμπεργκ παριστάνει ότι είναι απλώς ένας δουλευταράς με μπόλικη κοινή λογική, αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι είναι ένας επιστήμονας που αθόρυβα εξέλιξε τα μαθήματα Κυβερνητικής (και θεωρίας συστημάτων) που έλαβε από τον εβραϊκής καταγωγής Τσέχο καθηγητή Καρλ Ντόιτς στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν έκανε το διδακτορικό του στο Χάρβαρντ. Ο Ντόιτς ήταν ο πρώτος που «μοντελοποίησε κοινωνίες», που εφάρμοσε πειραματικά σε πληθυσμούς μαθηματικά μοντέλα που ήταν κατασκευασμένα για να προβλέπουν τη συμπεριφορά μη φυσικών συστημάτων, όπως αυτή εξελίσσεται εξαιτίας λογής ερεθισμάτων. Κυβερνητική σημαίνει με δυο λόγια το πώς ρεγουλάρεις την τιμονιά σου έτσι ώστε να στρίψει σωστά το καράβι σου. Ο Γκρίνμπεργκ γεμίζει το γραφείο του με στατιστικά δεδομένα που παράγουν αφειδώς οι συνεργαζόμενες με την κυβέρνηση εταιρείες μετρήσεων και τα ερμηνεύει μέσα από τα δικά του μοντέλα κυβερνητικής, που έχει εξελίξει έπειτα από μια ολόκληρη ζωή μελετών σε πληθυσμούς. Στη συνέχεια κουβεντιάζει κατά πόσον μια άλφα ή βήτα πρωτοβουλία μπορεί να επηρεάσει τα δεδομένα προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Στις ευρωεκλογές λέγεται ότι προβληματίζεται από την καλπάζουσα αποχή και γι’ αυτό συνέστησε διακριτικά να ανάψουν λίγο τα αίματα (εξ ου και το κουβεντολόι για το «πόθεν έσχες» του Κασσελάκη). Πάντως πέρυσι διέκρινε πρώτος ότι η κυριαρχία Μητσοτάκη ήταν τόσο σταθερή ώστε δεν μπορούσε να διαταραχθεί από τα Τέμπη και πρώτος κατάλαβε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα καταρρεύσει. Σε ορισμένες συναντήσεις επέμενε τόσο πολύ ότι η Ν.Δ. θα φτάσει και θα υπερβεί το ποσοστό του 2019, ώστε ορισμένοι κυβερνητικοί κοιτάζονταν μεταξύ τους. «Μήπως δεν είναι καλά ο Αμερικανός;».
Συνεπώς, αξίζει με το παραπάνω την αμοιβή του, η οποία δεν είναι απλώς υλική, αλλά υπερβαίνει τη φθαρτότητα των ευρώ που θρυλείται ότι αποδέχεται ή δεν αποδέχεται ως δωρεά από σύγχρονη ελληνική θεότητα – και όχι από τη φτωχή και ταπεινή Ν.Δ. Η πιο στέρεα αμοιβή του είναι ότι ως οπαδός της περιπατητικής σχολής μπορεί να ατενίζει τον Παρθενώνα από την Αρχαία Αγορά χωρίς να τον αναγνωρίζει κανείς, ικανοποιημένος από τη σκέψη ότι εκείνος, ένα φτωχαδάκι από το Αμέρικα που έμαθε να αφουγκράζεται τους φτωχούς όσο κανείς, βάζει ένα μικρό μαθηματικό λιθαράκι στη σύγχρονη περιπέτεια της αρχαιότερης δημοκρατίας.
