Για πολλούς ΠΑΣΟΚ σημαίνει Μεταπολίτευση. Και αν στις απαρχές της οικονομικής κρίσης του 2009-10 όλες του οι ιστορικές αδυναμίες μπήκαν ξαφνικά στο μικροσκόπιο, εστιάζοντας στις καταστροφικές παρακαταθήκες του λαϊκισμού και της κακοδιαχείρισης, εδώ και κάποιο καιρό το αφήγημα έλαβε εκ νέου θετικά χαρακτηριστικά.
Πρόσφατα η Metron Analysis έδειξε πως οι νέοι στην Ελλάδα σήμερα, ακόμη και αυτοί που είναι γεννημένοι μετά το 2000, θεωρούν το ΠΑΣΟΚ ως τα «καλύτερά μας χρόνια». Το 63% πράγματι αποφάνθηκε πως με το ΠΑΣΟΚ περνούσαμε καλύτερα. Στην ερώτηση «ποιο κόμμα έβαλε τη σφραγίδα του στη Μεταπολίτευση» ήταν σαφές πως το ΠΑΣΟΚ απείχε μακράν από οποιονδήποτε άλλον. Η δε σαρωτική νίκη του ’81 είναι η δημοφιλέστερη επιλογή σημαδιακής στιγμής των πενήντα χρόνων δημοκρατίας, γεγονός όμως που έχει συναισθηματική και όχι ορθολογική χροιά, όπως επισήμαναν οι υπεύθυνοι της δημοσκόπησης.
Το παλιό, ορίτζιναλ ΠΑΣΟΚ όντως άλλαξε τους όρους του πολιτικού μάρκετινγκ, ενώ τα συνθήματα του Ανδρέα Παπανδρέου, όπως «το χρονοντούλαπο της ιστορίας», διαπότισαν μια για πάντα το πολιτικό μας λεξιλόγιο. Πριν από λίγες μόλις μέρες πέθανε ο Τάσος Μπιρσίμ, ο μάγος της επικοινωνίας και της προσεκτικής χορογραφίας και τηλεοπτικής κάλυψης των μεγάλων συναθροίσεων του κόμματος με τις λαοθάλασσες το ’80 – με προπαγανδιστικά πλάνα μεγαλείου που θα ζήλευε μέχρι και η Λένι Ρίφενσταλ. Oμως έκανε και πράγματα το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα με τα οποία πέρασε στο συλλογικό υποσυνείδητο ως δύναμη αλλαγής, με τον θεσμικό και κοινωνικό μετασχηματισμό να επιτρέπει σε μεγάλα, μέχρι πρότινος απομονωμένα κομμάτια της κοινωνίας, να μπουν στο μεγάλο κάδρο. Η καθιέρωση του μονοτονικού, η δημιουργία της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς και Αθλητισμού, αλλά και ο πολιτικός γάμος, η αποποινικοποίηση της μοιχείας, η νομιμοποίηση των αμβλώσεων και η δημιουργία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, ήταν όλα βαθιές τομές εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας, που αφορούν άμεσα και τη σημερινή νεολαία.
Στη δεκαετία του ’80 άλλωστε αναφέρονται συστηματικά τα memes τού «Παλιό ΠΑΣΟΚ το Ορθόδοξο», με τον Ανδρέα με φαβορίτες και τσιγάρο στο χέρι να χαμογελάει πλατιά και να θυμίζει πόσο καλύτερα ζούσαμε στην εποχή της παντοδυναμίας του – και όχι στην περίοδο Σημίτη. Και βέβαια σίγουρα όχι στην περίοδο του Γιώργου Παπανδρέου, κατά την οποία το ΠΑΣΟΚ, αυτός ο πολιτικός ηγεμών της Μεταπολίτευσης, μεταβλήθηκε σε πολιτικό αποσυνάγωγο της κρίσης, πληρώνοντας τα σπασμένα για όλα τα αμαρτήματα του πολιτικού προσωπικού της χώρας από το ’74 και δώθε. Η λέξη «πασοκοποίηση», άλλωστε, καθιερώθηκε έκτοτε διεθνώς για να καταδείξει την κονιορτοποίηση ενός μέχρι πρότινος κραταιού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.
Το ΠΑΣΟΚ, το ορθόδοξο, αναγνωρίζεται ως τα «καλύτερά μας χρόνια» ακόμη και από τους γεννημένους μετά το 2000. Ομως, η ξανακερδισμένη αίγλη του δεν μεταφράζεται σε εκλογική απήχηση.
Μετά μια έντονη περίοδο περιδίνησης και εσωκομματικής εσωστρέφειας, το ΠΑΣΟΚ άφησε πίσω του τα πειράματα με ΕΛΙΑ και ΚΙΝΑΛ, αγκαλιάζοντας ξανά το ιστορικό του όνομα και το αναγνωρίσιμο απ’ όλους λογότυπο με τον ήλιο. Το πιστώνεται ο Νίκος Ανδρουλάκης, που κατάφερε όντως να κάνει rebrand την ιστορία του κόμματός του. Για τις νέες γενιές των πολλαπλών ματαιώσεων, το ιστορικό ΠΑΣΟΚ στην εξουσία έχει κάτι το μυθικό: Ελλάδα, η χώρα του πράσινου ήλιου και της ταξικής κινητικότητας, όπου το κοινωνικό κράτος δούλευε ρολόι, οι παροχές ήταν άφθονες και οι πολιτικοί (Ανδρέας, Μελίνα) ήταν larger than life. Oλο αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως Millennials και Gen Ζ πήγαν σωρηδόν να ψηφίσουν ΠΑΣΟΚ στις ευρωεκλογές· το κόμμα ήρθε τέταρτο στις ηλικίες 17-34. Γιατί όλο αυτό λειτουργεί κυρίως στο επίπεδο της πολιτικής φαντασίωσης και νοσταλγίας για κάτι που δεν έζησαν, αλλά και της πλάκας, του χαβαλέ και της εκτόνωσης, χωρίς μια ευθεία γραμμή που να το συνδέει με τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα. Πολλοί δε νέοι που «τη βρίσκουν» με την εν λόγω νοσταλγική αφήγηση είτε δεν ψηφίζουν καν είτε ψηφίζουν με καθαρά χρησιμοθηρικά κριτήρια, τύπου passes.
Παρ’ όλη λοιπόν την επαναφορά της παλιάς αίγλης των εννέα πράσινων ακτίνων και το νέο του vibe, το ΠΑΣΟΚ δεν κατάφερε να επανακάμψει πλήρως πολιτικά, ενώ αυτές τις μέρες βυθίζεται σε μια ολοένα εντονότερη κρίση εσωτερικής γκρίνιας και αμφισβήτησης. Το αν θα αλλάξει ηγεσία και το κατά πόσον ένας «από μηχανής θεός» όπως ο Χάρης Δούκας μπορεί να δώσει την ώθηση που χρειάζεται μένει να φανεί, εάν και εφόσον γίνουν εσωκομματικές εκλογές.
Το σίγουρο είναι πως θα ήταν καταστροφικό εάν ο Ανδρουλάκης εφάρμοζε τη γνωστή ρήση του Παπανδρέου, «όποιος διαφωνεί να κατέβει απ’ το τρένο». Hδη φαντάζομαι βέβαια το meme με τον ίδιο τον Ανδρέα, πρωταθλητή των πολλαπλών ανασχηματισμών και των επεισοδιακών απομακρύνσεων, να χαμογελά και να λέει με νόημα: «Με ΠΑΣΟΚ τους έδιωχνα και το μάθαιναν απ’ το ραδιόφωνο».
*Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
