Μία εβδομάδα μετά τις ευρωεκλογές της περασμένης Κυριακής, κεντρικό θέμα συνεχίζει να είναι η άνοδος της άκρας Δεξιάς, παρότι το κύμα ήταν κατά τι λιγότερο ισχυρό απ’ ό,τι αναμενόταν. Οι δύο ευρωομάδες ECR και ID αύξησαν τη δύναμή τους, ωστόσο ακόμη κι αν αποτελούσαν ενιαία ομάδα, οι συνολικές έδρες τους (141) απέχουν από το ενισχυμένο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (189). Η συγκεκριμένη πολιτική οικογένεια δίνει τον τόνο, αν μη τι άλλο, επειδή η Τζόρτζια Μελόνι του ECR έχει αναδειχθεί σε βασικό παίκτη σε ευρωπαϊκό επίπεδο και η Μαρίν Λεπέν του ID εξανάγκασε με το συντριπτικό ποσοστό της τον Μακρόν σε εκλογές.
Η χώρα μας δεν είναι εκτός αυτής της εικόνας. Μέσα σε ένα κλίμα δημοκρατικής ματαίωσης, όπου η συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες σπάει το ένα μετά το άλλο τα αρνητικά ρεκόρ της Μεταπολίτευσης, φαίνεται ότι η «Δεξιά της Δεξιάς» προσέρχεται στις κάλπες με μεγαλύτερη θέρμη. Το είχαμε δει και στις εκλογές του Ιουνίου 2023, όταν τα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής είχαν συνδυαστεί με τον εκλογικό θρίαμβο της Ν.Δ., αλλά και με ένα 14% που άθροιζαν τα κόμματα εκ δεξιών της. Τώρα, με μια θλιβερή συμμετοχή της τάξης του 41,4%, η μεν Ν.Δ. υπέστη σημαντική υποχώρηση, τα δε εκ δεξιών της κόμματα αθροίζουν 18%.
Μοιάζει λοιπόν να έχει εμπεδωθεί ένας χώρος στα δεξιά της Ν.Δ., είκοσι χρόνια μετά την πρώτη εκλογική κάθοδο του ΛΑΟΣ, που διέψευσε την υπόθεση ότι στην Ελλάδα η άκρα Δεξιά είχε με ασφάλεια ενσωματωθεί στους κόλπους της μεταπολιτευτικής Ν.Δ. Ο ΛΑΟΣ θεωρήθηκε η ελληνική εκδοχή μιας αναδυόμενης –τότε– «μεταβιομηχανικής» άκρας Δεξιάς, η οποία προσαρμοζόταν στο ύφος της νέας χιλιετίας. Το 2004 απέσπασε 2,19% και απέτυχε να μπει στη Βουλή, πράγμα που κατόρθωσε το 2007. Το 2009 αύξησε το ποσοστό του στο 5,63% με 15 έδρες, για να μετάσχει τελικά σε αυτό που ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έχει αποκαλέσει «ανίερη συγκυβέρνηση». Ηταν η πρώτη κυβερνητική νομιμοποίηση της άκρας Δεξιάς στην Ελλάδα· η δεύτερη ήταν η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ.
Η αυτόνομη συγκρότηση του χώρου αυτού έχει πλέον ιστορικό βάθος εικοσαετίας. Και δεν είναι μόνο «ενδοοικογενειακή» διαμαρτυρία· είναι και πεποίθηση, που εδράζεται σε κοινωνικές δυσφορίες και πολιτισμικές συνέχειες. Την περασμένη Κυριακή, στον σχετικά ανομοιογενή αυτόν χώρο, φάνηκε ότι ξεχωρίζει ένας πόλος με περισσότερο εδραιωμένη παρουσία: η Ελληνική Λύση (όχι τυχαία, με επικεφαλής ένα από τα στελέχη που ανέδειξε ο ΛΑΟΣ).
H προσχώρηση της mainstream Δεξιάς σε εθνικιστικές και υπερσυντηρητικές ατζέντες αργά ή γρήγορα ευνοεί τους πιο αυθεντικούς και «γλαφυρούς» εκφραστές τους.
