Η έννοια του «εθνικού κράτους» γεννήθηκε στη δυτική Ευρώπη στα μέσα του 17ου αιώνα και επεκτάθηκε στην ανατολική Ευρώπη τον 19ο αιώνα, ως διάδοχος κατάσταση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών και, ειδικότερα, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η διάλυση της οποίας ολοκληρώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Το έθνος-κράτος είναι το κράτος που είναι πολιτισμικά ομοιογενές. Όπως ήταν φυσικό, η δημιουργία ελληνικής εθνικής συνείδησης προηγήθηκε της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, απαρχή του οποίου ήταν η ελληνική επανάσταση του 1821, που οδήγησε στην αυτοτελή ελληνική κρατική υπόσταση το 1828, με κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια και εδαφική επικράτεια την Πελοπόννησο και μέρος της Στερεάς Ελλάδος. Από το 1832 μέχρι το 1974 το ελληνικό κράτος ήταν βασίλειο (με αβασίλευτα διαλείμματα). Από το 1974, η Ελλάδα απέκτησε το πολίτευμα της Δημοκρατίας.
Το 1863, προστέθηκαν στην ελληνική επικράτεια τα Επτάνησα, ενώ το 1881 προστέθηκε η Θεσσαλία και η επαρχία της Άρτας. Το 1913, με τη συνθήκη του Λονδίνου, η ελληνική επικράτεια περιέλαβε την Ήπειρο, τη Μακεδονία και την Κρήτη και το 1920 τη Δυτική Θράκη. Το 1947, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παραχωρήθηκαν στο ελληνικό κράτος και τα Δωδεκάνησα. Με την εγκατάλειψη της Μεγάλης Ιδέας, ως αποτέλεσμα της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922, η αλύτρωτη Ελλάδα ουσιαστικά περιορίσθηκε στην Κύπρο και στη Βόρεια Ήπειρο (νότια Αλβανία).
Δυστυχώς, κατά τη δεκαετία του ’50, μια σειρά από μοιραία λάθη της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, που ήταν γνωστή ως «Εθναρχία» και είχε την έδρα της στους κόλπους της ελληνοκυπριακής αυτοκέφαλης ορθόδοξης εκκλησίας, οδήγησαν στη διεθνοποίηση και τη στρατικοποίηση του Κυπριακού, επανέφεραν την Τουρκία στο κυπριακό πολιτικό προσκήνιο (παρά την παραίτησή της, με τη συνθήκη της Λωζάνης, από κάθε διεκδίκηση επί της Κύπρου) και κατέστησαν την πολιτική ενσωμάτωση της Κύπρου στην ελληνική επικράτεια άπιαστο στόχο.
Εν όψει της αδιεξόδου αυτής κατάστασης, η τότε ελληνική ηγεσία, πρωτοστατούντος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, προέκρινε την ανεξαρτησία της Κύπρου. Υπό τις τότε επικρατούσες συνθήκες, η κίνηση αυτή ήταν ορθή, ιδιαίτερα αν συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι η διεργασία της δημιουργίας μιας ενωμένης Ευρώπης είχε ήδη αρχίσει με τη Διακήρυξη Σουμάν τον Μάϊο του 1950, τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα το 1951 και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) το 1957.
Όμως, η παντελής έλλειψη πολιτικής διορατικότητας από πλευράς της ελληνοκυπριακής ηγεσίας οδήγησε στην υπόσκαψη της νεοσύστατης Κυπριακής Δημοκρατίας με δημόσιες διακηρύξεις υπέρ της «ένωσης» της Κύπρου με την Ελλάδα (παρά τη ρητή συνταγματική αποκήρυξη του στόχου αυτού) και με την προσπάθεια της μονομερούς τροποποίησης του κυπριακού Συντάγματος και της επιβολής των νέων ρυθμίσεων με στρατιωτικά μέσα – ενέργειες που οδήγησαν στις διακοινοτικές ταραχές του 1963/64 και στην αποτραπείσα από τους Αμερικανούς τουρκική στρατιωτική παρέμβαση υπέρ των Τουρκοκυπρίων, το καλοκαίρι του 1964.
Χαρακτηριστικό της πολιτικής αφέλειας των Ελληνοκυπρίων ήταν και το παρακάτω ψήφισμα που εγκρίθηκε ομόφωνα από την ελληνοκυπριακή Βουλή των Αντιπροσώπων, στις 26 Ιουνίου 1967:
«Η Βουλή των Αντιπροσώπων, διερμηνεύουσα τους προαιωνίους πόθους του Ελληνισμού της Κύπρου και διαδηλούσα την αμετάκλητον απόφασίν του διά σύντομον εθνικήν αποκατάστασιν, διακηρύττει ότι,
α. Παρά τας οιασδήποτε αντιξόους περιστάσεις, δεν θα αναστείλη τον νυν διεξαγόμενον μετά της ομοθύμου συμπαραστάσεως ολοκλήρου του Πανελληνίου αγώνα του, μέχρις ότου ο αγών αυτός ευοδωθή διά της άνευ ενδιαμέσου τινός σταθμού Ενώσεως ενιαίας και ολοκλήρου της Κύπρου μετά της Μητρός Πατρίδος.
β. Θα συμβάλη με όλα τα εις την διάθεσίν της μέσα εις την προαγωγήν του κλίματος ψυχικής ενότητος μεταξύ του Ελληνικού Κυπριακού λαού και του της Μητρός Πατρίδος ως και εις την στενήν συνεργασίαν μεταξύ Ελλάδος και Κύπρου, απαραιτήτου προϋποθέσεως διά την ευόδωσιν του Εθνικού μας Αγώνος.»
