Η είσοδος της Στοάς Παύλου Καλλιγά βρίσκεται απέναντι από το Public στο Σύνταγμα, στο κτίριο από το μπαλκόνι του οποίου ο Γεώργιος Παπανδρέου έβγαλε τον λόγο της Απελευθέρωσης στις 18 Οκτωβρίου 1944. Λίγο πιο πέρα, δυο βήματα από την Παλαιά Βουλή βρίσκεται το πολιτικό γραφείο του Παύλου Γερουλάνου, απογόνου του πολιτικού και τραπεζίτη Παύλου Καλλιγά και υπουργού Πολιτισμού του Γιώργου Παπανδρέου και του Λουκά Παπαδήμου (2009-2012).
Καλοκαίρι 2024. Το παρελθόν είναι πάντα ωσεί παρόν. Τώρα ζούμε τη γλύκα μιας ακόμα αναλαμπής. Αλλά το μίσος, η διχόνοια, η ασυνεννοησία πάντα θα καραδοκούν. Μας το υπενθυμίζουν τα ονόματα των οδών με την ταραγμένη ιστορία τους, τα κτίρια, οι γειτονιές. Και οι ευρωεκλογές που χάλασαν τη γεύση πολλών. Οι δρόμοι της πόλης με τις ονομασίες τους όχι μόνο σπρώχνουν το παρελθόν στο μέλλον, αλλά επιπλέον μοιάζουν σαν γενεαλογικά δέντρα. Περνάς από την ιστορική στοά τάδε και ανάμεσα στους ανυποψίαστους περαστικούς, ακολουθώντας μια διακλάδωση, βουαλά, φτάνεις στο γραφείο του απογόνου του τάδε. Το DNA είναι πείσμον. Τι προσπαθεί να μας πει;
Τ’ αθάνατο κρασί του ’81
Ο Παύλος Γερουλάνος με το διαπεραστικό βλέμμα του και το μόνιμο χαμόγελο έκπληξης που τον διακρίνει, συλλαμβάνει επ’ αυτοφόρω τον αδιάκριτο επισκέπτη του γραφείου του ακριβώς τη στιγμή που εκείνος σηκώνει το κινητό του για να φωτογραφίσει μια κορνιζαρισμένη αφίσα του ΠΑΣΟΚ από το 1981. Στην αφίσα αυτή η ελληνική σημαία έχει ζωγραφιστεί σαν ένα παραλληλόγραμμο με σύρματα πάνω στο οποίο γαντζώνονται πολλά στητά και ζωηρά χελιδόνια. «Ο λαός θέλει, το ΠΑΣΟΚ μπορεί να φέρει την Αλλαγή». Οσοι έχουν την ηλικία της μεταπολίτευσης (και βάλε) θυμούνται αυτήν τη –διά χειρός Κώστα Λαλιώτη– αφίσα κολλημένη σε τοίχους, μάντρες και στύλους της ΔΕΗ παντού στην Ελλάδα. «Πού τη βρήκες; Είναι συλλεκτική!». «Ελα να σου δείξω κι άλλες».
Η αίθουσα συσκέψεων του Γερουλάνου μοιάζει σαν μουσείο του ΠΑΣΟΚ, με τη διαφορά ότι δίπλα στα περασμένα μεγαλεία εργάζονται συνεχώς πολλοί νεαροί εθελοντές που ονειρεύονται να δουν τον Παύλο αρχηγό. Πάνω στη βιβλιοθήκη είναι ακουμπισμένες σε φυσικό μέγεθος καμιά δεκαπενταριά αφίσες, κάποιες από τις εκλογές του 1974, άλλες από το 1977, οι πιο πολλές από το 1981. Ολες είναι εκατό φορές πιο ζωντανές, πιο επιδραστικές, πιο εμπνευσμένες από τα σημερινά TikTok. Αλλο ένα δείγμα του πόσο «καθισμένη» μοιάζει πια η μεταπολίτευση.
«Ημουν πάντα προοδευτικός, αλλά αγάπησα βαθιά το ΠΑΣΟΚ όταν μελέτησα την ιστορία του και συγκεκριμένα όταν διάβασα τα κείμενά του», λέει ο Παύλος. Θεωρεί ότι το «Συμβόλαιο με τον Λαό» του 1981 παραμένει ακόμη και σήμερα ένα σύγχρονο, φρέσκο, ριζοσπαστικό κείμενο. Διά του λόγου το ασφαλές δείχνει στον επισκέπτη μια φράση από το «Συμβόλαιο» γραμμένη με μαύρα γράμματα επάνω στον τοίχο του διαδρόμου.