Πέρα από την πολιτική Ιστορία, όμως, έχει ενδιαφέρον και η γεωγραφία: η Ε.Λ. πέτυχε τα μεγαλύτερα ποσοστά της στη Βόρεια Ελλάδα. Το εθνικό της 9,3% γίνεται 15,5% στη Δράμα, 15,6% στις Σέρρες, 14,2% στην Πιερία, 17,3% στην Πέλλα, 16,5% στο Κιλκίς, 18,4% στην Ημαθία και βέβαια 13,7% στην Α΄ και 15,8% στη Β΄ Θεσσαλονίκης.
Η γεωγραφία βέβαια εμπεριέχει διαστάσεις που υπερβαίνουν τα όρια του χάρτη. Στην περίπτωσή μας φαίνεται να υποκρύπτει τουλάχιστον ένα τρίπτυχο παραγόντων. Κατ’ αρχάς το αίσθημα, που είναι όμως και πραγματικότητα, της υστέρησης του Βορρά έναντι του Νότου. Πάνω στο ευρύτερο υπόστρωμα επισφάλειας που χαρακτηρίζει την εποχή μας, η συρρίκνωση του ορίζοντα προσδοκιών, ακόμη και στο μεγάλο αστικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, κάνει ακόμη πιο επίπονη τη σύγκριση – λ.χ. τη σύγκριση των υποδομών, αρκεί να σκεφτεί κανείς την παρωδία του μετρό που στοιχειώνει την πόλη εδώ και τριάντα χρόνια. Οι δυσφορίες αναζητούν διέξοδο και τη βρίσκουν. Ας συνυπολογίσουμε ότι στις πιο «πληβειακές» δυτικές συνοικίες της Α΄ Θεσσαλονίκης (Αμπελόκηποι – Μενεμένη, Κορδελιό – Εύοσμος, Νεάπολη – Συκιές, Παύλος Μελάς), που περίπου μέχρι το 1990 είχαν κατά κανόνα κομμουνιστές δημάρχους, η Ε.Λ. πετυχαίνει ακόμη υψηλότερα ποσοστά, θυμίζοντας τη γαλλική εμπειρία όπου ο πατήρ Λεπέν είχε πετύχει να υποκαταστήσει εκλογικά το άλλοτε κραταιό γαλλικό Κ.Κ. στις πιο προλεταριακές περιοχές.
Η γεωγραφία επίσης εμπεριέχει την ανακίνηση των εθνικιστικών παθών με αφορμή το «Μακεδονικό» στις αρχές της δεκαετίας του 1990 –ειρωνική σύμπτωση: όταν ξεκινάει και η κατασκευή του μετρό–, αλλά και ξανά πολύ πρόσφατα, με επίκεντρο τη συμφωνία των Πρεσπών και τη λαϊκιστική καταγγελία της. Ωστόσο, εν προκειμένω, επιβεβαιώθηκε το μοτίβο που συναντάμε σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες: η προσχώρηση της mainstream Δεξιάς σε εθνικιστικές και υπερσυντηρητικές ατζέντες αργά ή γρήγορα ευνοεί τους πιο αυθεντικούς και «γλαφυρούς» εκφραστές τους. Ειδικά σε μια περιοχή της χώρας όπου έχει καταγραφεί η έκταση και επιρροή ενός τρίτου παράγοντα: των εκκλησιαστικών και παραεκκλησιαστικών δικτύων, που λειτουργούν ως μαζικοί ιδεολογικοί μηχανισμοί, εγχαράσσοντας σε τμήματα του πληθυσμού στάσεις, νοοτροπίες, πολιτικούς προσανατολισμούς – σε συνάρτηση με τα εθνικά δίκαια ή με τη μορφή της οικογένειας (βλ. γάμο ομοφύλων).
Δεν θα πρωτοτυπήσει ασφαλώς όποιος ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει μονολεκτική απάντηση στο ερώτημα γιατί, πώς και πού ενισχύεται η άκρα Δεξιά. Υπερεθνικές δυναμικές διασταυρώνονται με εθνικά χαρακτηριστικά και ιδιομορφίες τοπικές, ιστορικές, πολιτισμικές. Εχει σημασία όμως, και δη πολιτική σημασία, το ερώτημα να τίθεται με ακρίβεια σε όλες του τις διαστάσεις.
Ο κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός αναλυτής, συγγραφέας.