Το ίδιο αφελείς ήταν οι ενέργειες της ελληνοκυπριακής ηγεσίας (παρά τις ρητές διαφωνίες των Τουρκοκυπρίων και τις επιφυλάξεις των ελληνικών κυβερνήσεων) αναφορικά με την προσχώρηση της Κύπρου στο κίνημα των «αδεσμεύτων» το 1961 και τη σύναψη στρατιωτικών συμφωνιών μεταξύ της Κύπρου και της Σοβιετικής Ένωσης το 1963.
Αλήθεια, σε τι αποσκοπούσαν οι ανωτέρω ενέργειες και ποια ήταν η αναμενόμενη από πλευράς των Ελληνοκυπρίων αντίδραση της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων; Στο μεταξύ, οι διαφωνίες και οι συνεπακόλουθες συγκρούσεις μεταξύ των ελληνικών κυβερνήσεων (συμπεριλαμβανομένων και των κυβερνήσεων της δικτατορικής περιόδου 1967-1974) και της ελληνοκυπριακής κυβέρνησης ήταν μνημειώδεις, ανεξάρτητα αν συγκαλύπτονταν επιμελώς και από τις δύο πλευρές, με το σκεπτικό ότι έτσι εξυπηρετείτο το «εθνικόν συμφέρον». Στην πραγματικότητα, η πρακτική αυτή ήταν πολύ επιζήμια, γιατί αποστερούσε, τόσο τον κυπριακό, όσο και τον ελληνικό λαό από το να διαμορφώνουν γνώμη και να λαμβάνουν αποφάσεις εδραιωμένες επί πραγματικών δεδομένων και όχι επί φαντασιώσεων.
Παρά τις αδιαμφισβήτητες δυσκολίες που έχουν προκύψει από την προχωρημένου βαθμού «τουρκοποίηση» της βόρειας Κύπρου τα τελευταία 50 χρόνια και τη μόνιμη εγκατάσταση χιλιάδων Τούρκων εποίκων στα ελεγχόμενα σήμερα από τον τουρκικό στρατό εδάφη της Κύπρου, πιστεύω ότι η ειρηνική επίλυση του Κυπριακού είναι η μοναδική επιλογή όλων των εμπλεκομένων στη συνεχιζόμενη επί μακρόν ανώμαλη κατάσταση, σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή του πλανήτη μας.
Κατά τη γνώμη μου, η ειρηνική επίλυση του Κυπριακού μπορεί να επιτευχθεί κάτω από τις εξής προϋποθέσεις:
- Με την αποδοχή της ανεξαρτησίας της Κύπρου, ως ενός δικοινοτικού, διζωνικού ομόσπονδου κράτους, που ανήκει στη Δύση, μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την παραδοχή ότι η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή και τη Νομισματική Ένωση είναι μιας μορφής ουσιαστική ένωση της Κύπρου με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος.
- Με την αποτελεσματική εξασφάλιση του δικαιώματος όλων των Κυπρίων να ζουν κάτω από συνθήκες πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ασφάλειας.
- Με την αναγνώριση του δικαιώματος της Ελλάδος και της Τουρκίας να προστατεύουν τους ομόθρησκους, ομοεθνείς τους, όταν απειλούνται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους και οι υπάρχουσες δικλείδες ασφαλείας δυσλειτουργούν. Νοείται ότι το δικαίωμα αυτό δεν επεκτείνεται για να καλύψει τη δημιουργία παραστρατιωτικών οργανώσεων ή την άσκηση υπέρμετρης βίας ή την εμπλοκή των χωρών αυτών σε παράνομες ενέργειες και αδικαιολόγητες επεμβάσεις, όπως συνέβη στο παρελθόν. Ακόμη νοείται ότι για την εύρυθμη λειτουργία της ομόσπονδης Κυπριακής Δημοκρατίας είναι απαραίτητη η αποκοπή του ομφάλιου λώρου που σήμερα συνδέει πολιτικά και οικονομικά τη βόρεια Κύπρο με την Τουρκία, ενώ, αντίθετα, οι σχέσεις της νότιας Κύπρου με την Ελλάδα σπάνια υπήρξαν εναρμονισμένες, πέραν μιας κάποιας λεκτικής εναρμόνισης.
- Με την προσφυγή στα διεθνή διαιτητικά δικαστήρια για την επίλυση διαφορών, όπως, για παράδειγμα έπραξε η Μάλτα και η Λιβύη το 1986, σε σχέση με την οριοθέτηση των Αποκλειστικών Οικονομικών τους Ζωνών.
- Με τη λήψη πρακτικών μέτρων για την προαγωγή της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ της Κύπρου (αμφοτέρων των συνιστωσών πολιτειών), της Τουρκίας και της Ελλάδος.
- Με την αναγνώριση της ανάγκης ουσιαστικότερης εμπλοκής της Ελλάδος στην επίλυση του Κυπριακού. Η Ελλάδα έχει την προφανή υποχρέωση να βοηθήσει ενεργά προς την κατεύθυνση αυτήν. Στο κάτω-κάτω το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1974, άνοιξε τον δρόμο για την επαναφορά της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Το τίμημα της ελληνικής μεταπολίτευσης πληρώθηκε από τους Ελληνοκύπριους.
Τα χρονικά περιθώρια επίλυσης του Κυπριακού έχουν στενέψει ασφυκτικά.
*Ο Χρήστος Π. Παναγιωτίδης είναι τέως Ορκωτός Λογιστής, Πολιτικός και Οικονομικός Αρθρογράφος και Συγγραφέας. Το βιβλίο του «Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και η Κυπριακή Καταστροφή του 1974 – Ένα συγκριτικό αφήγημα» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Παπαζήση και παρουσιάζεται την Τετάρτη 12 Ιουνίου στον Ιανό (Σταδίου 24) και ώρα 20:30.
