Εννέα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου του 2015. Από την ημέρα που περισσότεροι από 6 εκατομμύρια ψηφοφόροι προσήλθαν στις κάλπες, σε συνθήκες τραπεζικής αργίας, κεφαλαιακών ελέγχων και έντονης πολιτικής πόλωσης, για να απαντήσουν με «Ναι» ή «Οχι» στο ερώτημα που είχε θέσει η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα.
Εννέα χρόνια μετά, όλα μοιάζουν διαφορετικά. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης κλείνει πέντε χρόνια στην πρωθυπουργία της χώρας, ο Αλέξης Τσίπρας έχει παραιτηθεί από την ηγεσία του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης και ο ΣΥΡΙΖΑ, τρεις διασπάσεις μετά, αποδυναμωμένος εκλογικά, μοιάζει να περνά μια παρατεταμένη περιδίνηση και κρίση ταυτότητας.
Κι όμως, ενώ όλα ακούγονται τόσο διαφορετικά, η «σκιά» του 2015 εξακολουθεί να καλύπτει μέρος του δημόσιου πολιτικού διαλόγου ακόμη και σε χρόνο ενεστώτα:
Είτε με τους πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών να μπαίνουν στο κάδρο. Είτε με τον πολιτικό απόηχο του δημοψηφίσματος –των όσων προηγήθηκαν και των όσων ακολούθησαν αυτού– να αξιοποιείται συχνά για την αξιολόγηση των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών ανακατατάξεων που διαμορφώνουν την εικόνα του πολιτικού συστήματος έως και σήμερα.
Για αυτό και η αναδρομή στα γεγονότα του 2015, με οδηγό το ιστορικό αρχείο της «Κ», δεν λειτουργεί μονάχα ως μια υπενθύμιση των όσων συνέβησαν τότε, αλλά ενδεχομένως και ως μέρος της ερμηνείας των διεργασιών που είναι σε εξέλιξη.
«Επιλογή ρήξης με δημοψήφισμα»
Ηταν 26 Ιουνίου του 2015, όταν ο τότε πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανήγγειλε την πρόθεση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ να διεξαγάγει δημοψήφισμα, έπειτα από πέντε μήνες άκαρπων διαπραγματεύσεων της κυβέρνησης της «πρώτης φοράς Αριστεράς» που είχε προκύψει στις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου, με τους δανειστές.
«Με δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου, που παραβιάζει εκ των πραγμάτων τη λαϊκή εντολή του Ιανουαρίου για συμβιβασμό με παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη, απάντησε ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας στην απαίτηση των εταίρων για συμφωνία στο προγραμματισμένο για σήμερα Eurogroup.
Ο κ. Τσίπρας υποστήριξε πως η τελευταία πρόταση των εταίρων υπερβαίνει σαφώς το εύρος της λαϊκής εντολής που έλαβε στις 25 Ιανουαρίου, προαναγγέλλοντας εμμέσως πλην σαφώς πως η προσέγγιση της κυβέρνησης στο επερχόμενο δημοψήφισμα θα είναι αρνητική έναντι της πρότασης των θεσμών», έγραφε η «Καθημερινή» της επόμενης μέρας η οποία κυκλοφόρησε με τίτλο «Επιλογή ρήξης με δημοψήφισμα».
Εκείνη τη μέρα, η Μαρία Κατσουνάκη, στο πρωτοσέλιδο σχόλιο της εφημερίδας σημείωνε: «Ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ με άρθρο παρέμβαση στους Financial Times, θεωρεί ότι η τελευταία ευκαιρία του Αλέξη Τσίπρα είναι να επιλέξει “τη χώρα από το κόμμα και να μεταλλαχθεί από έναν ριζοσπαστικό μαθητή σε έναν πολιτικό άνδρα”».
Στη σελ. 3 εκείνου του φύλλου παρουσιαζόταν το χρονικό που οδήγησε στην απόφαση Τσίπρα για δημοψήφισμα: «Ο κ. Αλέξης Τσίπρας επέστρεψε χτες στην Αθήνα και συγκάλεσε συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου, έχοντας προηγουμένως απορρίψει πρόταση των εταίρων για πεντάμηνο πρόγραμμα με χρηματοδότηση 15,3 δισ.».
