Εάν η περίοδος της, λεγόμενης, Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα ολοκληρώθηκε με τη παταγώδη λήξη της… δανεικής μας ευμάρειας, η αρχή της περιόδου αυτής το 1974 εξέπεμπε ελπίδα. Μια ελπίδα που δικαιώθηκε. Η Ελλάδα βρήκε ένα βηματισμό προόδου που είχε ανακοπεί από τον επταετή «πάγο».
Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται σε λίγες ημέρες από την πτώση της χούντας και την αυγή της Μεταπολίτευσης. «Αυτό, ωστόσο, που ονομάζουμε ιστορικά ως “Μεταπολίτευση” αφορά αποκλειστικά τους μήνες της μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία, το 1974-75. Πρόκειται για μια κρίσιμη τομή που σηματοδοτεί μια αλλαγή παραδείγματος για την ελληνική ιστορία. Είναι, με άλλα λόγια, όλη εκείνη η πυκνή περίοδος κατά την οποία τίθενται τα θεμέλια για την εδραίωση της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, μετά μια μακρά κρίση των θεσμών για τουλάχιστον πέντε δεκαετίες», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και πρόεδρος της Εφορείας των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ). Γι’ αυτόν τον λόγο η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, τα ΓΑΚ και η ΕΡΤ επέλεξαν να οργανώσουν έκθεση εστιάζοντας στην τομή της Μεταπολίτευσης, την περίοδο 1974-1975.
Από την επομένη της επιστροφής του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Ελλάδα και την ανάληψη της εξουσίας από τον ίδιο, τον Ιούλιο του 1974, τα γεγονότα θα είναι καταιγιστικά, οι δε πολιτικές πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν, θα θέτουν τα θεμέλια μιας εντελώς νέας εποχής. «Ειδικότερα, θα περιλαμβάνουν τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας· τη διαχείριση του πολέμου στην Κύπρο, αλλά και τη σύντομη έξοδο της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ ως διαμαρτυρία μετά την τουρκική εισβολή και τον διαμελισμό του νησιού· τον έλεγχο του στρατού και τον αποκλεισμό του από την πολιτική· την επιστροφή όλων όσοι ήταν εξόριστοι στο εσωτερικό και το εξωτερικό· την ίδρυση των νέων πολιτικών κομμάτων που θα κυριαρχούσαν τα επόμενα χρόνια στην πολιτική ζωή· τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ· την άψογη διοργάνωση των βουλευτικών εκλογών τον Νοέμβριο του 1974 αλλά και του δημοψηφίσματος για το πολιτειακό, τον Δεκέμβριο του ίδιους έτους· την εφαρμογή νέου Συντάγματος τον Ιούνιο του 1975, που είναι στη βάση του αυτό που έχουμε ακόμη σήμερα· την αποχουντοποίηση του κράτους· τις δίκες των πρωταιτίων της απριλιανής δικτατορίας και των εγκλημάτων του Πολυτεχνείου αλλά και των βασανιστών του καθεστώτος», σύμφωνα με τον κ. Σωτηρόπουλο.
Πάνω από 400 τεκμήρια, αρχειακά ντοκουμέντα, οπτικοακουστικό υλικό (φωτογραφίες και βίντεο) καθώς και εκδόσεις της εποχής (βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά) παρουσιάζονται στην έκθεση που θα οργανωθεί σε δύο ορόφους της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η οποία θα ανοίξει για το κοινό, μετά τα εγκαίνια της 16ης Ιουλίου, στις 17 Ιουλίου και έως τις 31 Δεκεμβρίου 2024.
Κομβικό στοιχείο της έκθεσης είναι ότι αποτυπώνει την εκδοτική έκρηξη που είχε ξεκινήσει ήδη στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας και που συνεχίστηκε με ακόμη μεγαλύτερη ένταση μετά το 1974. «Αυτό αποτελεί ένα σαφές δείγμα των νέων διανοητικών αναζητήσεων των μορφωμένων μεσαίων στρωμάτων της δεκαετίας του ’70», παρατηρεί ο κ. Σωτηρόπουλος.
«Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον στο πεδίο της κίνησης των ιδεών είναι πως καταγράφεται πρωτοφανή εκδοτική έκρηξη. Βέβαια, αυτή ξεκίνησε στα χρόνια της χούντας με την άρση της προληπτικής λογοκρισίας το φθινόπωρο του ’69», τονίζει στην «Κ» ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, Σταύρος Ζουμπουλάκης.
Η εκδοτική άνθηση διακόπτεται με το πραξικόπημα του Ιωαννίδη τον Νοέμβριο του ’73. «Εκτοτε δεν κουνιέται φύλλο, νεκρώνονται όλα», λέει ο κ. Ζουμπουλάκης. Το νήμα ξαναπιάνεται μετά την πτώση της χούντας. Στο εκδοτικό άνοιγμα κυριαρχεί το πολιτικό βιβλίο, αλλά και η ξένη λογοτεχνία. Εισάγονται νέα ρεύματα, ενώ εκδίδονται περιοδικά όπως το φεμινιστικό «Σκούπα» και το «Αμφί», που κυκλοφόρησε την άνοιξη του ’78, προκαλώντας αίσθηση με την τολμηρή θεματολογία του «Για την απελευθέρωση των ομοφυλοφίλων» όπως ήταν ο υπότιτλός του στο πρώτο τεύχος, αλλά και με το πολιτικό του στίγμα. «Ο “Κάλβος” είναι ο πρώτος εκδοτικός οίκος που έβγαλε Μίλαν Κούντερα, ακριβώς μετά τη χούντα. Εγώ έχω γεννηθεί το 1953, και είμαι παιδί της δικτατορίας. Η διαμόρφωσή μου έγινε από αυτό τον εκδοτικό πλούτο. Από τη μία υπήρξε ο εφιάλτης της χούντας και από την άλλη η πνευματική ένταση», αναφέρει ο κ. Ζουμπουλάκης, ο οποίος έχει προσφέρει στην έκθεση και δικά του βιβλία από εκείνη την εποχή.