Ο Γερουλάνος δεν έζησε τις συγκινήσεις της δεκαετίας του ’80 στην Ελλάδα. Τις έζησε στην Αγγλία, όπου ο σοσιαλισμός ξεφούσκωσε κάτω από τα τακούνια της Θάτσερ. Ο Παύλος έγινε εθελοντής στις εκλογές του ’87 στην ομάδα ενός βουλευτή των Εργατικών. «Η Θάτσερ είχε δώσει στους εργάτες το δικαίωμα να αγοράζουν τις εργατικές κατοικίες τους και αυτό τους έκανε να την ψηφίσουν μαζικά. Πηγαίναμε στις γειτονιές τους να τους ενημερώσουμε για το πόσο ύπουλη ήταν αυτή η πολιτική και αυτοί έπαιρναν τα φυλλάδιά μας και τα έσκιζαν μπροστά μας!».
Το γραφείο του βουλευτή βούιζε από τα φαξ που έστελναν αφειδώς οι εθελοντές. Το φαξ ήταν η καινούργια τεχνολογική τρέλα. «Το φαξ είναι το μέλλον;», ρώτησε ο 20άρης Γερουλάνος έναν μπαρουτοκαπνισμένο κομματικό. «Το μέλλον είναι αυτό το καφάσι», του απάντησε ο «Αγγλάρας» δείχνοντάς του ένα παρατημένο καφάσι σε μια γωνία του γραφείου. «Πάντα ο πολιτικός θα χρειάζεται ένα γερό καφάσι για να ανεβαίνει πάνω και να μιλάει». Ο Γερουλάνος δεν ξέχασε αυτή τη συμβουλή – και την εφάρμοσε στην Αθήνα.
Στο ΠΑΣΟΚ «υπάρχει έλλειμμα συλλογικότητας. Αυτό μας εμποδίζει να πάμε παρακάτω. Χρειάζεται είτε ανανέωση της εμπιστοσύνης είτε αλλαγή ηγεσίας».
Ακολούθησαν σπουδές Ιστορίας στο Κολέγιο Γουίλιαμς της Μασαχουσέτης και μεταπτυχιακά στη δημόσια διοίκηση στο Χάρβαρντ και στη Διοίκηση Επιχειρήσεων στο MIT. Σε ένα βιβλιοπωλείο της Βοστώνης η μοίρα καιροφυλακτούσε με τη μορφή του Γιώργου Παπανδρέου. Ο Γιώργος, που ήταν ήδη πρώην υπουργός Παιδείας προτού κλείσει τα 40 του, έκανε ένα διάλειμμα στην Αμερική μετά το πολιτικό χανγκόβερ του βρώμικου ’89. Εγιναν φίλοι, κουβέντιαζαν για το μέλλον του τόπου και εκτός από γλέντια και εξόδους πειραματίστηκαν με μια ουτοπική ΜΚΟ που είχε ως αποστολή τη δικτύωση Ελλήνων που ζουν στο εξωτερικό (στην παρέα ήταν και ο Θωμάς Βαρβιτσιώτης). Ο Παύλος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1994 και μπήκε στην οικογενειακή επιχείρηση, τα Ιχθυοτροφεία Κεφαλονιάς. Στις αρχές του 1999 έγινε σύμβουλος του Παπανδρέου στο υπουργείο Εξωτερικών. Και μέσα στα επόμενα χρόνια, τα είδε όλα.
Η μεταμόρφωση και το «Κοράνι»
Πρώτα στην κυβέρνηση Σημίτη, μετά στο κόμμα, όπου έγινε διευθυντής του γραφείου Προέδρου, μετά πάλι στην κυβέρνηση Παπανδρέου, μια κυβέρνηση που την κατάπιε η δίνη της κρίσης. Παντρεύτηκε τη Λάρα Μπαράζι, κόρη Σύρου επιχειρηματία, και απέκτησαν δύο κόρες, την Τατιάνα και την Αλεξάνδρα. Δεν ακολούθησε τον Παπανδρέου στο ΚΙΔΗΣΟ το 2015. Τα «Κατά Ανδρέα Ευαγγέλια», που τόσο πολύ μελέτησε, τον μεταμόρφωσαν σε πασόκο, όπως άλλους τους μεταμορφώνει το Κοράνι σε μουσουλμάνους. Δεν μπορούσε να φύγει από το ΠΑΣΟΚ, ούτε καν για χάρη του Γιώργου. «Παρ’ όλα αυτά, οι άλλοι στο ΠΑΣΟΚ με θεωρούσαν τόσο γιωργο-παπανδρεϊκό, που όταν έμπαινα στις συνεδριάσεις του Εθνικού Συμβουλίου έκαναν τρία βήματα πίσω για να μη με πλησιάσουν».