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, «η Αθήνα αιτιολόγησε την απόρριψη της πρότασης, λέγοντας ότι “οι πολίτες και οι αγορές θα προεξοφλούσαν ένα πεντάμηνο περαιτέρω συρρίκνωσης που θα οδηγούσε σε άλλη μια διαπραγμάτευση υπό συνθήκες κρίσης”». Ταυτόχρονα, στην ίδια σελίδα, περιγράφονταν οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες που θα έπρεπε να ακολουθηθούν μέσα σε ελάχιστες μέρες για να επικυρωθεί η διενέργεια του δημοψηφίσματος.
Το ερώτημα του δημοψηφίσματος:
«Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση και πρόταση του υπουργικού συμβουλίου προς τη Βουλή, κατόπιν εισήγησης του πρωθυπουργού, κατά τη διαδικασία του προτεινόμενου δημοψηφίσματος, ο ελληνικός λαός καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25/6/2015 και αποτελείται από 2 έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα: το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται “Reforms for the completion of the Current Program and Beyond” (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού) και το δεύτερο “Preliminary Debt sustainability analysis” (προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους).
Όσοι πολίτες απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ
Όσοι πολίτες συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ»
«Δημοψήφισμα με κλειστές τράπεζες»
Τα γεγονότα των ημερών είναι πυκνά. Στις 28 Ιουνίου επιβάλλονται capital controls. Ο κόσμος συρρέει στα ΑΤΜ και ο φόβος για κούρεμα καταθέσεων εξαπλώνεται.
«Η κυβέρνηση επέβαλε περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων, καθώς η ΕΚΤ αποφάσισε να μην αυξήσει το όριο παροχής ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες από τον ELA, μέσω του οποίου καλύπτονταν οι εκροές. Για να σταματήσουν η “αιμορραγία” και η κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, αποφασίστηκε να παραμείνουν κλειστές οι τράπεζες τουλάχιστον μέχρι και την προσεχή Δευτέρα. Αλλά και στη συνέχεια είναι αμφίβολο αν θα μπορέσουν ν’ ανοίξουν χωρίς συμφωνία με τους πιστωτές», γράφει η «Καθημερινή» στις 29 Ιουνίου.
Στη σελίδα 6 του φύλλου εκείνης της ημέρας, φιλοξενείται ρεπορτάζ με τίτλο «Κλίμα διχασμού και έντασης στα ΑΤΜ της πρωτεύουσας» στο οποίο αποδίδεται η εικόνα «ανυπομονησίας και φόβου» που είχε καταγραφεί, κατά το Σαββατοκύριακο, στις ουρές των μηχανημάτων ανάληψης των τραπεζών.
Στην ίδια σελίδα, γίνεται λόγος για επιπτώσεις των κεφαλαιακών ελέγχων στον τουρισμό, για «κύμα ακυρώσεων από ξένους και Ελληνες», καθώς και για τις μεγάλες αναμονές που καταγράφονταν σε ουρές σούπερ μάρκετ, με την «τιμητική τους να έχουν φασόλια, ρύζι, μακαρόνια, ζάχαρη, αλεύρι και κονσέρβες πάσης φύσεως», όπως αναφερόταν σε ρεπορτάζ.
Η μία και μοναδική προεκλογική εβδομάδα που ακολουθεί μέχρι να στηθούν οι κάλπες, χαρακτηρίζεται από τις συγκεντρώσεις υποστηρικτών του «Ναι» και του «Οχι» σε κεντρικές πλατείες της Αθήνας, αλλά και σε όλη την Ελλάδα.
Οπως γράφει η «Κ» στις 1 Ιουλίου, «προσωπικότητες από τον πανεπιστημιακό και ακαδημαϊκό χώρο, συγγραφείς και σκηνοθέτες, στελέχη των επιχειρήσεων, της τοπικής αυτοδιοίκησης, των επιστημονικών φορέων της χώρας, του καλλιτεχνικού και του αθλητικού κόσμου και γενικότερα από όλο το φάσμα του δημόσιου βίου στρατεύονται τις τελευταίες ώρες στην 50μελή επιτροπή που συγκροτείται, ενόψει του δημοψηφίσματος, υπέρ του “Ναι στην Ευρώπη”». Ανάλογες πρωτοβουλίες διαμορφώνονται και υπέρ του «Οχι».
Υπέρ του «ναι» τάσσονται με δηλώσεις τους όλοι οι πρώην πρωθυπουργοί, Κώστας Σημίτης, Κώστας Καραμανλής, Γιώργος Παπανδρέου, ενώ ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δίνει το «παρών» σε εκδήλωση υπέρ του «Ναι».
Παράλληλα, σε νέο διάγγελμά του, ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρει: «Το “Οχι” είναι αποφασιστικό βήμα για μια καλύτερη συμφωνία που στοχεύουμε να υπογραφεί αμέσως μετά το αποτέλεσμα της Κυριακής. Αποτελεί την ξεκάθαρη επιλογή του λαού για το πώς θα ζήσει την επόμενη ημέρα. “Οχι” δεν σημαίνει ρήξη με την Ευρώπη, αλλά επιστροφή στην Ευρώπη των αξιών».
«Οι Ελληνες πολίτες έχουν μοναδική ευκαιρία να πουν “Οχι”, δίνοντας στους δανειστές το πράσινο φως για να επιστρέψουν με λογικές προτάσεις. Μόνο έτσι θα υπάρξει έντιμη συμφωνία. Μόνο έτσι θα εκπληρώσουμε το ευρωπαϊκό μας καθήκον, καταδεικνύοντας πως δημοκρατία, κοινό νόμισμα και λελογισμένες οικονομικές πολιτικές συμβαδίζουν», σημειώνει σε άρθρο του στην «Κ» ο Γιάνης Βαρουφάκης.
«Συμφωνία ή Grexit μετά το ισχυρό “όχι”»
5 Ιουλίου 2015: Η πρόταση των θεσμών απορρίπτεται με ποσοστό 61,31% στο δημοψήφισμα. Η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ χαρακτηρίζει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος απογοητευτικό, ενώ ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε θεωρεί ότι είναι επιλογή των Ελλήνων να μη θέλουν να συνεχίσουν εντός Ευρωζώνης.
Αμέσως μετά την ανακοίνωση του exit poll για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, ο Αντώνης Σαμαράς γνωστοποιεί την παραίτησή του από την ηγεσία της Ν.Δ. Χιλιάδες υποστηρικτές του «Οχι» συρρέουν στο Σύνταγμα για να πανηγυρίσουν.
Η «Καθημερινή», την επομένη του δημοψηφίσματος, κυκλοφορεί με τίτλο «Συμφωνία ή Grexit μετά το ισχυρό “όχι”».
«Υπό το φως του ηχηρού ΟΧΙ του χθεσινού δημοψηφίσματος, η κυβέρνηση καλείται μέσα στα επόμενα 24ωρα να βρει το νήμα της συνεννόησης με τους εταίρους, προκειμένου η χώρα να ξεπεράσει τον κίνδυνο της άτακτης χρεοκοπίας. Το σκηνικό που διαμορφώνεται είναι αυτό μιας μετέωρης διαπραγμάτευσης, με τις τράπεζες να πλησιάζουν στο σημείο μηδέν, και ζητούμενο τον τρόπο με τον οποίο θα ερμηνεύσουν οι Ευρωπαίοι εταίροι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας επιβεβαίωσε μεν την κυριαρχία του στο πολιτικό σκηνικό, και σήμερα, με πρωτοβουλία του, συγκαλείται συμβούλιο πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο. Ωστόσο, το μεγάλο στοίχημα είναι να επανεκκινήσει τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, καθώς η εντολή που έχει λάβει δεν περιέχει την έξοδο της χώρας από την Ευρωζώνη», αναφέρεται στο φύλλο της 6ης Ιουλίου, το οποίο αφιερώνει μεγάλο μέρος του και στην «αλλαγή σελίδας στην κορυφή της Ν.Δ.»