Το παρουσιαστικό, ο αέρας, η ευγένεια του Γερουλάνου, μαζί και κάτι το φευγάτο που έχει καμιά φορά όταν μιλάει, εξωθούν πολλούς να του αποδίδουν πριγκιπικά χαρακτηριστικά. Εξάλλου, είναι γνωστή η φιλία του με τον Παύλο, πρωτότοκο γιο του Βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄, με τον οποίο πήγαν μαζί σχολείο στο Λονδίνο τη δεκαετία του ’80. Ο πατέρας του, Μαρίνος Γερουλάνος, διατέλεσε γραμματέας του βασιλιά Παύλου, τελετάρχης του βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄, αυλάρχης της βασίλισσας Αννας-Μαρίας. Δεν ανήκε, ωστόσο, στη σκληρή ομάδα, ούτε έμπλεξε στη σύγκρουση με τον Γεώργιο Παπανδρέου το ’65. Λίγοι γνωρίζουν, όμως, ότι αυτή η εικόνα του νεότερου Γερουλάνου ως ενός παιδιού που μπουσούλησε μέσα στο Παλάτι (για ένα-δυο χρόνια, γιατί μετά ήρθε η χούντα) είναι μόνο ένα μικρό μέρος της «πολιτικά συμπεριληπτικής» καταγωγής του.
Ο παππούς του πατέρα του, Μαρίνος Γερουλάνος, έγινε διευθυντής του χειρουργικού τμήματος του «Ευαγγελισμού» το 1902 και ήταν προσωπικός γιατρός του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, αλλά και του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο παππούς του από την πλευρά των Γερουλάνων, Ιωάννης Γερουλάνος, παντρεύτηκε τη Δέσποινα Στρέιτ, κόρη του Γεωργίου Στρέιτ (που ήταν γιος του πολιτικού και διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, Στέφανου Στρέιτ). Ο Γεώργιος Στρέιτ διατηρούσε άριστες σχέσεις με τον Κωνσταντίνο Α΄ και τον Βενιζέλο, αλλά στον Διχασμό ακολούθησε τον Κωνσταντίνο.
Η μητέρα του Παύλου, Αιμιλία Καλλιγά, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, ήταν κόρη του Παύλου Καλλιγά (εγγονού του συνονόματου διοικητή της Εθνικής και πολιτικού του 19ου αιώνα) και της Ειρήνης Μπενάκη. Η Ειρήνη Μπενάκη ήταν κόρη του Αντώνη Μπενάκη και εγγονή του Εμμανουήλ Μπενάκη. Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, επιχειρηματίας, πολιτικός και δήμαρχος Αθηναίων, ήταν ένας από τους πιο πιστούς υποστηρικτές του Βενιζέλου.
Κατά συνέπεια, σε όσους λένε ότι ο Γερουλάνος είναι ξένος προς τον σοσιαλισμό (λες και υπάρχει σοσιαλισμός σήμερα…) ο ίδιος απαντά χαμηλότονα ότι συνθέτει εντός του όλες τις τάσεις και τα ρεύματα της νεότερης Ιστορίας, ότι καταλαβαίνει καλά, σχεδόν κυτταρικά, και τις δύο πλευρές της πρωταρχικής πολιτικής διαίρεσης των αρχών του 20ού αιώνα, από την οποία προέρχονται όλες οι κατοπινές πολιτικές διαιρέσεις έως τις μέρες μας. Μοιάζει συμφιλιωμένος με το περίπλοκο γενεαλογικό του δέντρο. Κεντρικές οδοί της Αθήνας έχουν τα ονόματα προγόνων του, αλλά περπατάει σε αυτές σαν να μη συμβαίνει τίποτα.