«Ο επί 5,5 χρόνια αρχηγός της Ν.Δ. και πρώην πρωθυπουργός ανέφερε μετά την καθίζηση του “ναι” στο δημοψήφισμα πως “καταλαβαίνω ότι η μεγάλη παράταξή μας χρειάζεται μια νέα αρχή. Από σήμερα, λοιπόν, παραιτούμαι από την ηγεσία της Ν.Δ.” Η επιλογή του κ. Σαμαρά αποτελούσε μονόδρομο, καθώς η επιβεβαίωση της κυριαρχίας του κ. Τσίπρα στην πολιτική σκηνή οδηγούσε τις μέχρι χθες εν υπνώσει φωνές αμφισβήτησης της θέσης του ως προέδρου της Ν.Δ. να πολλαπλασιάζονται με γεωμετρική πρόοδο», σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Ο Αλέξης Παπαχελάς, στο πρωτοσέλιδο σχόλιο, επισημαίνει ότι «τώρα βρισκόμαστε στο τελευταίο σταυροδρόμι. Είναι ζήτημα ημερών να διαπιστωθεί κατά πόσον η χώρα μπορεί να παραμείνει στο ευρώ ή όχι» και εκτιμά ότι ο Αλέξης Τσίπρας «έχει αυτή την ώρα τη δύναμη να κάνει ό,τι χρειάζεται για να μείνουμε στο ευρώ ή να μας πάει στη δραχμή ρίχνοντας τις ευθύνες σε άλλους.Σε λίγες μέρες θα ξέρουμε τι αποφάσισε. Ας ελπίσουμε ότι οι ζημιές που θα έχουν γίνει εν τω μεταξύ να είναι αναστρέψιμες ». Ταυτόχρονα, στο κύριο άρθρο της εφημερίδας, εκφράζεται η άποψη ότι «θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να πείσει τους ψηφοφόρους του “Οχι” ο κ. Τσίπρας να αποδεχθούν οιαδήποτε συμφωνία».
Στη σελίδα 7 του φύλλου της 6ης Ιουλίου παρουσιάζεται ρεπορτάζ από τα επινίκια των υποστηρικτών του «Οχι». «Οι περισσότεροι ψηφοφόροι που μίλησαν στην “Κ” ζήτησαν συμφωνία μέσα στο ευρώ. Υπήρχαν όμως και εκείνοι που τάχθηκαν υπέρ εθνικού νομίσματος», είναι το συμπέρασμα του ρεπορτάζ. Σε ρεπορτάζ της σελίδας 10, παρατηρείται ότι «πρώτη φορά σε αναμέτρηση, από τότε που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπήκαν στη ζωή μας, παρατηρείται τόσο ανοιχτή συζήτηση για την ψήφο του καθενός».
Την ίδια μέρα, με έντονα καταγγελτικό λόγο για τη στάση των δανειστών, αλλά και με αιχμές κατά του Αλέξη Τσίπρα, που δήλωσε πως η αποχώρηση Βαρουφάκη ίσως βοηθήσει στην επίτευξη συμφωνίας, ο Γιάνης Βαρουφάκης παραιτείται από υπουργός Οικονομικών.
Η «Κ» την επόμενη μέρα παρουσιάζει την είδηση με τον τίτλο «αποπομπή Βαρουφάκη κατόπιν εορτής». Εχει ενδιαφέρον ότι στο ίδιο πρωτοσέλιδο της 7ης Ιουλίου συναντώνται τα συγχαρητήρια μηνύματα των Φιντέλ Κάστρο και Νικολάς Μαδούρο προς τον Ελληνα πρωθυπουργό για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.
Ο Νίκος Κωνσταντάρας στο πρωτοσέλιδο σχόλιο της εφημερίδας σημειώνει ότι ο Αλέξης Τσίπρας «με την πολιτική της διαμαρτυρίας και της ρήξης πέτυχε μεγάλη πολιτική νίκη την Κυριακή, αλλά δεν άλλαξε τα δεδομένα στις σχέσεις της Ελλάδας με τους εταίρους μας», ενώ το κύριο άρθρο της εφημερίδας εκτιμά ότι «η έως τώρα διαπραγμάτευση με τους εταίρους και δανειστές της Ελλάδας έχει φέρει μόνο καταστροφικά αποτελέσματα» και ότι «χθες απομακρύνθηκε από την κυβέρνηση ο εμπνευστής της», δηλαδή ο Γιάνης Βαρουφάκης. Το χαρτοφυλάκιο Βαρουφάκη αναλαμβάνει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος.