Πλάνης με πυξίδα
Εχει λιώσει πολλά αθλητικά παπούτσια ήδη από το 2019, όταν του κόλλησε στο μυαλό η ιδέα να γίνει δήμαρχος Αθηναίων. Τότε έγινε ένας φλανέρ με χάρτη και πυξίδα, τότε το παιδί που γεννήθηκε στην περιοχή των Ανακτόρων επισκέφθηκε και τις 126 γειτονιές της πρωτεύουσας. «Ενημερώναμε ανθρώπους σε κάθε γειτονιά ότι θα πάμε. Μόνο σε δύο καφενεία δεν μας περίμενε κανείς, δεν ήρθε κανείς, αλλά δεν με πείραξε. Η γειτονιά έμαθε ότι πήγα». Στις δημοτικές εκλογές του 2019 πήρε 27.504 ψήφους, πολύ περισσότερες από τους 19.842 που έλαβε ο Χάρης Δούκας την πρώτη Κυριακή των εκλογών του 2023. Χάρη στα χιλιόμετρα που έχει γράψει βγήκε βουλευτής πέρυσι, όταν κέρδισε την πρωτιά από τον Κώστα Σκανδαλίδη. Στον τοίχο του γραφείου του κρέμεται ένας χάρτης του δήμου με καρφωμένα σημαιάκια και πινέζες σε διαφορετικά χρώματα. «Είναι καφενεία και πλατείες. Εχουμε συνεχή παρουσία σε όλο τον δήμο, σε όλη την Α΄ Αθηνών».
Ενα μήνα πριν από τις ευρωεκλογές, ο Νίκος Ανδρουλάκης ανέθεσε στους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ την ευθύνη για τον τόπο όπου εκλέγονται, αλλά μετεκλογικά έριξε την ευθύνη για το φλαταρισμένο ποσοστό του κόμματος στους βουλευτές της Αττικής. Αντί να μαζέψουν τα κουκιά για να γεμίσουν την κάλπη, κάθισαν στ’ αυγά τους περιμένοντας να βουλιάξει το κόμμα και να κάνουν τον αρχηγό τους με τα κρεμμυδάκια. Η πλευρά Γερουλάνου απάντησε ότι η μομφή είναι άδικη. Μόνο στην Α΄ Αθηνών το ΠΑΣΟΚ πήρε περισσότερες ψήφους (κάπου 1.000) απ’ όσες έλαβε στις εκλογές του Ιουνίου του 2023. Στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε όλους τους νομούς πήρε αισθητά λιγότερες, ακόμη και στον νομό Ηρακλείου (όπου έλαβε 5.000 ψήφους λιγότερες). «Ο πήχυς ήταν να βγει το ΠΑΣΟΚ δεύτερο κόμμα και η ηγεσία πέρασε από κάτω. Υπάρχει έλλειμμα συλλογικότητας. Αυτό μας εμποδίζει να πάμε παρακάτω. Χρειάζεται είτε ανανέωση της εμπιστοσύνης είτε αλλαγή ηγεσίας».
«Τα pass του Μητσοτάκη είναι σαν τα τσάγια της Φρειδερίκης. Δεν χτίζουν ισχυρή κοινωνία. Η Ελλάδα χρειάζεται τρία Σίγμα: Συνεργασία, Συνέχεια, Συστήματα».
Παρ’ όλα αυτά, το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι όντως ο αρχηγός του; Μήπως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι οι αχανείς «πολιτικές εκτάσεις» του Κινήματος έχουν καταπατηθεί συστηματικά από τον Κυριάκο Μητσοτάκη; Αν η κυβέρνηση έχει επτά (7) βαρβάτους υπουργούς (και αναρίθμητους υφυπουργούς) που προέρχονται από το ΠΑΣΟΚ, τότε μήπως έχουμε μία εκ των πραγμάτων συγκυβέρνηση Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ ερήμην του ΠΑΣΟΚ; Μήπως, δηλαδή, στην πράξη ο πραγματικός αρχηγός του ΠΑΣΟΚ είναι ο Μητσοτάκης; Ο Γερουλάνος απορρίπτει εμφατικά αυτή την παραδοξολογία.
«Τα pass του Μητσοτάκη είναι σαν τα τσάγια της Φρειδερίκης. Δεν χτίζουν ισχυρή κοινωνία. Και για ποια προοδευτική πολιτική μιλάμε; Αντί π.χ. να πραγματοποιηθεί ο εκδημοκρατισμός της ενέργειας, με στόχο όλοι να παράγουν τη δική τους ενέργεια, οι ανανεώσιμες δόθηκαν αποκλειστικά στα μεγάλα συμφέροντα». Συνεχίζει λέγοντας ότι «η Ελλάδα χρειάζεται τρία Σίγμα: Συνεργασία, Συνέχεια, Συστήματα». Μέχρι να αποκτήσουμε τα «τρία Σίγμα», θα παίζεται επί σκηνής ένα ακόμη δράμα από το μοναδικό κόμμα που προσφέρει θέαμα, ακόμη και όταν βγαίνει τρίτο. Στο δράμα αυτό, που μόλις ξεκίνησε, ο Γερουλάνος ήδη βρίσκεται επί σκηνής.