«Το πιο δραματικό 48ωρο»
Στις 13 Ιουλίου 2015, ο Αλέξης Τσίπρας εξέρχεται από την αίθουσα ύστερα από μαραθώνια διαπραγμάτευση 17 ωρών, κατά την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών στις Βρυξέλλες, έχοντας καταλήξει σε συμφωνία με τους δανειστές.
«Το πιο δραματικό 48ωρο από την ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ε. εξελίχθηκε το Σαββατοκύριακο στις Βρυξέλλες. Η θέση της Ελλάδας στο ευρώ κρεμόταν κυριολεκτικά από μία κλωστή, ακόμα και δύο ώρες πριν από τη συμφωνία, και χωρίς παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, τηλεφωνήματα και παρεμβάσεις, αυτήν τη στιγμή η Ελλάδα θα βρισκόταν αντιμέτωπη με τις καταστροφικές συνέπειες μιας χρεοκοπίας και εξόδου από την κοινή νομισματική ένωση. Μετά από 31 ώρες διαπραγμάτευσης, σε λιγότερο από δύο 24ωρα, στα οποία εξελίχθηκαν δύο Εurogroup και μία 17ωρη Σύνοδος Κορυφής, οι 19 ηγέτες της Ευρωζώνης έφτασαν χθες το πρωί σε σκληρή συμφωνία για περαιτέρω χρηματοδότηση της Ελλάδας σε ένα νέο πρόγραμμα», αναφέρει η «Κ» στο φύλλο που κυκλοφορεί μετά την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των δανειστών.
Το κύριο άρθρο της «Κ» υποστηρίζει ότι «όσα έχουν μεσολαβήσει από την προπερασμένη Κυριακή έως σήμερα έδειξαν με τον πιο απτό τρόπο ότι η σκληρή πραγματικότητα δεν συνάδει, σε καμία περίπτωση, με τις ψευδαισθήσεις».
Στο φύλλο της 14ης Ιουλίου η «Κ» παρουσιάζει τις λεπτομέρειες της συμφωνίας κάνοντας λόγο για ένα «agreekment» με σκληρούς όρους και αυστηρή επιτήρηση. Παράλληλα, έχει καταστεί σαφές ότι η πρώτη κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα βρίσκεται σε κινούμενη άμμο.
Προεξοφλείται η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ αναφέρεται ότι ο κ. Τσίπρας έχει αποφασίσει πρώτα να ψηφιστούν τα μέτρα με τη στήριξη των κομμάτων της αντιπολίτευσης, και εν συνεχεία να «επιχειρήσει να λύσει τον γόρδιο δεσμό» που αφορά το μέλλον της κυβέρνησης. «Μετακινούμενος προς το κέντρο και αξιοποιώντας πολλούς σοβαρούς ανθρώπους με αριστερές ευαισθησίες έχει μια ευκαιρία, που δεν θα κρατήσει όμως πολύ», σχολιάζει ο Αλέξης Παπαχελάς για τον πρωθυπουργό.
Η συμφωνία που επιτεύχθηκε στις Βρυξέλλες εγκρίθηκε το πρωί της 15ης Αυγούστου από τη Βουλή, με 222 «Ναι», 64 «Οχι» και 11 «Παρών». Σαράντα τρεις βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ την καταψήφισαν. Τη συμφωνία, εκτός από τον ΣΥΡΙΖΑ και τους ΑΝΕΛ, ψήφισαν η Ν.Δ., το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ.
Μετά την απόφαση της Αριστερής Πλατφόρμας, και του επικεφαλής της Παναγιώτη Λαφαζάνη να αυτονομηθεί καταψηφίζοντας τη συμφωνία, ο κυβερνητικός συνασπισμός ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ παραιτείται στις 20 Αυγούστου και προσφεύγει σε νέες εθνικές εκλογές στις 20 Σεπτεμβρίου.
Στις 28 Αυγούστου –ημέρα ορκωμοσίας της υπηρεσιακής πρωθυπουργού Βασιλικής Θάνου– η «Κ» κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο τίτλο που κάνει λόγο για «αποσυσπείρωση στον ΣΥΡΙΖΑ».Ο Αλέξης Τσίπρας θα κατορθώσει να εξασφαλίσει μια δεύτερη κυβερνητική θητεία. Εννέα χρόνια μετά, δεν έχει σταματήσει να ερωτάται για τα γεγονότα του 2015.
